Αμεσος και γοητευτικός συνομιλητής, ο Νιλ ντε Γκρας Τάισον καταφέρνει να σε γοητεύσει ακόμη και από την οθόνη του λάπτοπ.
Ο διάσημος αμερικανός αστροφυσικός και συγγραφέας κυκλοφόρησε πρόσφατα το πολύ ενδιαφέρον βιβλίο «Αστρικός αγγελιοφόρος: ο πολιτισμός μέσα από τα μάτια ενός αστροφυσικού» (εκδ. Διόπτρα) στο οποίο μας υπενθυμίζει πόσο σημαντική είναι η αλήθεια της επιστήμης και πόσο κακό μας κάνει η εμμονή μας με τους διαχωρισμούς και τα δίπολα. Αξίζει να πούμε ότι o 64χρονος επιστήμονας είναι από το 1996 διευθυντής του Πλανητάριου Hayden στο Αμερικανικό Μουσείο Φυσικής Ιστορίας. Παρουσιάζει το βραβευμένο με Emmy podcast «StarTalk» και είναι συνιδρυτής του αντίστοιχου εντύπου «StarTalk Sports Edition». Το αντίστοιχο κανάλι του στο YouTube διαθέτει 2,45 εκατομμύρια subscribers. Εχει αναγορευτεί 21 φορές επίτιμος διδάκτωρ, έχει τιμηθεί με το Μετάλλιο Κοινωνικής Προσφοράς από την Εθνική Ακαδημία Επιστημών των ΗΠΑ και με το Μετάλλιο Διακεκριμένης Υπηρεσίας από τη NASA, ενώ ο αστεροειδής 13123 Tyson ονομάστηκε έτσι προς τιμήν του.
Το τελευταίο συγγραφικό πονημα του 64χρονου αμερικανού αστροφυσικού κυκλοφόρησε πρόσφατα και στα ελληνικά.
Κύριε Τάισον, με το βιβλίο σας μοιάζετε να υπενθυμίζετε την αξία της εμπιστοσύνης προς την επιστήμη. Ηταν και η δυσπιστία προς την Ιατρική που είδαμε κατά την πανδημία ένας λόγος για τον οποίο το γράψατε;
«Το συγκεκριμένο βιβλίο διαμορφωνόταν μέσα μου επί δεκαετίες. Δεν θα μπορούσα να το είχα γράψει σε πιο πρώιμο στάδιο της ζωής μου γιατί βασίζεται στη γνώση που έχω συσσωρεύσει με το πέρασμα των χρόνων. Οσο μεγαλώνεις βλέπεις τα σημάδια του γήρατος, τη σωματική φθορά, αναρωτιέσαι γιατί σου συμβαίνει αυτό, αλλά γίνεσαι και πιο σοφός. Αν αποδέχεσαι τη ροή των πραγμάτων, είσαι ανοιχτός και έχεις επίγνωση, τότε αποκτάς και τη διαύγεια να αντιληφθείς ακόμη περισσότερα. Δυστυχώς όμως πολλοί είναι και οι ηλικιωμένοι που αντιστέκονται σθεναρά στις αλλαγές και δεν θέλουν να προσαρμοστούν στις μεταβαλλόμενες συνθήκες ενός κόσμου που προχωρά με ραγδαίο ρυθμό. Η πανδημία επέδρασε καθοριστικά στη δημιουργία του βιβλίου διότι μου έδωσε τον ελεύθερο χρόνο που χρειαζόμουν για να το γράψω. Δεν επηρέασε όμως αυτό που ήθελα να πω, κάποιες από τις ιδεές μου μάλιστα είχαν ωριμάσει τόσο πολύ που βγήκαν πηγαία στις σελίδες, δεν είχα το παραμικρό writer’s block, οι λέξεις ξεχύνονταν από μέσα μου».
