Το όνομά του είναι Μάντο και πρόκειται για ένα νησί έκτασης περίπου οκτώ τετραγωνικών χιλιομέτρων στα ανοιχτά της Θάλασσας του Βάντεν, μέσα σε μια παλιρροιακή ζώνη της Βόρειας Θάλασσας και συγκεκριμένα στο κομμάτι της Δανίας – η Θάλασσα του Βάντεν «βρέχει» τρεις χώρες, Δανία, Γερμανία, Ολλανδία. Μόλις είκοσι επτά κάτοικοι είχαν απομείνει στο Μάντο το 2020, όλοι τους απόλυτα εναρμονισμένοι με τα τερτίπια και τις επιθυμίες της φύσης.
Ανθρωποι συμφιλιωμένοι ακόμα και με τους ενδόμυχους φόβους τους. Γιατί οι ελάχιστοι αυτοί κάτοικοι στον απομονωμένο αυτό τόπο είναι αναγκασμένοι να ζουν με τη μόνιμη φοβία της καταστροφής που – στην κυριολεξία – διαφαίνεται στον ορίζοντα. Παρ’ όλα αυτά, όπως γνωρίζουμε ότι συχνά συμβαίνει, η δύναμη της συνήθειας λύνει τα χέρια και η ανασφάλεια στην προκειμένη περίπτωση γίνεται μέρος της καθημερινότητας.
Ετσι, πολύ απλά, η ρουτίνα στο νησί Μάντο, όπως και σε κάθε άλλο νησί εκεί γύρω όπου εξακολουθούν να κατοικούν άνθρωποι, ήταν πάντα εξαρτημένη από τις απρόβλεπτες ορέξεις και τις συχνότατα άγριες διαθέσεις του καιρού. Μολαταύτα, οι άνθρωποι βρίσκονται ακόμα εκεί, ενώ το νησί (όπως και η ευρύτερη περιοχή) δεν έπαψε ποτέ να αποτελεί εκλεκτό προορισμό για τουρίστες που έχουν συγκεκριμένη ατζέντα και ξεκάθαρο στόχο. Πρόκειται, με λίγα λόγια, για έναν πόλο έλξης φυσιοδιφών από κάθε γωνιά του πλανήτη, οι οποίοι επισκέπτονται φανατικά διάφορα σημεία της Βόρειας Θάλασσας για να παρακολουθήσουν από κοντά από πρώτο χέρι τα πιο σπάνια είδη πουλιών στο φυσικό τους περιβάλλον.
Από τη Δανία στο Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης
Στιγμιότυπο από το βραβευμένο ντοκιμαντέρ «Η σιωπή της παλίρροιας».
Ολα τα παραπάνω έγιναν ευρέως γνωστά όταν πριν από τέσσερα χρόνια η Θάλασσα του Βάντεν και ειδικότερα το νησί Μάντο απέκτησε «πρωταγωνιστικό» ρόλο σε μια σπουδαία ταινία τεκμηρίωσης. Συγκεκριμένα, ο ολλανδός σκηνοθέτης Πίτερ-Ριμ Ντε Κρουν κατέγραψε τη ζωή των ελάχιστων κατοίκων σε περιοχές της Θάλασσας του Βάντεν στο ντοκιμαντέρ του με τίτλο «Silence of the Tides» (2020), το οποίο μάλιστα προβλήθηκε στη χώρα μας στο πλαίσιο του Διεθνούς Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης, προκαλώντας μεγάλη αίσθηση στο κοινό – κυρίως εκείνο που εμφορείται από οικολογικές ευαισθησίες. Στην ίδια διοργάνωση, η «Σιωπή της παλίρροιας», όπως η ταινία μεταφράστηκε στα ελληνικά, απέσπασε το βραβείο WWF Ελλάς, που απονέμεται σε ταινίες οικολογικού χαρακτήρα και περιβαλλοντικού προσανατολισμού.
Σε αυτό το ντοκιμαντέρ οι συνομιλίες που ακούγονται είναι μόνο το φόντο, μέρος μιας μοναδικής ηχητικής ατμόσφαιρας που παρήχθη μέσα από τη μείξη ήχων της φύσης. Η μουσική απουσιάζει, αν εξαιρέσουμε τις νότες από ένα εκκλησιαστικό όργανο που προσδίδουν ένα είδος κατάνυξης και μυσταγωγίας (η μουσική αυτή εντάσσεται στην ταινία, δεν γράφτηκε για αυτήν). Για την ακρίβεια, δεν υπάρχουν καν υπότιτλοι ώστε να εξηγηθούν οι ελάχιστοι διάλογοι που ακούμε ανάμεσα στους κατοίκους. Γιατί πραγματικά δεν έχει σημασία τι λέγεται, αλλά το πώς δημιουργείται αυτή η οργανική σύνδεση του ανθρώπινου στοιχείου με το περιβάλλον.
Θα μπορούσε να πει κανείς ότι τελικά η λέξη-κλειδί στο ντοκιμαντέρ «Η σιωπή της παλίρροιας» είναι ο «ρυθμός» που ο Ντε Κρουν κατορθώνει, αβίαστα, να δημιουργήσει. Ο ρυθμός μεταξύ άμπωτης και παλίρροιας, ο ρυθμός της εναλλαγής των εποχών του χρόνου με τα κλιματικά σκαμπανεβάσματά τους, ο ρυθμός μεταξύ της γέννησης και του θανάτου. Με σεβασμό σε αυτό το τελευταίο, βλέπουμε τη γέννηση και τη σφαγή ενός αρνιού, καθώς επίσης μια βάπτιση και μια κηδεία σε εκκλησία ενός νησιού της γερμανικής πλευράς της Θάλασσας του Βάντεν.
