Ο κύριος «Πέντε τοις εκατό»

«Τρεις είναι οι φίλοι μου, η δουλειά, ο ήλιος και ο ύπνος». Εργασιομανής, οξύνους, διορατικός, επίμονος, ο Καλούστ Γκιουλμπενκιάν (1869-1955), ο άνθρωπος που θα συναγωνιζόταν τους πετρελαϊκούς κολοσσούς του 20ού αιώνα, θα συνέβαλλε στη διαμόρφωση της σύγχρονης, καθετοποιημένης μορφής των εργασιών τους και θα γινόταν στην πορεία ένας από τους κροίσους της εποχής του, περιέγραφε τον εαυτό του με τον παραπάνω λιτό τρόπο. Γόνος εμπορικής οικογένειας που λογιζόταν μεταξύ των «αμιράς», της αρμενικής αριστοκρατίας, ο νεαρός Καλούστ σπούδασε Μηχανική στο King’s College του Λονδίνου και στάλθηκε από τον πατέρα του στο Μπακού το 1888 για να εποπτεύσει τις εργασίες της ρωσικής πετρελαϊκής βιομηχανίας που βρισκόταν ακόμη στα σπάργανα. Οπως εξηγεί γλαφυρά o αμερικανός ιστορικός Τζόναθαν Κόνλιν στην πρόσφατη βιογραφία του με τίτλο «Mr Five Per Cent. The Many Lives of Calouste Gulbenkian» (εκδ. Profile Books), ο νεαρός χρησιμοποίησε το ταξίδι για να δηλώνει αργότερα ειδήμων του πετρελαίου και για να εκδώσει ένα περιηγητικό βιβλίο με το οποίο έπεισε τους γονείς της 14χρονης αγαπημένης του, Νεβάρτε Εσαγιάν, να του υποσχεθούν το χέρι της κόρης τους όταν θα έκλεινε τα 18. Το 1892 ο 23χρονος Καλούστ, σπουδασμένος στη Δύση, παντρεμένος με την εκπρόσωπο μιας ευυπόληπτης αρμενικής πατριάς, ήταν έτοιμος για τη διαδρομή που θα τον καθιστούσε πάμπλουτο επιχειρηματία και διάσημο συλλέκτη.

Μετά τον θάνατο του πατέρα του, το 1894, ο Καλούστ έμεινε ο μόνος επικεφαλής της οικογενειακής επιχείρησης σε Κωνσταντινούπολη, Μασσαλία και Λονδίνο. Το γενικό εμπόριο, όμως, δεν τον συγκινούσε. Αρχικά στράφηκε σε κερδοσκοπικές αγοραπωλησίες μετοχών με κακόφημους παράγοντες του Χρηματιστηρίου του Λονδίνου. Το 1898, καθώς η ρωσική κυβέρνηση χαλάρωσε τους κεφαλαιακούς περιορισμούς στην αγορά πετρελαίου, πολλοί βρετανοί επενδυτές στράφηκαν στον αναπτυσσόμενο αυτόν κλάδο. Διαφημίζοντας την πρότερη εμπειρία και τις οικογενειακές δοσοληψίες, αλλά κυρίως αναζητώντας νέες δυνατότητες, ο Γκιουλμπενκιάν αναμείχθηκε στο εγχείρημα.