«Ο πιο βρώμικος αποικιακός πόλεμος»

Οταν στις 5 Φεβρουαρίου 1962 ο πρόεδρος της Γαλλίας Σαρλ ντε Γκωλ τόλμησε να εκφράσει για πρώτη φορά δημόσια και απερίφραστα το έως τότε αδιανόητο, την πρόθεσή του να προχωρήσει σε συνομιλίες για την ανεξαρτησία της Αλγερίας, η γαλλική κοινή γνώμη αντέδρασε υποτονικά. Επί οκτώ χρόνια το ζήτημα της Αλγερίας, όπου μια εξέγερση των γηγενών μουσουλμάνων Αλγερινών μαινόταν από το 1954 με βομβιστικές επιθέσεις, εκτελέσεις, εμπρησμούς, βασανιστήρια, εκτοπίσεις, είχε αναλώσει έξι πρωθυπουργούς και την ασταθή Τέταρτη Δημοκρατία. Απρόθυμοι αρχικά να εγκαταλείψουν έναν τόπο στον οποίο βρίσκονταν από το 1830, όπου ζούσαν 1.000.000 έποικοι και οι επαρχίες του αποτελούσαν κανονικούς νομούς της χώρας, οι Γάλλοι είχαν σταδιακά περιέλθει σε μια κατάσταση όπου οποιαδήποτε λύση ήταν αποδεκτή. Για την πλευρά του αλγερινού FLN (Μέτωπο Εθνικής Απελευθέρωσης) η εξαγγελία είχε τον χαρακτήρα δικαίωσης: δήλωνε ότι η εμμονή στον στρατιωτικό, όχι τον πολιτικό αγώνα, ήταν ορθή. Στην ευφορία της στιγμής οι ηγέτες του (Μπελκασέρ Κριμ, Αχμέντ Μπεν Μπελά, Μοχάμεντ Μπουντιάφ) επέλεξαν να αγνοήσουν το γεγονός ότι η παράλληλη εμφύλια σύγκρουσή τους με τους μετριοπαθείς μουσουλμάνους είχε κοστίσει δεκάδες χιλιάδες νεκρούς. Οσο για τους ευρωπαίους εποίκους, η φωνή των οποίων είχε μονοπωληθεί από τους ακραίους εκφραστές του συνθήματος «Αλγερία Γαλλική», η ανακοίνωση του Ντε Γκωλ ισοδυναμούσε με ξεπούλημα και ξεριζωμό. Ωστόσο, η πεισματική άρνηση των ηγετών τους να δεχθούν οτιδήποτε πέρα από την εξακολούθηση του παλαιού καθεστώτος στη μεταπολεμική Αφρική των αναδυόμενων εθνικών κινημάτων είχε φέρει τη Γαλλία στα πρόθυρα του ολοκληρωτικού διχασμού και συνέβαλε σημαντικά στην αδυναμία εξεύρεσης συμβιβασμού. «Ο πιο βρώμικος αποικιακός πόλεμος», κατά τον βρετανό ιστορικό Μάικλ Μπέρλι, ακύρωσε το υποτιθέμενο ιδανικό της γαλλικής «εκπολιτιστικής αποστολής», καταρράκωσε διεθνώς την εικόνα των ευρωπαϊκών αυτοκρατοριών και σώρευσε εκατοντάδες χιλιάδες νεκρούς στις πόλεις και στην ύπαιθρο της Αλγερίας.

Σε αντίθεση με τους Βρετανούς στην Ινδία, οι Γάλλοι στα 130 χρόνια της παρουσίας τους στην Αλγερία δεν ενσωμάτωσαν ποτέ τους ιθαγενείς στη διοίκηση. Σύμφωνα με όσα γράφει ο Μάικλ Μπέρλι στο βιβλίο του με τίτλο «Small Wars, Far Away Places. The Genesis of the Modern World, 1945-1965» (εκδ. Pan), το 1956 μόλις 8 από τις 864 ανώτερες διοικητικές θέσεις καταλαμβάνονταν από μουσουλμάνους. Κατώτερες θέσεις τοπικών αρχόντων («καΐντ») ήταν διαθέσιμες, μαστίζονταν όμως από εκτεταμένη διαφθορά και καλύπτονταν από πιστούς συνεργάτες των αποικιοκρατών, γνωστούς ως «Béni-oui-oui» («Μπενί-Ναι-Ναι»). Την ίδια στιγμή, το 90% του πλούτου της χώρας βρισκόταν στα χέρια των ευρωπαίων εποίκων («pieds-noirs» ή «μαυροπόδαρων») γαλλικής κατά βάση, αλλά και ισπανικής, ιταλικής, μαλτέζικης, εβραϊκής καταγωγής, οι οποίοι αποτελούσαν το 10% του πληθυσμού, το ένα τρίτο των αλγερινών μουσουλμάνων βίωνε την ανεργία ή την υποαπασχόληση, το 85% ήταν αναλφάβητο. Η έκρηξη της εξέγερσης την 1η Νοεμβρίου 1954 δεν ήταν διόλου απρόβλεπτη. Μια νέα γενιά Αλγερινών που είχαν πολεμήσει στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο στο πλευρό των Γάλλων, στρατιωτικοί ηγέτες όπως ο Κριμ ή πολιτικοί όπως ο Μπεν Μπελά διατύπωναν αιτήματα ισότητας εις ώτα μη ακουόντων. Ικανοί πρωθυπουργοί της εποχής, ο κεντρώος Πιερ Μαντές-Φρανς, ο Σοσιαλιστής Γκι Μολέ, ξόρκιζαν ως και την ιδέα της αυτονομίας και αγνόησαν την προφητεία του στρατηγού Ντιβάλ, ο οποίος καταστέλλοντας το 1945 μια πρώτη εξέγερση δήλωνε: «Σας έδωσα ειρήνη για 10 χρόνια, μην αυταπατάσθε όμως». Ο βρετανός ιστορικός Αλαστερ Χορν, συγγραφέας του μνημειώδους «A Savage War of Peace. Algeria 1954-1962» (εκδ. New York Review Books Classics), περιγράφει ακόμη και το 1956 την ακλόνητη αυταπάτη του συνόλου των γάλλων πολιτικών, ευθυγραμμισμένων σε μια ήδη απαρχαιωμένη γραμμή – αυτήν της βιαστικής εισαγωγής δειλών μεταρρυθμίσεων.