Κατά τον Γουόλτ Ντίσνεϊ, «όλα ξεκίνησαν με ένα ποντίκι» – η έμπνευση για τη δημιουργία του Μίκυ Μάους ήταν εκείνη που έχτισε τα θεμέλια μιας ολόκληρης ψυχαγωγικής αυτοκρατορίας. Αντίστοιχα, για τον Σταν Λι, όλα ξεκίνησαν με μια αράχνη – ή, μήπως, μια μύγα;
Σύμφωνα με το επεισόδιο που ο πατριάρχης της Marvel Comics αφηγούνταν πάντοτε με ευχαρίστηση σε συνέδρια κόμικ, συνεντεύξεις και αυτοβιογραφίες, «είδα ένα έντομο να σκαρφαλώνει στον τοίχο και είπα: «Σκέψου να είχε αυτή την ικανότητα ένας άνθρωπος»». Αλλοτε το έντομο αυτό ήταν μύγα, άλλοτε αράχνη και άλλοτε ο Σταν Λι άφηνε να εννοηθεί ότι η ιστορία μπορεί να ήταν και απόκρυφη, αλλά se non è vero, è ben trovato.
Το βέβαιο είναι ότι κάποια στιγμή το καλοκαίρι του 1962 εκείνος, ο κορυφαίος κομίστας Τζακ Κέρμπι και ο σχεδιαστής Στιβ Ντίτκο βρέθηκαν να συζητούν για έναν νέο χαρακτήρα με πορτοκαλί και μοβ στολή και ένα μαγικό δαχτυλίδι στο χέρι.
Από την ανταλλαγή ιδεών, τις τροποποιήσεις και τις ανασυνθέσεις προέκυψε το καλοκαίρι του 1962 κάτι τελείως διαφορετικό, ο ήρωας του εξωφύλλου του 15oυ τεύχους του περιοδικού «Amazing Fantasy»- και το όνομα αυτού Spider-Man, o Ανθρωπος-Αράχνη. Θεμέλιο της εκτίναξης της Marvel από μικρή εταιρεία σε κολοσσό της αμερικανικής βιομηχανίας των κόμικ, ο κατά κόσμον Πίτερ Πάρκερ γιόρτασε στις 27 Ιουλίου το 900ό του τεύχος συμπληρώνοντας 60 χρόνια ζωής, ιστοβασίας και χαρωπής καταδίωξης των απανταχού εγκληματιών.
Στον ιστό του Πίτερ Πάρκερ
Ευπροσήγορος, επινοητικός, συνεσταλμένος, ο Πίτερ Πάρκερ υπήρξε επιτυχής αντανάκλαση των εφηβικών ανησυχιών των δεκαετιών του ’60 και του ’70. Είχε να αντιμετωπίσει το τραύμα της απώλειας της πατρικής φιγούρας του θείου του, ο οποίος τον είχε μεγαλώσει, την εύθραυστη υγεία της θείας του, bullying στο σχολείο, φοιτητικές αγωνίες, ερωτικά σκιρτήματα, εργασιακές δυσχέρειες. Διόλου παράξενο που τον Σεπτέμβριο του 1965, σε μια δημοσκόπηση μεταξύ φοιτητών («28 πρόσωπα που μετράνε»), το «Esquire» διαπίστωνε ότι ο Ανθρωπος-Αράχνη κατατασσόταν μεταξύ των επαναστατικών προτύπων της νεολαίας από κοινού με τον Μπομπ Ντίλαν, τον Μάλκολμ Χ και τον Φιντέλ Κάστρο. Πολύ περισσότερο, αν σκεφθεί κανείς ότι ο ίδιος ο χαρακτήρας δεν ήταν επαναστάτης: όντας το καλό παιδί της Marvel, o Πίτερ Πάρκερ δεν ανακατεύθηκε ποτέ προσωπικά με τα ναρκωτικά, τους χίπις, το