Πρόκειται για ένα από τα ομορφότερα πλάσματα της Ανταρκτικής, τον περίφημο αυτοκρατορικό πιγκουίνο, το ψηλότερο και βαρύτερο είδος πιγκουίνου στον κόσμο, με το ύψος του να αγγίζει το 1 μ. και το βάρος του να κυμαίνεται ανάμεσα στα 22 με 45 κιλά. Αυτό το περήφανο πλάσμα, λοιπόν, που περιπλανιέται στην παγωμένη τούνδρα και στις ψυχρές θάλασσες της Ανταρκτικής, απειλείται, σύμφωνα με τις προβλέψεις του Ινστιτούτου Argentine Antarctic, με εξαφάνιση μέσα στα επόμενα 30 με 40 χρόνια. Η αιτία είναι μία και ονομάζεται κλιματική αλλαγή.
Η εξήγηση
Ο αυτοκρατορικός πιγκουίνος, ενδημικό είδος της Ανταρκτικής, γεννά κατά τη διάρκεια του χειμώνα και χρειάζεται συμπαγή θαλάσσιο πάγο από τον Απρίλιο έως τον Δεκέμβριο ώστε να φωλιάσoυν οι νεοσσοί του. Είναι πολύ απλό λοιπόν: εάν η θάλασσα παγώσει αργότερα ή οι πάγοι λιώνουν πρόωρα δεν μπορεί να ολοκληρώσει τον αναπαραγωγικό του κύκλο.
Ετσι, σύμφωνα με τη βιολόγο Μαρτσέλα Λιμπερτέλι του Ινστιτούτου Argentine Antarctic, αν το νερό φτάσει στους νεοσσούς, οι οποίοι δεν έχουν μάθει ακόμη να κολυμπούν ούτε έχουν αναπτύξει αδιάβροχο φτέρωμα, εκείνοι πνίγονται. Και δεν πρόκειται για κάποιο μακρινό θεωρητικό σενάριο. Στην αποικία Halley Bay στη Θάλασσα Γουέντελ, όπου βρίσκεται η δεύτερη μεγαλύτερη αποικία αυτοκρατορικών πιγκουίνων, επί τρία χρόνια χάθηκαν όλοι οι νεοσσοί.
Δυσοίωνες προβλέψεις
Δυστυχώς λοιπόν τα δεδομένα δείχνουν ένα ζοφερό μέλλον (και) για το είδος του αυτοκρατορικού πιγκουίνου, αν δεν υπάρξει άμεσα αναχαίτιση της κλιματικής κρίσης. Σύμφωνα λοιπόν με τα μοντέλα της Λιμπερτέλι και της ομάδας της, οι αποικίες των αυτοκρατορικών πιγκουίνων που βρίσκονται σε νότιο γεωγραφικό πλάτος 60° και 70° θα εξαφανιστούν τις επόμενες δεκαετίες, δηλαδή στα επόμενα 30 με 40 χρόνια.
Οπως είναι φυσικό, η εξαφάνιση του αυτοκρατορικού πιγκουίνου θα μπορούσε να έχει δραματικό αντίκτυπο σε ολόκληρη την Ανταρκτική, σε αυτό το ακραίο περιβάλλον όπου οι τροφικές αλυσίδες περιλαμβάνουν λιγότερα μέλη και λιγότερους κρίκους.
Στο ίδιο περίπου μήκος κύματος κινείται και η αναφορά της Scientific Committee on Antarctic Research (SCAR), η οποία προβλέπει ότι το 80% των γνωστών αποικιών αυτοκρατορικών πιγκουίνων θα έχει σχεδόν εξαφανιστεί μέχρι το 2100 υπό τα τρέχοντα επίπεδα εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα. Την ίδια στιγμή, η αναφορά προβλέπει ότι ο συνολικός αριθμός των αυτοκρατορικών πιγκουίνων θα μπορούσε να μειωθεί τουλάχιστον κατά 81% σύμφωνα με το παραπάνω σενάριο και ότι υπό ακόμη πιο ακραίες συνθήκες έως το 100% των αποικιών θα μπορούσαν να έχουν σχεδόν αφανιστεί μέχρι το 2100, με τον αριθμό των αυτοκρατορικών πιγκουίνων να προβλέπεται ότι θα μειωθεί κατά τουλάχιστον 99%.
Για αυτόν ακριβώς τον λόγο και το WWF τον περασμένο Απρίλιο έκανε έκκληση για λήψη άμεσων μέτρων, ζητώντας οι πιγκουίνοι να συμπεριληφθούν στον κατάλογο των ειδικά προστατευόμενων ειδών.
