Notre-Dame : Το Παρίσι ξαναβρίσκει την ψυχή του

Ηταν 18.18 ακριβώς. Απόγευμα Μεγάλης Δευτέρας, στην καρδιά του Παρισιού. Στη Notre-Dame, τον γοτθικό ναό-τοπόσημο της Πόλης του Φωτός, η λειτουργία βρισκόταν σε πλήρη εξέλιξη. Τίποτα δεν φαινόταν ικανό, αρκετά σοβαρό ή τόσο επείγον ώστε να διαταράξει την προσευχή των ιερέων προς την ανώτερη δύναμη αλλά και την κατάνυξη των πιστών.

Σίγουρα κανείς δεν μπορούσε να προβλέψει πως μόλις μία ώρα και 32 λεπτά αργότερα το ένα από τα δύο εμβληματικά κωδωνοστάσια του παρισινού μνημείου θα κατέρρεε σε ζωντανή τηλεοπτική μετάδοση, με τις κάμερες να καταγράφουν τον κουρνιαχτό που σήκωσαν οι 750 τόνοι πέτρας και μoλύβδου.

Εκείνο το συννεφιασμένο απόγευμα της 15ης Απριλίου του 2019 χαράχθηκε ανεξίτηλα στη συλλογική μνήμη των Παριζιάνων, που είδαν με τα ίδια τους τα μάτια ένα κομμάτι της ιστορίας και τελικά της ψυχής της πόλης τους να παραδίδεται στην καταστροφή. Στην πραγματικότητα θα έπρεπε να νιώθουν τυχεροί μέσα στην ατυχία τους – οι πιο θρήσκοι θα μπορούσαν ακόμα και να εικάσουν πως ο Θεός έβαλε το χέρι του –, καθώς και οι χειρισμοί που έγιναν εξαρχής για την αντιμετώπιση της καταστροφικής, όπως αποδείχθηκε, πυρκαγιάς ήταν λανθασμένοι. Κοντολογίς, τα πράγματα θα μπορούσαν να είχαν πάει πολύ χειρότερα από όσο πήγαν τελικά.

Ενώ ο συναγερμός σήμανε στις 18.18, από τα πρώτα δηλαδή λεπτά της εκδήλωσης της φωτιάς στη στέγη του ναού, ο υπάλληλος που είχε αναλάβει την επίβλεψη του κτιρίου δεν έδωσε τη δέουσα σημασία και δεν ειδοποίησε τις πυροσβεστικές δυνάμεις. Αντιθέτως, έστειλε έναν από τους φύλακες να ελέγξει τι συνέβαινε. Ωστόσο του υπέδειξε λάθος σημείο. Ωσπου ο φύλακας να φτάσει τελικά στην πραγματική εστία της πυρκαγιάς, έχοντας προηγουμένως ανέβει πεζή περί τα 300 σκαλιά για να βρεθεί ακριβώς κάτω από την οροφή του ναού, και τελικά να ενημερωθεί η πυροσβεστική υπηρεσία, μεσολάβησαν 33 κρίσιμα λεπτά. Το έργο της κατάσβεσης ξεκίνησε τελικά στις 19.01.

Παρά την ολιγωρία των υπευθύνων ασφαλείας του ναού, στον οποίο την περίοδο εκείνη πραγματοποιούνταν εργασίες αναστήλωσης και ανακαίνισης – υπενθυμίζεται ότι ως πιθανότερες αιτίες της φωτιάς θεωρούνται είτε ένα ηλεκτρολογικό βραχυκύκλωμα είτε το ξεχασμένο τσιγάρο κάποιου εργάτη –, οι πυροσβέστες, με αυταπάρνηση και θέτοντας σε κίνδυνο τη ζωή τους, κατάφεραν να σώσουν το μεγαλύτερο μέρος της εκκλησίας που άρχισε να οικοδομείται στην Πόλη του Φωτός από το δεύτερο μισό του 12ου αιώνα και τις τελευταίες πολλές δεκαετίες πρόβαλλε, σύμφωνα με τα επίσημα στατιστικά στοιχεία, ως το πιο επισκέψιμο από τα μνημεία του Παρισιού – προσελκύοντας περί τους 12 εκατομμύρια ανθρώπους ετησίως, περισσότερους δηλαδή από όσους ο χιλιοτραγουδισμένος Πύργος του Αϊφελ.