Χαρακτηριστικός παραδοσιακός ανεμόμυλος στην ολλανδική πλευρά της Θάλασσας του Βάντεν. / Φωτ.: Shutterstock
Ο κύκλος κάθε σεζόν και κάθε εποχής εναρμονίζεται με έναν πλήρη κύκλο ζωής, από τη γέννηση μέχρι τον θάνατο, από τη μοίρα των προβάτων στο σφαγείο μέχρι την επίθεση των γλάρων στα φυτώρια. Μακριά από τις συνηθισμένες ομιλίες και τις οff αφηγήσεις που προκαλούν ανία σε πολλά ντοκιμαντέρ, η «Σιωπή της παλίρροιας» είναι μια βαθιά οικολογική ταινία που μας υποτάσσει μέσα από την έκπληξη που προκαλούν οι εικόνες της – εικόνες που δεν χρειάζονται λόγια, γιατί ανήκουν στο βουβό βλέμμα του ορίζοντα και αναζητούν τη σιωπή της παλίρροιας.
Αυτή η συνταρακτική απεικόνιση της αρμονίας που βρίσκει κανείς στο «μείγμα» φύσης, ζωικού βασιλείου και ανθρώπινου στοιχείου είναι, επί της ουσίας, ένα ποιητικό ταξίδι σε μια περιοχή που αποτελεί μέρος του μεγαλύτερου αδιάσπαστου συστήματος παλίρροιας άμμου και λάσπης στον κόσμο. Μια ζώνη που εκτείνεται κατά μήκος των ακτών της Ολλανδίας, της Γερμανίας και της Δανίας. Πρόκειται για έναν πολύ μεγάλο, σχετικά επίπεδο παράκτιο υγροβιότοπο, που σχηματίζεται από τις περίπλοκες διεργασίες μιας σειράς παραγόντων και περιλαμβάνει μεταξύ άλλων παλιρροιακά κανάλια, αποικίες μυδιών, αμμουδιές, θαλάσσια λιβάδια, λασπότοπους, αλυκές, εκβολές ποταμών, παραλίες και αμμόλοφους.
H αραιοκατοικημένη περιοχή αποτελεί φιλόξενο καταφύγιο για τους τοπικούς πληθυσμούς φώκιας. / Φωτ.: Shutterstock
Η Θάλασσα του Βάντεν είναι μια περιοχή στην οποία φιλοξενούνται πολλά είδη φυτών και ζώων, συμπεριλαμβανομένων θαλάσσιων θηλαστικών όπως οι φώκιες. Επίσης, για να επανέλθουμε στο θέμα των φυσιοδιφών, η Θάλασσα του Βάντεν αποτελεί ένα εξαιρετικής σπουδαιότητας σημείο αναχώρησης των αποδημητικών πτηνών κατά μήκος του Ανατολικού Ατλαντικού και της Αφρικανικής-Ευρασιατικής περιφέρειας.
Φωτογενές «Καταφύγιο βιόσφαιρας»
Δεν είναι καθόλου τυχαίο που η βιοποικιλότητα σε παγκόσμια κλίμακα εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό και από τις εύθραυστες ισορροπίες στη Θάλασσα του Βάντεν. Ακόμα και σήμερα, η περιοχή παραμένει μία από τις τελευταίες εναπομείνασες μεγάλης κλίμακας διαπαλιρροιακές ζώνες όπου οι φυσικές διεργασίες συνεχίζονται κανονικά και μάλιστα, ως επί το πλείστον, ανενόχλητες. Δεν πρέπει να μας προκαλεί εντύπωση που αυτή η περιοχή προστατεύεται από την UNESCO, η οποία την έχει κατατάξει ως «καταφύγιο βιόσφαιρας».
Η εύθραυστη παλιρροιακή ζώνη προστατεύεται από την UNESCO. / Φωτ.: Shutterstock
Αυτό είναι ίσως το πιο δυνατό σημείο του ντοκιμαντέρ τού Ντε Κρουν. Η «Σιωπή της παλίρροιας» επισημαίνει ότι ακόμα και στις μέρες μας, που η στάθμη της θάλασσας ανεβαίνει και τα ακραία καιρικά φαινόμενα που συνοδεύουν την κλιματική κρίση δείχνουν όλο και πιο απειλητικά, όλο και πιο επικίνδυνα, η ψυχή αυτού του απομονωμένου τόπου και των ανθρώπων του εξακολουθεί να ευδοκιμεί με τον ιδιαίτερο, μοναχικό, αλλά σταθερό τρόπο της. Ενώ στη συντριπτική πλειονότητά τους οι κάτοικοι της περιοχής έχουν, όπως τα πουλιά, αποδημήσει για περιοχές μακρινές, το ανθρώπινο είδος στη Θάλασσα του Βάντεν δεν έχει παραδώσει πλήρως τα όπλα. Ελάχιστες φορές στην πρόσφατη ιστορία της έβδομης τέχνης το φυσικό τοπίο και το ανθρώπινο στοιχείο του ευρωπαϊκού Βορρά έχουν αποτυπωθεί με τόσο υποβλητικό και περίπλοκο τρόπο, αποτελώντας μέρος της παγκόσμιας ανθολογίας του κινηματογράφου τεκμηρίωσης.
