Είναι τα «θωρηκτά» του υποθαλάσσιου κόσμου. Δεδομένου ότι το μήκος τους μπορεί να φτάσει τα 13 μέτρα και το βάρος τους να ξεπεράσει τους 21 τόνους, δύσκολα μπορεί να φανταστεί κανείς ψάρι πιο μεγαλοπρεπές και εντυπωσιακό. Πράγματι, οι φαλαινοκαρχαρίες έχουν τον τίτλο του μεγαλύτερου ψαριού στον κόσμο. Μόνο που το να είσαι μεγάλος, ακόμα και το να είσαι τεράστιος, όσο δέος και αν προκαλεί στους άλλους, δεν λειτουργεί πάντα ως ασπίδα απέναντι στους κινδύνους. Ετσι, και οι φαλαινοκαρχαρίες, οι γίγαντες των ωκεανών, αντιμετωπίζουν όλο και περισσότερους κινδύνους.

Σύμφωνα με τον οργανισμό Smithsonian Ocean που ασχολείται με την ανάδειξη των προβλημάτων που αντιμετωπίζουν τα θαλάσσια οικοσυστήματα και με την προστασία τους, περισσότερα από 2.200 είδη που απαντώνται στους ωκεανούς απειλούνται με εξαφάνιση, με τον φαλαινοκαρχαρία να περιλαμβάνεται σε αυτά. Το είδος που υπό φυσιολογικές συνθήκες ζει περί τα 70 χρόνια απειλείται κυρίως λόγω της καταστροφής του περιβάλλοντος όπου κινείται.

Επιπλέον, αν και προστατεύεται από τη νομοθεσία, συχνά πέφτει θύμα της παράνομης αλιείας και βρίσκει τραγικό θάνατο παγιδευμένο στα δίχτυα των ψαράδων. Οπως (όσο απίστευτο και αν ακούγεται) κινδυνεύει θανάσιμα και από τις όλο και πιο συχνές προσκρούσεις του σε εμπορικά ή αλιευτικά σκάφη, καθώς συχνά κινείται σε παράκτιες περιοχές με πολύ μικρό βάθος. Με αυτά και με εκείνα, τα τελευταία χρόνια ο πληθυσμός των φαλαινοκαρχαριών έχει μειωθεί περισσότερο από 50%!

Προς την ελευθερία

Η ανάγκη διάσωσης του σπάνιου είδους άρχισε να συζητείται εκ νέου και απασχόλησε έντονα τον Τύπο πρόσφατα, όταν πέντε φαλαινοκαρχαρίες παγιδεύτηκαν στα δίχτυα ψαράδων στα ανοιχτά της Ινδονησίας. Η επιχείρηση διάσωσής τους καταγράφηκε σε βίντεο και είχε, ευτυχώς, την επιθυμητή κατάλληλη. Εμπειροι δύτες καταδύθηκαν στο σημείο που είχαν ακινητοποιηθεί τα ψάρια και κατάφεραν να τα απομακρύνουν από τα δίχτυα και να τα οδηγήσουν προς τη σωστή κατεύθυνση, την ανοιχτή θάλασσα. Παλαιότερο βίντεο δείχνει τη συγκινητική συνεργασία φαλαινοκαρχαρία με τον δύτη που επίσης επιχειρούσε να τον απαλλάξει από ένα ανυπόφορο μαρτύριο. Γύρω από το σώμα του είχε τυλιχτεί μεγάλη και ισχυρή πετονιά που τραυμάτιζε τα πτερύγια και έσκιζε το δέρμα του. Ο δύτης πλησίασε και το ζώο, έχοντας πιθανώς καταλάβει πως όλο αυτό γινόταν για το καλό του, στάθηκε εντελώς ακίνητο ώστε ο σωτήρας του να καταφέρει να κόψει τα «δεσμά» του και να το απελευθερώσει. Και πριν από δύο χρόνια δύτες απελευθέρωσαν φαλαινοκαρχαρία που είχε μπλεχτεί σε έναν μεγάλο κάβο, στις Μαλδίβες.

Καπετάνιε, μην τρέχεις!

Στο μεταξύ συνεχίζονται οι προσπάθειες των επιστημόνων να βρεθεί λύση σε ένα ακόμα δύσκολο πρόβλημα, αυτό της «συνάντησης» του γιγάντιου ψαριού με τα μεγάλα πλοία. Η παρακολούθηση με τη βοήθεια δορυφόρου 350 φαλαινοκαρχαριών που φέρουν ηλεκτρονικούς πομπούς οδήγησε στην εξαγωγή σημαντικών συμπερασμάτων. Ως πιο επικίνδυνες περιοχές, όπου δηλαδή είναι αυξημένες οι πιθανότητες ένας φαλαινοκαρχαρίας να συγκρουστεί με πλοίο, αναδείχθηκαν ο Κόλπος του Μεξικού, ο Αραβικός Κόλπος και η Ερυθρά Θάλασσα. Ομως τι μπορεί να γίνει; Με ποιους τρόπους θα διασφαλιστεί η ασφάλεια των ψαριών αλλά και η απρόσκοπτη διέλευση των πλοίων; Μια ιδέα είναι στις εν λόγω περιοχές τα διερχόμενα πλοία να κινούνται με χαμηλότερη ταχύτητα ώστε να γίνονται εγκαίρως αντιληπτά από τους φαλαινοκαρχαρίες. Βεβαίως, κάτι τέτοιο σε έναν κόσμο που τρέχει όλο και πιο γρήγορα, με όλο και πιο ταχείς ρυθμούς, ακούγεται ανέφικτο. Εξάλλου, όπως γράψαμε και πιο πάνω, περισσότερες είναι οι δολοφονικές συγκρούσεις που έχουν καταγραφεί σε θάλασσες με χαμηλό βάθος, όπου βγαίνουν οι φαλαινοκαρχαρίες για να τραφούν με το πλαγκτόν και με τα μικρά ψάρια που ζουν εκεί, παρά στα ανοικτά. Το πρόβλημα, λοιπόν, παραμένει και οι έρευνες των ειδικών συνεχίζονται.

