Σίγουρα συνιστά παγκόσμια πρωτιά ότι το στέγαστρο του Ολυμπιακού Σταδίου στο ΟΑΚΑ που κόστισε πάνω από 130 εκατομμύρια ευρώ παρέμενε επί σχεδόν είκοσι χρόνια χωρίς τη βαριά συντήρηση που προβλέπεται από την κατασκευή του μεταξύ άλλων διότι… χάθηκε το σχετικό «manual». Μάλλον είναι θέμα ελληνικού «DNA» να αφήνεις στην τύχη τους μεγάλες υποδομές όπως είκασε ο ομότιμος καθηγητής του ΕΜΠ στις Αντισεισμικές Κατασκευές Παναγιώτης Καρύδης, σε συνέντευξή του στην κρατική τηλεόραση.

Τι να πει ωστόσο κανείς και για το «κάρμα» του ισπανού starchitect που είναι υπεύθυνος για τον σχεδιασμό μεταξύ άλλων της εμβληματικής ολυμπιακής κατασκευής, καθώς έχει διανύσει μια πορεία που θεωρείται το λιγότερο αμφιλεγόμενη. Η φήμη του Σαντιάγο Καλατράβα, ενός αρχιτέκτονα που έγινε ιδιαίτερα δημοφιλής στις αρχές των 00s, όταν το «Bilbao Εffect» (η εκτίναξη της βασκικής πόλης στον τουριστικό χάρτη χάρη στη λειτουργία του εντυπωσιακού Μουσείου Γκούγκενχαϊμ σε σχέδια Φρανκ Γκέρι) έδειχνε τον δρόμο σε επαρχιακές πόλεις για το πώς θα μπορούσαν να μπουν στο παιχνίδι, έχει κατ’ επανάληψη αμαυρωθεί από λάθη και παραλείψεις που δεν ταιριάζουν στο μέγεθος του άστρου του – για να μην πούμε για τις εξίσου αστρονομικές αμοιβές του.

Η γέφυρα Ponte della Constituzione στη Βενετία/ Φωτ.: Wikimedia Commons

Μιλάμε για υπέρογκες υπερβάσεις κόστους προϋπολογισμού, για τα υπερβολικά ποσά που απαιτούνται για τη συντήρηση των περίπλοκων κατασκευών που σχεδιάζει (βλέπε στέγαστρο ΟΑΚΑ), για τις καθυστερήσεις στην παράδοση των έργων, αλλά και για τις κακοτεχνίες – ή, για να είμαστε ακριβείς, για την έλλειψη επαφής με τις πραγματικές ανάγκες του πελάτη. Οπως ας πούμε ήταν η περίπτωση της φουτουριστικής γέφυρας από γυαλί και ατσάλι στο Μεγάλο Κανάλι της Βενετίας, γνωστής επισήμως ως Ponte della Costituzione, αλλά και ως «imbarazzante serie di errori» (ντροπιαστική σειρά λαθών, όπως τη βάπτισαν οι ιταλοί δημοσιογράφοι).

Η γέφυρα χρειάστηκε άμεση συντήρηση σχεδόν λίγο μετά την παράδοσή της στον δήμο της πόλης το 2008, καθώς δεν είχε προβλεφθεί ότι θα περνούσαν από πάνω της χιλιάδες τουρίστες με συρόμενες βαλίτσες, παρά το γεγονός ότι συνδέει τον σταθμό τρένων της πόλης με την κομβική Ρiazzale Roma. Για να μην πούμε για το γεγονός ότι με το πρώτο ψιλόβροχο γινόταν παγίδα για θεαματικές… τούμπες, ακριβώς ό,τι συνέβη και στην πεζογέφυρα Zubizuri (1997), και πάλι του Καλατράβα, ένα πολυσύχναστο πέρασμα που οδηγεί στο Μουσείο Γκούγκενχαϊμ στο Μπιλμπάο, με αποτέλεσμα να πρέπει ο δήμος να πληρώνει ιατρικά έξοδα στους δεκάδες πεζούς που γλιστρούσαν στην επιφάνειά της.

Η όπερα στη Βαλένθια.