«Οι αυτοκρατορικοί πιγκουίνοι είναι ένα από τα πιο εμβληματικά είδη ζώων που ζουν στον πάγο. Είναι μοναδικά προσαρμοσμένα στο σκληρό και ακραίο περιβάλλον της Ανταρκτικής» δήλωσε ο Ροντ Ντάουνι, επικεφαλής σύμβουλος του WWF για τις πολικές περιοχές. «Eπίσης, γίνονται όλο και πιο ευάλωτοι στην κλιματική αλλαγή, στην απώλεια οικοσυστημάτων και στην ανθρώπινη παρέμβαση. Μόνο οι άνθρωποι μπορούν να εξασφαλίσουν το μέλλον αυτού του είδους, καθώς η μοίρα του εξαρτάται από την παγκόσμια κλιματική πολιτική σε συνδυασμό με ένα σχέδιο δράσης για την προστασία του οικοτόπου τους και την εξάλειψη άλλων κινδύνων από την ανθρώπινη ενόχληση» τόνισε χαρακτηριστικά.
Κεφάλαιο αφρικανικός πιγκουίνος
Τα νέα όμως δεν είναι καλά ούτε για τα «μακρινά εξαδέλφια» του αυτοκρατορικού πιγκουίνου, τους αφρικανικούς πιγκουίνους, τους οποίους και συναντάμε στις ακτές της Νότιας Αφρικής και της Ναμίμπια.
To μέγεθoς των αφρικανικών πιγκουίνων είναι πολύ πιο μικρό σε σχέση με τους αυτοκρατορικούς. Ετσι το ύψος τους φθάνει έως τα 70 εκ., ενώ το βάρος τους κυμαίνεται στα 2,2 – 3,5 κιλά. Οι πληθυσμοί τους μειώθηκαν ραγδαία τον τελευταίο αιώνα και ενδέχεται να εξαφανιστούν τις επόμενες δεκαετίες, σύμφωνα με τους ειδικούς. Για αυτόν ακριβώς τον λόγο θεωρούνται κινδυνεύον είδος από τη Διεθνή Ενωση Προστασίας των Απειλούμενων Ειδών της Φύσης (IUCN – The International Union for Conservation of Nature’s Red List of Threatened Species).
Eίναι ενδεικτικές οι δηλώσεις της Κάτα Λουντίνια, διευθύντριας έρευνας στο Ιδρυμα Διατήρησης Παράκτιων Πτηνών της Νότιας Αφρικής (SANCCOB), η οποία επισήμανε ότι έχει διατηρηθεί μόνο το 2% του πληθυσμού του είδους, σε σύγκριση με τις αρχές του 20ού αιώνα. «Υπήρχαν εκατομμύρια πιγκουίνοι στην περιοχή στις αρχές του 20ού αιώνα. Τα δεδομένα του 2021 δείχνουν ότι έχουμε μόνο 10.000 αναπαραγόμενα ζευγάρια στη Νότια Αφρική» δήλωσε χαρακτηριστικά. Σύμφωνα με τη Λουντίνια, αυτή η πτώση είναι τόσο δραματική που τα μοντέλα δείχνουν ότι ο αφρικανικός πιγκουίνος θα μπορούσε να εξαφανιστεί μέσα σε λίγες μόνο δεκαετίες. Οι λόγοι για αυτή τη δραματική μείωση του πληθυσμού του είναι φυσικά η έλλειψη ψαριών εξαιτίας της υπεραλίευσης του γαύρου και της σαρδέλας, δύο ειδών που αποτελούν την κύρια τροφή του. Φυσικά υπάρχουν και άλλοι λόγοι που μπαίνουν στο κάδρο. Πρώτη και κύρια η κλιματική αλλαγή, οι διαρροές καυσίμων, η υποθαλάσσια ηχορρύπανση που προκαλείται από τα πλοία, αλλά και οι μολυσματικές ασθένειες.
Κλιματική αλλαγή και έντομα
Ομως και οι αριθμοί των εντόμων «καταρρέουν» διεθνώς, σύμφωνα με έρευνα του Κέντρου για τη Βιοποικιλότητα και την Περιβαλλοντική Ερευνα του Πανεπιστημίου UCL, η οποία αξιολόγησε τα τρία τέταρτα του ενός εκατομμυρίου δειγμάτων που συγκέντρωσε από περίπου 6.000 τοποθεσίες.
Σύμφωνα λοιπόν με τη μελέτη, που δημοσιοποιήθηκε και από το έγκριτο «Nature», η υπερθέρμανση του πλανήτη αλλά και η εντατική καλλιέργεια και χρήση της γης έχει οδηγήσει, στις καταπονημένες από την κλιματική αλλαγή περιοχές, σε μείωση του πληθυσμού των εντόμων περίπου στο μισό σε σχέση με πιο παρθένες περιοχές, ενώ ταυτόχρονα σε αυτές συναντάμε και 25% λιγότερα είδη εντόμων.