Από την επομένη κιόλας της καταστροφής, προτού η πόλη προλάβει να καταπιεί και να χωνέψει αυτό που είχε συμβεί, ο γάλλος πρόεδρος Εμανουέλ Μακρόν δεσμεύθηκε για τη γρήγορη και υποδειγματική αναστήλωση της Notre-Dame.

Επρόκειτο όμως για ένα κατά κυριολεξία μνημειακών διαστάσεων εγχείρημα, το οποίο εκτός από εγγενείς κατασκευαστικές δυσκολίες άνοιξε και μία – εκ του αποτελέσματος άνευ νοήματος – συζήτηση αναφορικά με τον τρόπο με τον οποίο θα έπρεπε να αναστηλωθεί και να ανακαινιστεί ο ναός. Οσο δύσκολο ήταν να εντοπιστεί η κατάλληλη ποιότητα ξύλου οξιάς που θα αντικαθιστούσε το καμένο άλλο τόσο έντονη ήταν η συζήτηση αναφορικά με την αισθητική που θα έπρεπε να έχει η αναστηλωμένη εκδοχή του παρισινού μνημείου.

Υπήρξαν οι φωνές των νεωτεριστών που υποστήριξαν με ζέση πως η καταστροφή ήταν στην πραγματικότητα μια πρώτης τάξεως ευκαιρία ώστε ο ναός να εκμοντερνιστεί και να ενσωματώσει σύγχρονα αρχιτεκτονικά στοιχεία – υποβλήθηκαν μάλιστα και σχετικές εικονοκλαστικές προτάσεις. Ομως τελικά δεν εισακούστηκαν. Δύο χρόνια μετά την πυρκαγιά, όσον χρόνο δηλαδή χρειάστηκε ώστε να απομακρυνθούν από το εσωτερικό του ναού τα μπάζα, τα αποκαΐδια και οι δύσμορφες μεταλλικές μάζες από τις σκαλωσιές που έλιωσε η πύρινη λαίλαπα, ξεκίνησε η αποκατάσταση της στατικότητας και κατόπιν η αποπεράτωση του ναού, η οποία αποφασίστηκε να γίνει κατ’ εικόνα και καθ’ ομοίωση του αρχικού αρχιτεκτονικού σχεδίου ή έστω της πιο πρόσφατης ανακαίνισης, που είχε λάβει χώρα στα μέσα του 19ου αιώνα.

Από τον Ναπολέοντα και τον Ουγκό στους Αρνό και Πινό

Ακούγεται ως τραγική ειρωνεία, όμως αυτή δεν ήταν η πρώτη φορά που η Notre-Dame, ένα αληθινό κομψοτέχνημα της ερμηνείας που έδωσαν οι Γάλλοι στον γοτθικό ρυθμό, κινδύνευσε με εξαφάνιση από το αστικό τοπίο της πόλης. Ο ναός είχε βεβηλωθεί και είχε λεηλατηθεί κατά τη διάρκεια της Γαλλικής Επανάστασης, διασώθηκε από τον Ναπολέοντα, όμως η εικόνα της παρακμής και της εγκατάλειψης εγκαθιδρύθηκε μετά το άδοξο τέλος των Ναπολεόντειων Πολέμων. Το κτίσμα υπήρξε τόσο απαξιωμένο από τη γαλλική πρωτεύουσα και τους κατοίκους της ώστε κινητοποίησε τον Βίκτορ Ουγκό να γράψει το μυθιστόρημα «Νotre-Dame de Paris» ώστε να επαναφέρει στην επικαιρότητα της εποχής και να τοποθετήσει ψηλά στη συνείδηση των Γάλλων τη σημασία της εκκλησίας για την ταυτότητα της πόλης.

Η πρωτοβουλία του έφερε τωόντι αποτέλεσμα, αφού 13 χρόνια μετά την έκδοση του βιβλίου, το 1844, ξεκίνησε η ανακαίνιση του μνημείου, για την οποία χρειάστηκαν 20 χρόνια.

Βεβαίως, οι εργασίες, οι δυνατότητες και τα μέσα εκείνης της εποχής πόρρω απείχαν από τα σημερινά. Στις 8 Δεκεμβρίου, όταν η Παναγία των Παρισίων θα ανοίξει ξανά τις θύρες της έπειτα από περισσότερα από πέντε χρόνια, τίποτα στο εσωτερικό της δεν θα θυμίζει την εικόνα του ναού πριν από το 2019. Μπορεί όλα να έγιναν σύμφωνα με το γράμμα της παράδοσης και οι χιλιάδες εργάτες (κτίστες, ηλεκτρολόγοι, υδραυλικοί, ξυλουργοί κ.λπ.) και καλλιτέχνες (γλύπτες, υαλουργοί ειδικοί στα βιτρό, ξυλογλύπτες κ.λπ.) από 250 γαλλικές εταιρείες να μην παρεξέκλιναν ούτε εκατοστό από τα αρχιτεκτονικά ιερά και όσια της Παναγίας των Παρισίων.