Ποιος φοβάται ποιον;

Την ίδια στιγμή η ερώτηση που θα μπορούσε να θέσει κάποιος είναι εύλογη: Πόσο εύκολα προσεγγίζονται αυτά τα πλάσματα; Και πόσο ασφαλές είναι για έναν δύτη να κολυμπήσει δίπλα τους, ειδικά όταν αυτά πονάνε ή έχουν τρομάξει, γεγονός που μπορεί να τα κάνει να αντιδράσουν σπασμωδικά και να γίνουν επιθετικά και επικίνδυνα; Οι κίνδυνοι υπάρχουν πάντα, σε κάθε επαφή μας με ένα άγριο ζώο, όμως οι φαλαινοκαρχαρίες παρά την εντυπωσιακή, ακόμα και τρομακτική εμφάνισή τους, θεωρούνται από τα πιο άκακα μεγάλα ψάρια των ανά την υφήλιο θαλασσών. Μπορεί να μας τρομάζει το «καρχαρίας», το δεύτερο συνθετικό του ονόματός τους, όμως θυμίζουν περισσότερο φάλαινα. Εχουν πολύ μικρά δόντια που δεν τα χρησιμοποιούν ιδιαίτερα καθώς τρέφονται αποκλειστικά με πλαγκτόν και μικρά ψάρια. Η κοιλιά τους είναι λευκή ενώ η πλάτη τους είναι γκρίζα. Στο δέρμα τους φέρουν λευκές ή κιτρινωπές κηλίδες και γραμμές. Το κεφάλι τους είναι πεπλατυσμένο.

Παράξενη εμφάνιση; Ο φαλαινοκαρχαρίας παραμένει είδος ιδιαίτερο και άκρως μυστηριώδες για τους επιστήμονες που μέχρι σήμερα γνωρίζουν ελάχιστα για τη συμπεριφορά του. Σε γενικές γραμμές θεωρείται πλάσμα μοναχικό, καθώς σπάνια έχει εντοπιστεί σε ομάδες. Είναι φιλικό με τους ανθρώπους, πολύ συχνά επιτρέπει στους δύτες να το πλησιάσουν και να το χαϊδέψουν. Βεβαίως, το να πλησιάσεις ένα ζώο τέτοιου μεγέθους, που μπορεί δηλαδή με μια μόνο κίνησή του άθελά του να σε συντρίψει (ακόμα και επειδή μπορεί να σε φοβηθεί), προϋποθέτει θάρρος και ψυχραιμία. Προϋποθέτει και πείρα και γνώσεις. Το κολύμπι δίπλα στους φαλαινοκαρχαρίες δεν είναι για όλους, όσο και αν σε ορισμένες τουριστικές περιοχές η γνωριμία μαζί τους διαφημίζεται ως ατραξιόν και προσελκύει πλήθος κόσμου. Στην πραγματικότητα τέτοιου είδους «τσίρκο» θα έπρεπε να απαγορευτούν και για την ασφάλεια του κόσμου και γιατί η άγρια ζωή δεν μπορεί να αντιμετωπίζεται ως ψυχαγωγικό θέαμα.

Για ένα υγιές οικοσύστημα

Η ανάγκη της προστασίας του φυσικού περιβάλλοντος και της βιοποικιλότητας που μας περιβάλλει συζητιέται όλο και πιο έντονα. Η διάσωση του φαλαινοκαρχαρία μπορεί ως θέμα να μοιάζει αδιάφορο για όλους εμάς που ζούμε μακριά από ωκεανούς και από τροπικές, εξωτικές, μυθιστορηματικές θάλασσες όπου απαντώνται τα σπανιότερα είδη του ζωικού βασιλείου. Ομως, κάθε απώλεια είναι και μια νέα βλάβη, είναι η απώλεια ενός ακόμα κρίκου στην αλυσίδα, στην ακολουθία του οικοσυστήματός μας. Αν σκεφτούμε έτσι θα καταλάβουμε γιατί η σωτηρία του φαλαινοκαρχαρία, όπως και η σωτηρία κάθε ζώου που απειλείται με αφανισμό, μας αφορά όλους. Και θα δούμε με μεγαλύτερη τρυφερότητα αυτόν τον τεράστιο, σιωπηλό, αργοκίνητο γίγαντα που βυθίζεται και χάνεται στην απέραντη θάλασσα αφήνοντάς μας πίσω στην παραλία να θαυμάζουμε το μεγαλείο της φύσης και να απορούμε για όλα αυτά τα θαυμαστά και μυστηριώδη και απίστευτα που έχει δημιουργήσει.