Η μείωση των εντόμων μάλιστα είναι μεγαλύτερη στις γεωργικές εκτάσεις με τις εντατικές καλλιέργειες στις τροπικές χώρες, εκεί όπου είναι πιο έντονες και οι συνδυασμένες επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής και της απώλειας οικοτόπων. Δυστυχώς όμως τα περισσότερα από τα 5,5 εκατομμύρια είδη εντόμων που υπάρχουν παγκοσμίως εκτιμάται ότι ζουν σε ακριβώς αυτές τις περιοχές, γεγονός που σημαίνει ένα πράγμα: αυτή τη στιγμή βρίσκεται εν εξελίξει μία οικολογική καταστροφή που λαμβάνει χώρα αθόρυβα, χωρίς καν να την αντιλαμβανόμαστε.
Εξαρση πανδημιών;
Εδώ και χρόνια οι επιστήµονες προειδοποιούν ότι η υπερθέρµανση του πλανήτη µπορεί να δράσει εξόχως επιβαρυντικά και στο κοµµάτι της εµφάνισης νέων πανδηµιών. Για παράδειγµα, η ελονοσία αναµένεται να εξαπλωθεί, καθώς τα κουνούπια που τη µεταφέρουν θα επεκτείνουν την παρουσία τους σε νέες περιοχές που άλλοτε χαρακτηρίζονταν από πιο ψυχρό κλίµα. Η κλιµατική αλλαγή µπορεί, όµως, να οδηγήσει επίσης και σε εντελώς νέες ασθένειες, σύµφωνα µε τα µοντέλα των επιστηµόνων.
Οσο η θερµοκρασία ανεβαίνει, πολλά είδη αναµένεται να επεκταθούν µακριά από τον «φλεγόµενο» Ισηµερινό. Αλλα είδη πιθανόν να µετακινηθούν σε πλαγιές λόφων και βουνών αναζητώντας δροσιά σε µεγαλύτερο υψόµετρo. Και όταν διαφορετικά είδη έρχονται σε επαφή για πρώτη φορά, οι ιοί µπορεί να είναι σε θέση να µολύνουν νέους ξενιστές και τελικά τον άνθρωπο.
Το 2019, ο Κόλιν Κάρλσον, βιολόγος στο Πανεπιστήµιο της Georgetown και o συνάδελφός του Γκρεγκ Αλµπερι άρχισαν να δηµιουργούν ένα εντυπωσιακό µοντέλο προσοµοίωσης, βασισµένο στη µηχανική µάθηση, το οποίο χαρτογραφεί το παρελθόν, το παρόν και το µέλλον για µια σειρά 3.100 ειδών θηλαστικών και προβλέπει την πιθανότητα µετάδοσης ιών εάν αυτά τα είδη έρθουν σε επαφή.
Τα αποτελέσµατα είναι πραγµατικά ανησυχητικά. Ακόµη και µε τα πιο αισιόδοξα σενάρια για το κλίµα, τις επόµενες δεκαετίες θα δούµε περίπου 300.000 συναντήσεις µεταξύ διαφόρων ειδών της πανίδας, που κανονικά δεν αλληλεπιδρούν, οδηγώντας σε περίπου 15.000 µεταδόσεις ιών σε διάφορους ξενιστές.
Οι δύο επιστήµονες µάλιστα ονόµασαν περιπαικτικά τη µελέτη τους «Παγόβουνο», υποδηλώνοντας µια τεράστια και κυρίως κρυφή απειλή µε την οποία (µάλλον) θα συγκρουστούµε ως ανθρωπότητα ως ένας άλλος «Τιτανικός».
Ο βιολόγος Κόλιν Κάρλσον δεν µάσησε τα λόγια του σε δηλώσεις του στο περιοδικό «Τhe Αtlantic». «Η στιγµή που µπορούσαµε να αναχαιτίσουµε την κλιµατική αλλαγή και µαζί της τον αυξανόµενο κίνδυνο µετάδοσης ιών πέρασε πριν από 15 έτη. Σήµερα ζούµε σε έναν κόσµο 1,2°C θερµότερο (από τα προβιοµηχανικά επίπεδα). Πρέπει να προετοιµαστούµε για περισσότερες πανδηµίες εξαιτίας αυτού του γεγονότος» σηµείωσε.