Σας εξέπληξαν ωστόσο οι θεωρίες συνωμοσίας και τα fake news σχετικά με τον κορωνοïό και τα εμβόλια;
«Αυτά συμβαίνουν σε όλη τη διάρκεια της ανθρώπινης ιστορίας. Πριν από περίπου 110 χρόνια είχε δημιουργηθεί μια ολόκληρη βιομηχανία από τα λεγόμενα μέντιουμ, τους ανθρώπους που ισχυρίζονταν ότι μπορούσαν να επικοινωνήσουν με τα πνεύματα των νεκρών συγγενών σου. Ακόμη και ο Χουντίνι πέρασε μεγάλο μέρος της ζωής του προσπαθώντας να ξεσκεπάσει αυτούς τους κομπογιαννίτες. Υπήρχε περίοδος που πολλοί πίστευαν ότι από ορισμένα θρησκευτικά σύμβολα, από εικόνες ή αγάλματα έτρεχαν δάκρυα κι έσπευδαν να τα προσκυνήσουν. Για μια περίοδο ξέραμε ότι η σύζυγος του τέως POTUS, του Ρόναλντ Ρίγκαν, συμβουλευόταν αστρολόγο. Εχει γίνει μεγάλη πρόοδος όσον αφορά την αντιμετώπιση της ψευδοεπιστήμης και της αντιεπιστημονικότητας. Η προσπάθεια είναι συνεχής και δεν πρέπει να επαναπαυόμαστε. Σκέφτομαι όμως και το εξής. Πριν από λίγο καιρό είδαμε την πρώτη φωτογραφία μαύρης τρύπας από τηλεσκόπιο. Κανείς δεν την αμφισβήτησε. Η δυσπιστία προκύπτει όταν μια πληροφορία έρχεται σε αντίθεση με αυτό που θα ήθελαν κάποιοι άνθρωποι να είναι αλήθεια ή όταν έχει άμεση επίδραση στη ζωή τους. Οι περισσότεροι επίσης τα βλέπουν όλα ως μαύρο ή άσπρο, δεν σκέφτονται ότι υπάρχει και στην επιστήμη μια διαδικασία που πρέπει να ακολουθηθεί, ότι τα δεδομένα αλλάζουν, μπορεί να ξέρω κάτι σήμερα αλλά σε μια εβδομάδα μπορεί να ξέρω κάτι διαφορετικό – πολλοί θεωρούν την προσαρμογή και την επικαιροποίηση μια παραδοχή άγνοιας ενώ είναι ακριβώς το αντίθετο. Ενα μεγάλο μέρος του βιβλίου αναφέρεται και στην πόλωση, σε αυτή την τάση που βλέπουμε να χωρίζονται οι άνθρωποι σε δύο στρατόπεδα με τη λογική «όποιος δεν είναι μαζί μου είναι εναντίον μου». Πρόκειται για ένα ελάττωμα του ανθρώπινου μυαλού και σίγουρα δεν έχουμε τον πολιτισμό που έχουμε χάρη σε αυτό».
Δεν μπορώ να μην αναρωτηθώ αν θεωρείτε ότι οι άνθρωποι που σκέφτονται έτσι θα διαβάσουν το βιβλίο σας. Πώς τους προσεγγίζετε;
«Λοιπόν θα έλεγα ότι υπάρχουν τρεις κατηγορίες ανθρώπων. Εκείνοι που ξέρουν ότι τους αρέσει η επιστήμη και βλέπουν ντοκιμαντέρ και βίντεο στο YouTube και διαβάζουν τα βιβλία μου. Αυτοί στην πραγματικότητα δεν με χρειάζονται. Θεωρώ ότι προσεγγίζω καλύτερα όσους δεν ξέρουν ότι τους αρέσει η επιστήμη και αν τύχει να με ακούσουν θα πούνε «να κάτι ενδιαφέρον, δεν το ήξερα, ας μάθω περισσότερα πράγματα για αυτό». Θα έλεγα ότι αποτελούν και το μεγαλύτερο κομμάτι του πληθυσμού. Υπάρχει και μια τρίτη κατηγορία, αυτοί που δεν τους αρέσει η επιστήμη, που την απορρίπτουν και για εμένα αποτελούν μια πολύ ενδιαφέρουσα πρόκληση γιατί δεν θα αγοράσουν το βιβλίο μου, ίσως με δουν στην τηλεόραση, ίσως με ακούσουν σε κάποιο podcast, όχι απαραίτητα το δικό μου (συμμετέχω σε πολλά, κάποια αφορούν τη φιλοσοφία, άλλα τη θρησκεία, ακόμη και σε podcast για νταλικέρηδες έχω λάβει μέρος και μίλησα για την αεροδυναμική των φορτηγών). Ετσι ίσως κάποιοι από αυτούς τους τελευταίους κάπως να καταλήξουν τελικά στο βιβλίο – ποτέ δεν ξέρεις τι θα λειτουργήσει ως γέφυρα προς την επιστήμη».