ειρηνιστικό κίνημα, την αντι-κουλτούρα, ενώ οι πολιτικές του απόψεις ήταν και παραμένουν προσεκτικά θολές. Ολα όμως τα παραπάνω περνούσαν στις σελίδες του περιοδικού μέσα από εμπειρίες τρίτων – φίλων, εχθρών, συντρόφων. Οταν, για παράδειγμα, την άνοιξη του 1968 οι φοιτητικές διαμαρτυρίες στο Πανεπιστήμιο Κολούμπια κατέληξαν σε σφοδρές συγκρούσεις με την Αστυνομία με 132 φοιτητές τραυματίες και 700 συλλήψεις δυναμιτίζοντας το κλίμα για μήνες, το τεύχος 68 του «Amazing Spider-Man» έσπευσε να απεικονίσει μια αντίστοιχη κατάσταση στο Πανεπιστήμιο Εμπάιαρ Στέιτ του σπουδαστή Πάρκερ. Ο Πολ Κάπερμπεργκ διαπιστώνει στο «The Creation of Spider-Man» (εκδ. Marvel / Rosen) ότι αντίθετα με τα τυπικά υπερηρωικά κόμικ η αφήγηση της ζωής του διακρινόταν από «ισχυρές δόσεις σαπουνόπερας και στοιχεία μελοδράματος». Αταίριαστος φαινομενικά, ο συνδυασμός αποδείχθηκε ευφυής: ο ανασφαλής, αγχωτικός ήρωας εξέφραζε μια ανήσυχη γενιά και απέβαινε μεταφορά των προβλημάτων κοινωνικοποίησής της. Η δημοτικότητά του αυτή μετέβαλε τον Spider-Man σε χρυσωρυχείο – αφού πρώτα τον έσωσε από τη λήθη. Σύμφωνα με τα λεγόμενα του Λι, ο τότε ιδιοκτήτης και εκδότης της εταιρείας, Μάρτιν Γκούντμαν, ενέκρινε τη συμπερίληψή του (από κοινού με τις ιστορίες θρίλερ «Ο κωδωνοκρούστης», «Η σαρκοφάγος της μούμιας» και «Αρειανοί ανάμεσά μας») στο «Amazing Fantasy», ένα περιοδικό ανθολογίας, γνωρίζοντας ότι αυτό θα ήταν το τελευταίο του τεύχος. Ο Ανθρωπος-Αράχνη προοριζόταν για ήρωας μιας χρήσης – έως ότου ο Γκούντμαν είδε το φθινόπωρο του 1962 τις αριθμητικές καταστάσεις και ανακάλυψε ότι το «Amazing Fantasy» είχε κάνει ρεκόρ πωλήσεων. Απαίτησε τη γρήγορη επιστροφή του στα περίπτερα, με το πρώτο «Amazing Spider-Man» να κάνει την εμφάνισή του στις αρχές του 1963. Ως τα τέλη της δεκαετίας είχε καταστεί η ναυαρχίδα της Marvel, καθώς η κυκλοφορία του άγγιζε τα 600.000 τεύχη μηνιαίως. Το 1972 προστέθηκε ένα δεύτερο περιοδικό, το «Marvel Team-Up», και το 1976 ένα τρίτο, το «Spectacular Spider-Man». Στο απόγειο της απήχησής του, στις αρχές της δεκαετίας του ’90, κυκλοφορούσαν ταυτόχρονα επτά τίτλοι με νέο υλικό και αναδημοσιεύσεις παλαιότερων περιπετειών, ενώ τον Αύγουστο του 1990 το πρώτο τεύχος του «Spider-Man» σε σενάριο και σχέδιο του δημοφιλούς κομίστα Τοντ Μακ Φάρλαν πούλησε 3 εκατομμύρια αντίτυπα.
