Τον Δεκέμβριο του 2022 μελέτη ελλήνων επιστημόνων από το Κέντρο Ερευνας Φυσικής της Ατμόσφαιρας και Κλιματολογίας της Ακαδημίας Αθηνών ανέφερε πως 244 πολιτιστικά και φυσικά μνημεία της UNESCO σε ολόκληρη τη Μεσόγειο, συμπεριλαμβανομένης και της χώρας μας, αντιμετωπίζουν σημαντικό κίνδυνο λόγω της κλιματικής αλλαγής.

Δεν ήταν η πρώτη φορά που οι ειδικοί έκρουαν τον κώδωνα του κινδύνου συνδέοντας την αύξηση της θερμοκρασίας και την άνοδο της στάθμης της θάλασσας με τη μοίρα αρχαιολογικών θησαυρών που στέκουν όρθιοι εδώ και αιώνες. Θα είμαστε εμείς εκείνοι που με τα έργα μας και με την αδιαφορία μας θα τους γκρεμίσουμε;

Εννοείται, βεβαίως, πως οι δραματικές προειδοποιήσεις δεν αφορούν μόνο τη Μεσόγειο αλλά ολόκληρη την υφήλιο, ξεκινώντας από τις ελληνικές και ρωμαϊκές αρχαιότητες και τα ατμοσφαιρικά κάστρα του Ηνωμένου Βασιλείου και φτάνοντας στα ταφικά μνημεία του Σουδάν και τα μεγαλειώδη μνημεία των Ινκας στη Λατινική Αμερική.

Η τραγωδία των Μοάι

Παρατηρώντας τις ραγδαίες αλλαγές που συντελούνται στο κλίμα τα τελευταία χρόνια – αλλαγές που έχουν αρχίσει να φαίνονται και στην Ελλάδα –, καταλαβαίνουμε πως σενάρια που παλαιότερα θα τα θεωρούσαμε επιστημονική φαντασία μπορεί να επιβεβαιωθούν πολύ πιο γρήγορα από όσο είχαν προβλέψει οι επιστήμονες.

Η άνοδος της στάθμης της θάλασσας και η διάβρωση που προκαλεί στην ακτογραμμή του απομονωμένου Νησιού του Πάσχα αποτελούν σοβαρό κίνδυνο για τα διάσημα Μοάι, τα τεράστια αγάλματα του 13ου αιώνα για τα οποία έχει γίνει διάσημο το νησί.

Τα διάσημα αγάλματα του Νησιού του Πάσχα αγναντεύουν εδώ και αιώνες τη θάλασσα αλλά και υποφέρουν από τις υγρασίες, τους ανέμους και τη διάβρωση της γης.

Προτού όμως αρχίσουμε να θρηνούμε για την πιθανή καταβύθισή τους στη θάλασσα, η οποία είναι, ως φαίνεται, θέμα μερικών δεκαετιών, φροντίσαμε να τα κάψουμε: Δασική πυρκαγιά που ξέσπασε στον Εθνικό Πάρκο Ράπα Νούι το 2022 προκάλεσε ανεπανόρθωτες ζημιές σε πολλά από αυτά τα αγάλματα. Ο τότε δήμαρχος της μεγαλύτερης κοινότητας του νησιού υποστήριξε πως η φωτιά δεν ήταν ατύχημα αλλά πως προκλήθηκε από ανθρώπινο χέρι.

Η Βενετία στον βυθό

Αν η πιθανότητα των (καψαλισμένων) Μοάι να καταβυθιστούν δεν είναι κάτι που μας απασχολεί ιδιαίτερα εδώ στην Ελλάδα εξαιτίας της μεγάλης απόστασης – όσο πιο μακριά είναι η καταστροφή τόσο λιγότερο νομίζουμε πως μας «αγγίζει» – ο κίνδυνος καταβύθισης της Βενετίας ακούγεται σίγουρα πιο τρομακτικός. Γιατί αφορά τη γειτονιά μας. Εχουν περάσει πολλά χρόνια από τότε που άρχισαν να ακούγονται τα πρώτα σενάρια τρόμου για την «πλωτή πολιτεία» των δόγηδων.

Σύμφωνα με μία από τις πιο πρόσφατες μελέτες, η Βενετία μπορεί να έχει βυθιστεί αρκετά μέχρι το 2100. Δηλαδή σε λιγότερο από έναν αιώνα. Αυτό, επειδή κατά τις προβλέψεις η στάθμη της Μεσογείου αναμένεται να ανέβει έως και 140 εκατοστά τις επόμενες δεκαετίες. Εννοείται πως μια τέτοια δραματική εξέλιξη θα επηρεάσει και άλλα ιστορικά μνημεία και άλλες ιστορικές πόλεις στην Ιταλία, στις άλλες χώρες της Αδριατικής αλλά και στην Ελλάδα.