Παράδειγμα ηχηρό και ο σταθμός μετρό Oculus (2016) στο Σημείο Μηδέν της Νέας Υόρκης που κόστισε 4 δισ. δολ., δηλαδή το διπλάσιο του αρχικού του προϋπολογισμού, και παραδόθηκε με σχεδόν επτά χρόνια καθυστέρηση για να παρουσιάσει από τον πρώτο καιρό λειτουργίας ζητήματα με την αντοχή των δαπέδων του και διαρροές. Βέβαια, μέχρι σήμερα το μεγαλύτερο «fail» της καριέρας του είναι η πτώση τμημάτων της οροφής στην Οπερα (Palau de les Arts Reina Sofía), στο αρχιτεκτονικό σύμπλεγμα Ciudad de las Artes y las Ciencias στη γενέτειρά του Βαλένθια, το οποίο παρεμπιπτόντως χρειάστηκε μία δεκαετία για να ολοκληρωθεί. H Οπερα άνοιξε το 2005, αλλά σύντομα τμήμα της κεντρικής σκηνής κατέρρευσε, ενώ στη συνέχεια πλημμύρισαν οι εγκαταστάσεις που βρίσκονταν κάτω από το επίπεδο της πρώην κοίτης του ποταμού Τούρια.

Η απάντηση του ίδιου του αρχιτέκτονα στη δριμεία κριτική που έχει δεχθεί το έργο του ήταν ότι δεν ευθύνεται ο ίδιος για τα προβλήματα και ότι στη χώρα του τουλάχιστον έγινε ο αποδιοπομπαίος τράγος για την οικονομική κρίση του 2008, καθότι οι αμοιβές του έφταναν διψήφιο ή ακόμα και τριψήφιο αριθμό εκατομμυρίων ευρώ. Επίσης, σε παλαιότερη συνέντευξή του στην εφημερίδα «El País» έριχνε το φταίξιμο στις κατασκευαστικές εταιρείες:

«Στη Βαλένθια, για παράδειγμα, χάλασαν τη δουλειά. Αυτές οι εταιρείες είναι τόσο καλές όσο οι άνθρωποι που απασχολούν. Είτε ξέρουν να κάνουν τη δουλειά είτε δεν ξέρουν ή μπορεί να ενδιαφέρονται μόνο για τα συμφέροντα της εταιρείας. Λένε: «Ας το κάνουμε όσο πιο φθηνά και γρήγορα γίνεται». Ακόμα και αν θυμώσεις και έρθεις αντιμέτωπος μαζί τους, δεν δίνουν σημασία». Eνας συνεργάτης του ήταν σαν να απευθύνεται και στους Ελληνες όταν έλεγε στην ίδια συνέντευξη: «Πολλοί πιστεύουν ότι αν ξοδευτούν αρκετά χρήματα στην κατασκευή ενός κτιρίου μετά δεν θα χρειαστούν άλλα. Αλλά είναι το ίδιο, είτε αγοράζεις ένα Seat είτε μία Ferrari. Και τα δύο χρειάζονται συντήρηση».

Πάντως ο Καλατράβα δεν είναι ο μόνος starchitect που έχει δεχθεί πυρά επειδή κάποιο κτίριό του παρουσίασε στατικές ή τεχνικές αστοχίες, άλλωστε το job description της συγκεκριμένης δουλειάς περιλαμβάνει συχνά μια εξαιρετικά περίπλοκη κατασκευή η οποία αναπόφευκτα ενέχει το ρίσκο να παρουσιάσει μελλοντικά κάποια προβλήματα.

To «Building 32» του Ινστιτούτου Τεχνολογίας της Μασαχουσέτης (ΜΙΤ).

Για παράδειγμα, ο Φρανκ Γκέρι, ο οποίος είναι υπεύθυνος για το αποκαλούμενο «Bilbao Effect» και για ορισμένα από τα πιο εντυπωσιακά «άσχημα» κτίρια στην υφήλιο, έγραψε ιστορία με τις κακοτεχνίες στο κτίριο Ray and Maria Stata Center for Computer, Information and Intelligence Sciences (2004) ή απλώς «Building 32» του Ινστιτούτου Τεχνολογίας της Μασαχουσέτης (ΜΙΤ), το οποίο στεγάζει το Εργαστήριο Επιστήμης Υπολογιστών και Τεχνητής Νοημοσύνης αλλά και τα γραφεία διανοητών όπως ο Νόαμ Τσόμσκι. Το πανεπιστήμιο μήνυσε τον αρχιτέκτονα το 2007 για αμέλεια όπως και για αθέτηση σύμβασης στον σχεδιασμό του Κέντρου, καθώς είχαν αρχίσει οι διαρροές νερού, η τοιχοποιία είχε εμφανίσει ρωγμές, ενώ είχε δημιουργηθεί και μούχλα. Εκείνος απέδωσε την επίθεση σε οικονομικά κίνητρα, καθώς, όπως είπε: «Ενα κτίριο αποτελείται από επτά δισεκατομμύρια κομμάτια συνδετικού ιστού. Οι πιθανότητες να ολοκληρωθεί χωρίς να πάει κάτι λάθος είναι μικρές. Νομίζω ότι τα ζητήματα είναι σχετικά ασήμαντα».