Ομως και μόνο το γεγονός ότι όλα είναι καινούργια και όσα δεν είναι καθαρίστηκαν και αποκαταστάθηκαν ώστε να μοιάζουν σαν καινούργια αρκεί για να σχηματίσει κανείς μια αντίληψη για τη λάμψη και το μεγαλείο που θα εκπέμπει στο εξής ο ναός-σήμα κατατεθέν του Île de la Cité αλλά και της γαλλικής πρωτεύουσας εν γένει.

Αλλωστε οι δύο βασικοί χορηγοί του πολυδάπανου έργου της αναστήλωσης δεν θα συμβιβάζονταν με τίποτα λιγότερο. Ο Φρανσουά Πινό, ιθύνων νους του γκρουπ Kering, στο χαρτοφυλάκιο του οποίου ανήκουν μεταξύ άλλων βαρύτιμα brands όπως οι οίκοι Saint Laurent και Gucci, και ο Μπερνάρ Αρνό – ή αλλιώς ο πλουσιότερος πολίτης του κόσμου για το 2024, σύμφωνα με την ετήσια λίστα του «Forbes», με περιουσία 233 δισεκατομμυρίων δολαρίων (προτού προσγειωθεί πρόσφατα στα 160 δισ. δολ. και του αρπάξει ξανά την πρωτοκαθεδρία ο Ιλον Μασκ) – αποφάσισαν να θρέψουν την αίγλη τους πάνω στα καπνισμένα συντρίμμια της Notre-Dame.

Μόλις μία ημέρα μετά την πυρκαγιά, πρώτος ο Φρανσουά Πινό και ο γιος και κληρονόμος του Φρανσουά-Ανρί Πινό ανακοίνωσαν την πρόθεσή τους να δωρίσουν 100 εκατομμύρια ευρώ για την αποκατάσταση των ζημιών του ναού.

Δεν πέρασαν παρά μόνο λίγες ώρες από την κοινοποίηση της γενναιόδωρης προσφοράς τους προτού ο Μπερνάρ Αρνό την κάνει να μοιάζει απλώς με φιλοδώρημα. Ο επικεφαλής του ομίλου εταιρειών LVMH αποφάσισε να δωρίσει τα διπλά, ήτοι 200 εκατομμύρια ευρώ, προχωρώντας σε μια κίνηση που συζητήθηκε περισσότερο για το γόητρο παρά για την ουσία της. Αλλωστε τον οβολό τους έσπευσαν να καταθέσουν και άλλοι επιφανείς συμπολίτες των δύο ζάμπλουτων Γάλλων, όπως η οικογένεια Μπετανκούρ Μέγιερ (βλ. L’ Oreal), αλλά και μεγάλοι οργανισμοί της χώρας σαν την τράπεζα Crédit Agricole ή την πετρελαιοβιομηχανία Total.

Ακόμα και ο αμερικανός επικεφαλής της Apple Τιμ Κουκ λέγεται πως έριξε τον οβολό του (εντάξει, και κάτι παραπάνω), συγκινημένος από τις καταστροφές στο μνημείο. Προς ανταπόδοση, μια λίστα με τα ονόματα των 2.000 μεγάλων ευεργετών και όσων εργάστηκαν ακούραστα για την αναγέννηση του μνημείου έχει ήδη τοποθετηθεί μέσα στο χρυσό γλυπτό ενός κόκορα που κοσμεί την κορυφή της σπείρας του κωδωνοστασίου.

Ηταν δίκαιο και έγινε πράξη, αφού τελικά το μάρμαρο δεν το πλήρωσαν το γαλλικό Δημόσιο και οι φορολογούμενοι πολίτες, αλλά οι φιλάνθρωποι ιδιώτες, οι οποίοι πιθανότατα κάπου βαθιά μέσα τους τρέφουν την ελπίδα πως τα νέα, υπερσύγχρονα συστήματα πυρόσβεσης της Notre-Dame θα λειτουργήσουν αν – ο μη γένοιτο – στο μέλλον παραστεί ανάγκη και κοιμούνται ήσυχοι ότι τα ονόματά τους θα αγναντεύουν το Παρίσι από ψηλά στους αιώνες των αιώνων.