Παράλληλα, και σε συνάρτηση με το όραμα του Σταν Λι για την εξάπλωση των χάρτινων ηρώων σε άλλα μέσα, ο Ανθρωπος-Αράχνη κατέκτησε εκπομπές κινουμένων σχεδίων (1967), στριπ σε εφημερίδες (1977) και κανονικές τηλεοπτικές σειρές (1978). Αν και το 1977 το πιλοτικό επεισόδιο της σειράς μεταφέρθηκε στον κινηματογράφο, το πραγµατικό ντεµπούτο του στο σινεμά έγινε με την τριλογία του Σαμ Ράιμι (2002-2007), όπου τον Πίτερ Πάρκερ υποδύθηκε ο Τόμπι Μαγκουάιρ. Αισθητικά, τεχνολογικά και εισπρακτικά (2,5 δισ. δολάρια σε έσοδα), οι ταινίες αυτές, μαζί με την περίπου σύγχρονή τους τριλογία του Batman του Κρίστοφερ Νόλαν, έθεσαν τα θεμέλια της σημερινής κυριαρχίας των κόμικ φιλμ στον χώρο των μπλοκμπάστερ. Υπήρξαν επίσης και ο προπομπός της δημιουργίας του Marvel Cinematic Universe, οι συνολικά 29 ταινίες του οποίου (με πιο πρόσφατη την «Black Widow» πριν από μερικές εβδομάδες) έχουν αποφέρει μέχρι στιγμής περισσότερα από 27 δισ. δολάρια. Τα 5,3 από αυτά μάλιστα ανήκουν στα πέντε «Spider-Man» που γυρίστηκαν από το 2012 ως το 2021 με πρωταγωνιστές τους Αντριου Γκάρφιλντ και Τομ Χόλαντ. Τέλος, σε όλα αυτά τα έσοδα θα πρέπει να προστεθούν και οι πωλήσεις από τα παραφερνάλια (μπρελόκ, κουκλάκια, T-shirts κ.τ.λ.), κατηγορία όπου ο ήρωας προηγείται κατά πολύ των συναδέλφων του Avengers και ακόμη περισσότερο των Batman και Superman, με εισπράξεις της τάξης των 1,6 δισ. ετησίως. Κατά καιρούς άλλοι υπερήρωες όπως ο Iron Man ή οι X-Men μπορεί να τον υποσκελίζουν προσωρινά στα φώτα της δημοσιότητας, αλλά ο Ανθρωπος-Αράχνη είναι δικαιωματικά το πρόσωπο της Marvel.
Η ζωή μετά τα 900 (τεύχη)
Η σημαντικότερη κληρονομιά του Σταν Λι, ο οποίος πέθανε πλήρης ημερών στα 95 του, το 2018, είναι επομένως εξασφαλισμένη; Ναι και όχι. Αν η κινηματογραφική ενσάρκωση του Πίτερ Πάρκερ χαίρει άκρας υγείας, ο χαρακτήρας του κόμικ περνά μια παρατεταμένη κλιμακτήριο. Θύμα των πρακτικών του marketing, του πληρέστερου ελέγχου του έργου τους που έχουν πλέον οι σημερινοί δημιουργοί και των συχνών αναδιατάξεων στις οποίες η Marvel υποβάλλει το σύμπαν της, το «Amazing Spider-Man» έχει επανεκκινήσει τέσσερις φορές από το νούμερο 1 τα τελευταία οκτώ χρόνια, με πιο πρόσφατη εκείνη του περασμένου Απριλίου – το τεύχος 900 κρύβεται πίσω από το τεύχος 6 της τωρινής αρίθμησης. Η δημιουργική ελευθερία που απολαμβάνουν πλέον οι κομίστες συναρτάται οπωσδήποτε με πολύ πιο τολμηρές παραλλαγές του χαρακτήρα, το τίμημα όμως είναι η ασυνέχεια της διαδοχής από τη μία στην άλλη – οι ραφές πια φαίνονται. Ωστόσο, το ζήτημα είναι βαθύτερο. Η πολυδιαφημισμένη back to basics προοπτική που το 2008 ήθελε τον Πίτερ Πάρκερ να επιστρέφει σε μια μινιμαλιστική προσέγγιση (οικογένεια, φίλοι, νέοι