Οι θησαυροί ενός χαμένου βασιλείου

Δεν είναι μόνο η υπόθεση των Γλυπτών του Παρθενώνα που αποτελεί «πονοκέφαλο» για το Βρετανικό Μουσείο τελευταία. Υπάρχουν και τα λεγόμενα Benin Bronzes, τα «Μπρούντζινα του Μπενίν», περίτεχνα ανάγλυφα από κράμα χαλκού που δημιουργήθηκαν μεταξύ του 13ου και του 16ου αιώνα για τη διακόσμηση των ανακτόρων του Βασιλείου του Μπενίν. Τα εντυπωσιακά αυτά έργα τέχνης αφαιρέθηκαν από βρετανούς στρατιώτες το 1897, όταν εισέβαλαν στη Νότια Νιγηρία για να καταστείλουν μια τοπική εξέγερση. Πρόκειται για εμβλήματα και μορφές ανθρώπων ή ζώων. Παρά το όνομα τους, δεν είναι όλα μπρούτζινα, κάποια έχουν κατασκευαστεί από ελεφαντόδοντο, ξύλο ή κοράλλια. Αξίζει να πούμε πως δεν επρόκειτο απλώς για καλαίσθητα αντικείμενα αλλά για κάτι πολύ πιο σημαντικό. Το Βασίλειο του Μπενίν δεν είχε γραπτή γλώσσα, επομένως αυτές οι ανάγλυφες παραστάσεις αποτελούσαν τρόπον τινά τη μυθολογία, την κληρονομιά, το παρελθόν και τη μνήμη ενός ολόκληρου λαού. Με την αφαίρεσή τους σβήστηκαν τα ίχνη μιας ιστορίας που κράτησε επί αιώνες.Οι βρετανικές δυνάμεις χρησιμοποίησαν τις αντιδράσεις ως πρόσχημα για να επεκτείνουν την πολιτική και εμπορική κυριαρχία τους στη Δυτική Αφρική. Συλλαμβάνοντας τον βασιλιά Ovonramwen και εξορίζοντάς τον, διέλυσαν το μονοπώλιο του Μπενίν γύρω από το Δέλτα του Νίγηρα. Οι ευρωπαίοι εισβολείς έκλεψαν χιλιάδες αντικείμενα καλλιτεχνικής και ιστορικής αξίας. Χάρισαν πολλά από αυτά στη βασίλισσα Βικτώρια και πούλησαν άλλα τόσα στην Αγγλία και σε άλλες χώρες.

Τουλάχιστον 3.000 από αυτά κατέληξαν σε προθήκες μουσείων ή σε ιδιωτικές συλλογές, κυρίως στο Ηνωμένο Βασίλειο, στη Γερμανία και στις ΗΠΑ. Τα πιο σημαντικά κομμάτια, 900 τον αριθμό, βρίσκονται ωστόσο στο Βρετανικό Μουσείο. Οι Νιγηριανοί απαιτούν εδώ και χρόνια την επιστροφή τους στην πατρίδα τους. Το 2007, μια κοινοπραξία δυτικών μουσείων ξεκίνησε διάλογο με τη Νιγηρία προκειμένου να αρχίσουν οι σοβαρές συζητήσεις για τον επαναπατρισμό των αρχαιοτήτων. Για αρκετό καιρό ουδείς αναλάμβανε κάποια σοβαρή πρωτοβουλία. Το κίνημα Black Lives Matter πυροδότησε ωστόσο πιο ενεργά την κουβέντα περί αποικιοκρατίας – οδηγώντας σε κάποιες περιπτώσεις στην αποκαθήλωση αγαλμάτων υπερμάχων της δουλείας – και αποτέλεσε καταλυτικό παράγοντα στην εξέλιξη αυτής της ιστορίας. Τον Νοέμβριο του 2020 κυκλοφόρησε και το βιβλίο του καθηγητή Σύγχρονης Αρχαιολογίας στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης Νταν Χικς με τίτλο «The Brutish Museums: The Benin Bronzes, Colonial Violence and Cultural Restitution», όπου επιχειρηματολογούσε υπέρ της αποκατάστασης της δικαιοσύνης. Δεν μπορείς να έχεις στα πιο σημαντικά πολιτιστικά ιδρύματα του κόσμου μόνιμες υπενθυμίσεις τραυματικών εμπειριών ή πράξεων βίας, λέει. Τα αντικείμενα αυτά είναι άμεσα συνδεδεμένα με το ιμπεριαλιστικό παρελθόν και η παρουσία τους στα βρετανικά μουσεία φέρνει αυτό το παρελθόν στο σήμερα.