Στο επίκεντρο αρχικά είχε τεθεί ο Αρκτικός Κύκλος επειδή οι υψηλές θερµοκρασίες θα ωθούν τα ζώα προς υψηλότερα, ψυχρότερα γεωγραφικά πλάτη. Αλλά αν δύο είδη κινηθούν προς Βορρά παράλληλα, χωρίς να συγκλίνουν, δεν τίθεται θέµα. Το πρόβληµα ξεκινά όταν ζώα αναζητούν υψηλότερα, πιο δροσερά υψόµετρα και όταν τελικά εκείνα που ζουν π.χ. σε αντίθετες πλευρές ενός βουνού συναντηθούν κάπου στη µέση. Και αυτό σηµαίνει ένα πράγµα: ότι η εξάπλωση των ιών θα παρατηρηθεί όχι στους πόλους, αλλά στις ορεινές και πλούσιες σε ζωικά είδη περιοχές της τροπικής Αφρικής και της Νοτιοανατολικής Ασίας.
Η Νοτιοανατολική Ασία τίθεται στο επίκεντρο και για έναν ακόµη λόγο. Επειδή φιλοξενεί πολλά είδη νυχτερίδων και το γεγονός ότι οι νυχτερίδες πετούν τούς επιτρέπει να αντιδρούν στα µεταβαλλόµενα κλίµατα πιο γρήγορα από άλλα θηλαστικά, µεταφέροντας τους ιούς τους µακρύτερα.
Kαι το πρόβληµα δεν σταµατά στη Νοτιοανατολική Ασία, καθώς υπάρχει και η Αφρική. Οι νυχτερίδες της Αφρικής είναι πιθανώς οι «φυσικές δεξαµενές» του ιού Εµπολα. Δεκατρία είδη ενδεχοµένως µεταφέρουν τον ιό και καθώς η υπερθέρµανση του πλανήτη τα αναγκάζει να διασκορπιστούν, θα συναντήσουν σχεδόν 3.700 νέα είδη θηλαστικών, προκαλώντας σχεδόν 100 µολύνσεις. Μέχρι στιγµής, τα µεγαλύτερα ξεσπάσµατα Εµπολα έχουν εµφανιστεί στη Δυτική Αφρική, αλλά ο Κόλιν Κάρλσον πιστεύει ότι µέσα σε λίγες δεκαετίες η νόσος από τον ιό θα µπορούσε εύκολα να γίνει ένα τεράστιο πρόβληµα και για την ανατολική πλευρά της ηπείρου.
Μην ξεχνάµε άλλωστε ότι ο αρχικός ιός SARS µεταπήδησε από τις νυχτερίδες στους ανθρώπους µέσω της µοσχογαλής και ο HIV έφτασε στον άνθρωπο από τους γορίλες και τους χιµπαντζήδες. Τον Φεβρουάριο κυκλoφόρησαν δύο µελέτες που υποστηρίζουν ότι ο SARS-CoV-2 προέκυψε µέσω παρόµοιας αλληλουχίας γεγονότων, µε τον νέο κορωνοϊό να µεταπηδά από νυχτερίδες σε άγρια θηλαστικά που πωλούνταν στις αγορές στην κινεζική πόλη Γουχάν.
Και αν τα σενάρια αυτά σας φαίνονται δυσοίωνα, επισηµαίνουµε το γεγονός ότι η έρευνα του Κόλιν Κάρλσον δεν συµπεριέλαβε το λιώσιµο των πάγων, το οποίο πρόσφατα επέτρεψε σε έναν ιό που συνήθως µολύνει τις φώκιες του Βόρειου Ατλαντικού να µεταπηδήσει στις θαλάσσιες ενυδρίδες του Βορειοδυτικού Ειρηνικού.
Δεν έλαβε, επίσης, υπ’ όψιν τα πουλιά, τα οποία φιλοξενούν τη δική τους οµάδα ιών, συµπεριλαµβανοµένων πολλών επικίνδυνων στελεχών γρίπης. Δεν έλαβε υπ’ όψιν άλλους παθογόνους οργανισµούς, εκτός από ιούς, όπως µύκητες ή βακτήρια. Ναι, τα πράγµατα είναι πολύ δύσκολα.
Και ενώ οι επιστήµονες εδώ και χρόνια κρούουν τον κώδωνα του κινδύνου, τώρα που τα προβλήµατα βρίσκονται έξω από την «πόρτα» µας, βλέπουµε καθαρά τις µεγάλες υπαρξιακές απειλές: η κλιµατική αλλαγή, οι πανδηµίες και η µαζική εξαφάνιση της άγριας ζωής είναι πραγµατικά αλληλένδετα µέρη του ίδιου γιγαντιαίου προβλήµατος.