Ηθελα να σας ρωτήσω για τη θνητότητα αλλά λέτε στο βιβλίο σας ότι δεν φοβάστε τον θάνατο, είναι άλλωστε κι αυτός ένα φυσικό φαινόμενο. Υπάρχει ωστόσο κάποια ανακάλυψη που θεωρείτε ότι θα συμβεί αφού αφήσετε τα εγκόσμια και θα θέλατε να την είχατε προλάβει;
«Αυτή η ερώτηση προϋποθέτει ότι έχω κάποια εικόνα για το τι θα συμβεί στο μέλλον, όμως συνήθως αυτά τα πράγματα μας εκπλήσσουν, δεν έχουμε ιδέα. Ας πούμε, για παράδειγμα, ότι επιστρέφουμε στα 70s και λέμε σε κάποιον εκείνη την εποχή ότι 30 χρόνια μετά μια ολόκληρη βιομηχανία θα δημιουργεί αντικείμενα που δεν ήξερες ότι ήθελες και όταν συνηθίσεις τη χρήση τους δεν θα μπορείς να φανταστείς τη ζωή σου χωρίς αυτά. Φανταστείτε δηλαδή να έδειχνα σε κάποιον ένα smartphone. Αυτό με κάνει να αναρωτιέμαι τι είναι αυτό που δεν μπορώ καν να διανοηθώ σήμερα, και στο μέλλον μπορεί να μου είναι απολύτως απαραίτητο».
Στο πόνημά σας κάνετε όμως κάποιες προβλέψεις για το 2050…
«Εκανα αυτές τις προβλέψεις για να μπορεί να με κοροϊδεύει ο κόσμος όταν αποδειχτούν όλες λάθος».
Λέτε κάτι που με σόκαρε: «Η νευροεπιστήμη και οι γνώσεις που έχουμε για το ανθρώπινο μυαλό θα έχουν προχωρήσει τόσο που οι ψυχικές ασθένειες θα θεραπεύονται αφήνοντας τους ψυχολόγους και τους ψυχιάτρους χωρίς δουλειά».
«Αναφέρομαι φυσικά στις διαταραχές και όχι στους υπαρξιακούς προβληματισμούς ή τη διαχείριση των συναισθημάτων μας. Πάντα φυσικά με μεγάλη προσοχή. Ποιος αποφασίζει τι είναι ψυχική διαταραχή και τι όχι; Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας αφαίρεσε την ομοφυλοφιλία οριστικά από το εγχειρίδιο των ψυχικών διαταραχών πολύ πρόσφατα, μόλις το 1987. Εγείρονται ηθικοί προβληματισμοί που είναι σημαντικοί».
Πιστεύετε αλήθεια πως όλα μπορούν να εξηγηθούν; Δεν υπάρχει τίποτε μεταφυσικό;
«Δεν έχει σημασία τι πιστεύω. Θα έλεγα ότι μου αρέσει να ακολουθώ τις αποδείξεις και η αντίληψή μου για όλα τα φαινόμενα βασίζεται στα δεδομένα. Δεν μου αρέσουν οι λέξεις πίστη και πεποίθηση. Η ιστορία έχει δείξει ότι υπάρχουν πράγματα που φαίνονται μυστήρια και κάποιος επιστήμονας τελικά εξηγεί τον μηχανισμό που τα προκαλεί. Δεν έχω στην πραγματικότητα βάσιμα στοιχεία για να πω ότι κάτι δεν θα εξηγηθεί ποτέ. Οι πιο πολλές πιθανότητες για οτιδήποτε άγνωστο είναι να υπάρξει κάποιου τύπου θεωρία που να το αναλύει στο μέλλον. Οι μέθοδοι και τα εργαλεία της επιστήμης εξελίσσονται συνεχώς. Οσοι τα αμφισβητούν έχουν κάποια άλλη ατζέντα, έχουν τους λόγους τους ή απλώς εκφράζουν ευσεβείς πόθους. Κάποιος θα μπορούσε να ισχυριστεί ότι δεν εξηγείται η αγάπη, για παράδειγμα. Μπορώ ωστόσο να φανταστώ έναν νευροεπιστήμονα που θα εξέταζε σε ποιο σημείο του εγκεφάλου υπάρχει δραστηριότητα και πώς αυτή προκαλείται όταν νιώθουμε αυτό το συναίσθημα. Να ένα ενδιαφέρον πείραμα. Να σου δείξει κάποιος ένα φαγητό ή ένα έργο τέχνης που δεν σου αρέσει καθόλου, διεγείροντας το κομμάτι του μυαλού σου που συνδέεται με την αγάπη. Θεωρώ πως το πιθανότερο μετά είναι να πεις ότι έχεις αλλάξει γνώμη. Ολα στον εγκέφαλο είναι ηλεκτρισμός και χημεία».
