Ο «χρησμός» της πεταλούδας

Οι αρχαίοι Ελληνες πίστευαν πως ήταν οι ψυχές των νεκρών, οι Μεξικανοί πως συμβόλιζαν τη φωτιά, τον θάνατο, τους πολεμιστές, τους ταξιδιώτες. Οι Ινδιάνοι με τη σειρά τους ένιωθαν πως τα όνειρα έρχονται στον ύπνο με τη μορφή τους. Από την άσχημη κάμπια στη μεταιχμιακή χρυσαλλίδα και τελικά στο πανέμορφο έντομο με τα πολύχρωμα φτερά, τα στάδια δημιουργίας της πεταλούδας συμβόλιζαν διαχρονικά κατά κύριο λόγο την αναγέννηση, την ευτυχία, τη χάρη. «Λίγα κοσμήματα στη χλόη. Λίγα διαμάντια στο σκοτάδι. Μα η πεταλούδα που νύκτωρ εγεννήθη μάς αναγγέλλει την αυγή, σφαδάζουσα στο ράμφος της πρωίας» έγραφε ο Ανδρέας Εμπειρίκος στο ποίημά του «Ο Πλόκαμος της Αλταμίρας» (1936-37) συνοψίζοντας τη γοητεία των συμβολισμών σε κάθε φάση της πορείας της ζωής της. Τη βρίσκουμε βέβαια και στην τέχνη, φορτισμένη με συμβολισμούς που συνδέονται με την ελευθερία, τη μεταμόρφωση και τη ζωή την ίδια.

Μια σειρά από πίνακες με πεταλούδες ζωγράφισε ο Βίνσεντ βαν Γκογκ (1853-1890) μεταξύ 1889 και 1890, όταν δηλαδή βρισκόταν στην Αρλ. Το ενδιαφέρον του για τις πεταλούδες πήγαζε από το προφανές: τη συμβολική δύναμη της μεταμόρφωσης της κάμπιας. Για τον Βαν Γκογκ αυτό το μικρό έντομο αντιπροσώπευε όλη την ελπίδα της αλλαγής. Σε ένα γράμμα προς την αδελφή του, Βιλ, έγραφε για παράδειγμα ότι «όπως μια προνύμφη τρώει ρίζες αγνοώντας την επικείμενη διαδικασία που θα τη μεταμορφώσει σε σκαθάρι, έτσι κι εμείς δεν έχουμε επίγνωση των δυνατοτήτων που έχουμε για μεταμόρφωση». Οσον αφορά δε στις «πεταλούδες της νύχτας», τις ιερόδουλες τις οποίες συναντούσε στους οίκους ανοχής, αναρωτιόταν τι ήταν εκείνο που είχε οδηγήσει αυτές τις γυναίκες σε μια τόσο υποβαθμισμένη ζωή. «Ψάχνει, ψάχνει, ψάχνει, ξέρει άραγε τι είναι αυτό που ψάχνει; Μπορεί άραγε να μεταμορφωθεί μια μέρα από προνύμφη σε πεταλούδα;» αναρωτιόταν σχετικά. Αυτό πρέπει να ήταν το σκεπτικό πίσω από την κίνησή του να φιλοξενήσει στο σπίτι του μια έγκυο ιερόδουλη μαζί με την κόρη της στη Χάγη το 1882.