Το Τρογκίρ και το Σίμπενικ της Κροατίας είναι δύο από αυτές τις πόλεις. Η Δήλος, για να έρθουμε και στα δικά μας, η παλιά πόλη της Κέρκυρας αλλά και η μεσαιωνική πόλη της Ρόδου μπορεί επίσης να βρεθούν αντιμέτωπες με αυτόν τον κίνδυνο. Οχι μόνο εκείνες, καθώς το παραθαλάσσιο ανάγλυφο της Ελλάδας την κάνει εξαιρετικά ευαίσθητη και εκτεθειμένη μπροστά στην πιθανή άνοδο της στάθμης της θάλασσας.

Παρόμοιους κινδύνους αντιμετωπίζουν πολλές παραθαλάσσιες περιοχές σε όλον τον κόσμο, όπως η αρχαία πόλη στην Μπαγκεράτ του Μπανγκλαντές, όπου το θαλασσινό νερό εισχωρεί όλο και πιο βαθιά στο εσωτερικό των μνημείων, η Τύρος στον Λίβανο και η ιστορική τοποθεσία στη νήσο Κίλουα Κισιουάνι στην Τανζανία.

Λόγω προχωρημένης ηλικίας

Εκτός από τις καταστροφικές παρεμβάσεις του ανθρώπου στη φύση, τις οποίες πληρώνουμε τώρα με την κλιματική αλλαγή, δραματικό ρόλο στις εξελίξεις παίζει και ο παράγοντας χρόνος: Είναι απολύτως λογικό ένας υπέργηρος πλανήτης όπως η Γη να αρχίζει να εμφανίζει διάφορα προβλήματα υγείας. Η διάβρωση του εδάφους, ένα από τα πιο σημαντικά, θεωρείται θανάσιμος κίνδυνος για το Μάτσου Πίτσου, την ορεινή ιερή πόλη των Ινκας που βρίσκεται στο Περού.

Σκηνή από την επιχείρηση αποκατάστασης των ζημιών που έχουν προκαλέσει ο χρόνος και οι τουρίστες στο κορυφαίο τουριστικό αξιοθέατο του Περού, Μάτσου Πίτσου.

Προ μερικών μηνών η κυβέρνηση της χώρας ανακοίνωσε πως ορισμένα από τα μνημεία του οικισμού θα μείνουν κλειστά για τους τουρίστες προκειμένου να γίνουν οι απαραίτητες εργασίες συντήρησης. Πάντως, η φθορά που έχουν υποστεί μέχρι σήμερα χαρακτηρίστηκε «μη αναστρέψιμη». Η όλο και πιο βίαιη εναλλαγή των περιόδων ξηρασίας με περιόδους έντονων βροχοπτώσεων απειλεί και την αρχαία πόλη Τσαν Τσαν, πάλι στο Περού.

Χιλιάδες χιλιόμετρα μακρύτερα, η διάβρωση του εδάφους αλλά και η επί σειρά ετών εκτός ορίων ρύπανση της ατμόσφαιρας απειλεί το «δαντελένιο» Ταζ Μαχάλ στην Ινδία. Λόγω της διάβρωσης του ηφαιστειακού λόφου επάνω στον οποίο έχει χτιστεί, η οποία επιτείνεται από τα αυξημένα επίπεδα βροχόπτωσης, απειλείται και το κάστρο του Εδιμβούργου. Οσο για τα άλλα υπέροχα κάστρα της Σκωτίας που είναι χτισμένα στην ανεμώδη και ομιχλώδη ακτογραμμή, και εκείνα βλέπουν τη θάλασσα να τα πλησιάζει απειλητικά. Ωσπου να τα καταπιεί;

Ταλιμπάν και ΣΙΑ

Η διάβρωση του εδάφους απειλεί και το τεράστιο και εμβληματικό Σινικό Τείχος. Το διασημότερο μνημείο της Κίνας, εκτός από τις φθορές της ηλικίας του (κυρίως από την έκθεσή του στις βροχές και στους ανέμους) κινδυνεύει πάντα και από τις παρεμβάσεις του ανθρώπου: Η μόλυνση της ατμόσφαιρας από τις βιομηχανίες που λειτουργούν σε όλη τη χώρα καταστρέφει τις αρχαίες πέτρες.

