Ο μακρύς δρόμος προς το Νομπέλ

«Ολα τα φώτα σε λάθος θέση στον ουρανό. Οι επιστήμονες έκθαμβοι από τα αποτελέσματα των παρατηρήσεων της έκλειψης. Η θεωρία του Αϊνστάιν θριαμβεύει». Με καθυστέρηση τριών ημερών, στις 10 Νοεμβρίου 1919, οι «New York Times» αντιλήφθηκαν τη σημασία των δεδομένων του βρετανού αστρονόμου Αρθουρ Εντινγκτον, η αποστολή του οποίου στη νήσο Πρίνσιπε και στη Βραζιλία είχε μόλις επιβεβαιώσει μία από τις βασικές προβλέψεις της Θεωρίας της Σχετικότητας: την καμπύλωση του φωτός των άστρων μέσα από ένα βαρυτικό πεδίο. Ο 40χρονος καθηγητής του Πανεπιστημίου του Βερολίνου Αλμπερτ Αϊνστάιν ήταν ήδη το μεγαλύτερο όνομα της παγκόσμιας επιστημονικής κοινότητας από το 1905, όταν ως ταπεινός υπάλληλος του Γραφείου Ευρεσιτεχνιών της Βέρνης είχε δημοσιεύσει τρία επαναστατικά άρθρα για τα κβάντα φωτός, την Ειδική Σχετικότητα και την ισοδυναμία μάζας – ενέργειας. Μέσα στα επόμενα δύο χρόνια θα γινόταν τόσο διάσημος ώστε η περιοδεία του στις Ηνωμένες Πολιτείες να συγκεντρώνει πλήθη σε κάθε του διάλεξη. Ο άνθρωπος όμως που κατά κοινή ομολογία είχε επιφέρει τη μεγαλύτερη ανατροπή στη Φυσική από τον καιρό του Νεύτωνα δεν είχε πείσει για τα επιτεύγματά του τη Βασιλική Ακαδημία της Σουηδίας: επί 15 χρόνια θα έβλεπε να τον προσπερνούν άλλοι συνάδελφοί του στην απονομή των βραβείων Νομπέλ. Δεν ήταν ζήτημα επετηρίδας, αλλά ενός μείγματος πολιτικών υπολογισμών, συντηρητισμού και δυσπιστίας απέναντι στην κατάρριψη βεβαιοτήτων αιώνων.

Αντισυμβατικός, σκεπτικιστής, αφηρημένος, κοσμοπολίτης, ικανός βιολιστής, λάτρης του Μότσαρτ, του Μπετόβεν και του Μπαχ, ο Αϊνστάιν, όπως τον περιγράφει ο βιογράφος του Γουόλτερ Αϊζακσον στο «Albert Einstein. Η βιογραφία μιας ιδιοφυΐας» (εκδ. Ψυχογιός), ήταν πέρα και πάνω από όλα αφοσιωμένος στη Φυσική. Μόνο ένας παρόμοιος χαρακτήρας θα ολοκλήρωνε μια ερωτική επιστολή που υποσχόταν μελλοντικές συναντήσεις με την απολύτως σοβαρή πρόταση «και μετά θα εντρυφήσουμε στην ηλεκτρομαγνητική θεωρία του φωτός του Χέλμχολτς». Εξαίρετος, αλλά όχι απαράμιλλος σπουδαστής, υπήρξε ο μοναδικός του τμήματός του που αποφοίτησε από το Πολυτεχνείο της Ζυρίχης χωρίς να του προσφερθεί θέση στο διδακτικό προσωπικό. Το αποτέλεσμα ήταν να βρεθεί το 1902 ως «ειδικός τεχνικός τρίτης τάξεως» στο Γραφείο Ευρεσιτεχνιών της Βέρνης, όπου έβγαζε κρυφά από το συρτάρι τις μελέτες του της Φυσικής όποτε δεν τον έβλεπε ο προϊστάμενός του. Ερωτευμένος με τη (μοναδική) συμφοιτήτριά του Μιλέβα Μάριτς, είχε έρθει αντιμέτωπος με την απόλυτη άρνηση των γονέων του να την αποδεχθούν: ήταν Σέρβα, διανοούμενη, μέτριας ομορφιάς και, κυρίως, τρία χρόνια μεγαλύτερή του. Το σταθερό εισόδημά του ως υπαλλήλου τού επέτρεψε τελικά να την παντρευτεί το 1903, ωστόσο ο γάμος σταδιακά θα δηλητηριαζόταν: ο Αλμπερτ απορροφήθηκε πλήρως από τη Φυσική, η Μιλέβα περιέπεσε σε κατάθλιψη. Ακολούθησαν αμοιβαίες απιστίες, σκηνές ζηλοτυπίας, αλληλοκατηγορίες που κατέληξαν σε ένα σπάνιας ψυχρότητας έγγραφο-τελεσίγραφο του Αϊνστάιν τον Ιούλιο του 1914: «Θα διασφαλίσεις ότι τα ρούχα μου θα βρίσκονται σε πλήρη τάξη (και) ότι θα λαμβάνω τα τρία μου τακτικά γεύματα στο δωμάτιό μου (…), θα αποκηρύξεις κάθε προσωπική σχέση μαζί μου εκτός αν είναι απολύτως απαραίτητο για κοινωνικούς λόγους (…). Από την πλευρά μου, σε διαβεβαιώνω για την προσήκουσα συμπεριφορά μου όπως έναντι μιας οποιασδήποτε ξένης γυναίκας». Ο χωρισμός ήταν αναπόφευκτος, για να αποσπάσει όμως το πολυπόθητο διαζύγιο πέντε χρόνια αργότερα προκειμένου να παντρευτεί την εξαδέλφη του Ελσα Λέβενταλ, ο Αϊνστάιν θα υποσχόταν στη Μάριτς να εξασφαλίσει οριστικά το δικό της μέλλον και των δύο γιων τους, Χανς Αλμπερτ και Εντουαρντ, με το τεράστιο για την εποχή ποσό των 225.000 μάρκων – τα χρήματα τα βραβείου Νομπέλ που νομοτελειακά θα του αποδιδόταν, θεωρούσε, για τη Θεωρία της Σχετικότητας.