Πιστεύετε ότι η επιστήμη θα λύσει το θέμα της κλιματικής κρίσης;
«Ναι. Ας πούμε ότι δημιουργούμε μια τεχνολογία που θα απορροφά το διοξείδιο του άνθρακα από τις βιομηχανίες προτού εκλυθεί στην ατμόσφαιρα και το μετατρέπει σε κάτι άλλο. Ας πούμε επίσης ότι βρίσκουμε τρόπο να αιχμαλωτίζουν κατά την κίνησή τους οι ανεμογεννήτριες το διοξείδιο του άνθρακα που υπάρχει ήδη στην ατμόσφαιρα. Νομίζω ότι ο λόγος που δεν συζητάμε τόσο πολύ για αυτές τις πιθανότητες είναι επειδή πολλοί φοβούνται ότι δουλεύοντας προς αυτή την κατεύθυνση οι πετρελαιοπαραγωγοί θα συνεχίσουν απλώς το τροπάριό τους και όλοι θα καταναλώνουμε ορυκτά καύσιμα αντί να στραφούμε στις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας. Τι σημασία θα έχει όμως αυτό; Βρίσκω τη γεωμηχανική πολύ ενδιαφέρουσα. Υπάρχει και μια θεωρία που λέει ότι μπορούμε να ρίξουμε τεχνητά τη θερμοκρασία της Γης εμείς. Αλλάζουμε ήδη ούτως ή άλλως τη ροή ποταμών, ισοπεδώνουμε λόφους, έχουμε απίστευτο έλεγχο πάνω στη φύση. Μπορώ να φανταστώ να βρίσκουμε λύσεις για την υπερθέρμανση του πλανήτη και να ασχοληθούμε μετά με το πλαστικό στους ωκεανούς, που είναι κι αυτό ένα τεράστιο πρόβλημα. Δεν κινδυνεύουμε με εξαφάνιση πάντως. Σίγουρα θα αλλάξει ο κόσμος, ίσως βυθιστούν ολόκληρες πόλεις και χώρες από την άνοδο της στάθμης της θάλασσας, αλλά δεν θα καταστραφεί η ανθρωπότητα».
Δεν μπορώ να μη σας ρωτήσω αν έχετε δει το «Oppenheimer».
«Δεν το έχω δει ακόμη. Εχω όμως τον εξής δισταγμό. Ξέρω πως οι ταινίες τα πηγαίνουν καλύτερα όταν μιλούν για ένα πρόσωπο. Το έχουμε δει στο παρελθόν με τον Πάτον, τον Γκάντι, ακόμη και με τον Ελβις πρόσφατα. Προσωπικότητες σαν τον Οπενχάιμερ άλλαξαν φυσικά τον κόσμο, όμως συνήθως πλαισιώνονταν από άξιες ομάδες επιστημόνων, μηχανικών, πολιτικών. Νομίζω ότι χάνονται οι αποχρώσεις όταν εστιάζουμε σε έναν μόνο βίο, χάνουμε τις λεπτομέρειες και το δαιδαλώδες και πολυεπίπεδο συχνά παρασκήνιο. Ισως δούμε ολόκληρο το πλαίσιο της ιστορίας της ατομικής βόμβας σε κάποιο ντοκιμαντέρ».