To κατεστραμμένο από τον ISIS Τετράπυλο της Παλμύρας, στη Συρία/

Σε διάφορες περιοχές οι χωρικοί εξακολουθούν ακόμα και σήμερα να κλέβουν τα τούβλα του για να χτίσουν τα σπίτια τους. Οι άνθρωποι, εν προκειμένω οι Ταλιμπάν, είναι υπεύθυνοι και για τις τεράστιες καταστροφές που έχουν υποστεί τα τελευταία χρόνια οι αρχαιότητες του Αφγανιστάν – βλέπε ανατίναξη των αγαλμάτων με τη μορφή του Βούδα στην κοιλάδα του Μπαμιγιάν το 2001.

Οσο για την καταστροφή πολλών μνημείων στη Συρία και στο Ιράκ, εδώ την ευθύνη φέρει ο ISIS. Το γκρέμισμα, μεταξύ άλλων, του Τετράπυλου και ενός ρωμαϊκού αμφιθεάτρου στην Παλμύρα, από τους μαχητές του χαρακτηρίστηκε από τη διεθνή κοινότητα «έγκλημα πολέμου».

Η άλλη πλευρά της κρίσης

Και τα εγκλήματα συνεχίζονται, με σχεδόν αποκλειστικά υπεύθυνο τον άνθρωπο, που αν δεν βάλει ο ίδιος τα χέρια του για να αποκολλήσει, να σπάσει, να κακομεταχειριστεί, να γκρεμίσει, εξακολουθεί να μην αντιμετωπίζει με δραστικό τρόπο το πρόβλημα της κλιματικής αλλαγής. Ετσι, το «άρρωστο κλίμα» που επηρεάζει όλο και περισσότερο την καθημερινότητά μας έχει και στις αρχαιότητες τις δραματικές επιπτώσεις που είδαμε παραπάνω.

Ομως ας κλείσουμε αυτό το δυσάρεστο θέμα και με μια διαφορετική ματιά: «Χάρη» στην κλιματική αλλαγή και κυρίως στο λιώσιμο των πάγων έχουν έρθει και εξακολουθούν να έρχονται στο φως ιστορικοί θησαυροί και πολύτιμα ντοκουμέντα που βρίσκονταν καλά θαμμένα σε παγετώνες και σε βυθισμένες στον αιώνιο χειμώνα περιοχές. Μεταξύ άλλων το λιώσιμο των πάγων στις Ελβετικές Αλπεις έφερε στην επιφάνεια το 1991 τον Οτζι, έναν άνθρωπο που φέρεται πως έζησε πριν από 5.300 χρόνια. Πρόκειται για την αρχαιότερη μούμια που έχει βρεθεί στην Ευρώπη.

Το πανέμορφο Ταζ Μαχάλ τυλιγμένο σε ένα δυσοίωνο πέπλο ατμοσφαιρικής μόλυνσης.

Σύμφωνα με τις ανακοινώσεις των επιστημόνων, το τελευταίο γεύμα του ήταν κρέας ελαφιού, ρίζες και φρούτα, έπασχε από αρτηριοσκλήρωση και τα αιμοπετάλια που βρέθηκαν στο αίμα του (γιατί και αυτά είχαν καταψυχθεί) μοιάζουν με τα αιμοπετάλια του σύγχρονου ανθρώπου. Επίσης, είχε δυσανεξία στη λακτόζη! Παπούτσια και ενδύματα που φορούσαν οι πρόγονοί μας πριν από 3.500 χρόνια καθώς και βέλη και εργαλεία της νεολιθικής περιόδου βρέθηκαν, και πάλι λόγω του λιωσίματος των πάγων, σε διάφορες περιοχές της Νορβηγίας.

Το λιώσιμο των πάγων στις Ανδεις συνέβαλε ώστε να αποκαλυφθεί η Χουανίτα, η μούμια ενός κοριτσιού που αν και είχε πεθάνει πριν από πέντε αιώνες (τραγική θυσία σε θρησκευτική τελετουργία), είχε ακόμα στις φλέβες της παγωμένο αίμα!

Η Χουανίτα θεωρείται η πιο καλοδιατηρημένη μούμια που έχει ανακαλυφθεί ποτέ. Μουμιοποιημένοι άνθρωποι αλλά και ζώα που πλέον δεν υπάρχουν αποκαλύπτονται και κάτω από τους πάγους που λιώνουν στη Σιβηρία. Ετσι όπως εξελίσσεται δυστυχώς η κλιματική κρίση, το μόνο σίγουρο είναι ότι θα πληθύνουν τέτοιες ανακαλύψεις!