και λιγότερο φαντεζί εχθροί) φούσκωσε στην πορεία του χρόνου σε ένα εξωφρενικό αφήγημα όπου ο ίδιος κατέληξε CEO του εταιρικού κολοσσού Parker Industries. Καθώς το κοινό του κόμικ ως μέσου αποτελείται πλέον από ενηλίκους κατά πλειονότητα, η απόπειρα να προσαρμοστούν σε αυτό οι mainstream ήρωες με αντίστοιχη λογική, προβληματισμούς και περιεχόμενο είναι προφανής. Από την άλλη πλευρά, η ενηλικίωση του χαρακτήρα δεν μοιάζει ολοκληρωμένη. Επαγγελματικά, έχει απεικονιστεί από καθηγητής σε σχολείο υποβαθμισμένης περιοχής ως μεγιστάνας αντίστοιχος εκείνων της Σίλικον Βάλεϊ. Το σταθερό καστ των νεανικών του φίλων φυλλορρόησε χωρίς να στεριώσει ένα καινούργιο. Ο γάμος του με τη Μαίρη Τζέιν Γουάτσον το 1987, ιδέα τολμηρή για την εποχή της, απέτυχε να προωθήσει την αφηγηματική εξέλιξή του και στην πορεία εγκαταλείφθηκε. Συγκριτικά, ο γηραιός Superman και η Λόις Λέιν, ζεύγος από το 1996, βρήκαν και συζυγική και μυθοπλαστική ισορροπία, δείγμα της επιτυχίας της οποίας είναι ο ιδιαίτερα δημοφιλής Τζον Κεντ, ο αμφιφυλόφιλος γιος τους που έχει αναλάβει να προστατεύει τη Γη ως νέος υπεράνθρωπος όσο ο πατέρας του διορθώνει διαστημικές αδικίες.
Ας είμαστε όμως δίκαιοι, τα ίδια λέγονταν και για τον άνευρο Batman της δεκαετίας του ’80 προτού η πιο βίαιη παραλλαγή του που αποτύπωσε ο Φρανκ Μίλερ στο «The Dark Knight Returns» του 1987 ανοίξει τον δρόμο για μια ιδιαίτερα γόνιμη περίοδο πειραματισμών. Αλλωστε, ο ίδιος ο Ανθρωπος-Αράχνη υπήρξε πρόσφατα πρωτοπόρος ως προς τη φυλετική και έμφυλη ποικιλομορφία του χαρακτήρα: o νεαρός Μάιλς Μοράλες, γιος του Αφροαμερικανού Τζέφερσον Ντέιβις και της Πορτορικανής Ρίο Μοράλες, Spider-Man ενός εναλλακτικού σύμπαντος προτού μετακομίσει στο δικό μας, έκανε την πρώτη του εμφάνιση το 2011, για να ακολουθήσουν μέσα στη δεκαετία η Ghost Spider και άλλες εκδοχές. Το αδιαμφισβήτητο στάτους του στην ποπ κουλτούρα το επιβεβαιώνουν πλήθος αναφορών, από τη συνάντησή του με τον Μπαράκ Ομπάμα στο εξώφυλλο του τεύχους 583 ως την ιδιοποίηση του ονόματός του από τον διάσημο αναρριχητή κτιρίων Αλέν Ρομπέρ. Στη φήμη του θα προστεθεί στις 27 Ιουλίου ένας επετειακός μαραθώνιος 96 σελίδων και 13 διαφορετικών εξωφύλλων σε σενάριο Ζεμπ Γουέλς και σχέδιο Τζον Ρομίτα Τζούνιορ, το τεύχος 900: αριθμός λίαν τιμητικός, πίσω μόνο από τα «Action Comics» και «Detective Comics» που ξεπέρασαν το ορόσημο του 1.000 το 2018 και το 2019, αντίστοιχα. Για μια φιγούρα που προσγειώθηκε στο χαρτί με μετριοπαθείς βλέψεις («θέλαμε τα παιδιά να περνάνε καλά και να χαίρονται με κάτι θετικό, δεν θέλαμε να αλλάξουμε τον κόσμο» έλεγε ο Σταν Λι), η άνοδος αποδείχθηκε μετεωρική. Εξήντα χρόνια μετά, τι άλλο να ζητήσει ένας τίμιος ήρωας;
