Μια κιβωτός για τον Νίκο Καζαντζάκη

Το ημερολόγιο έγραφε 27 Ιουνίου 1983 όταν τα εγκαίνια του Μουσείου Νίκου Καζαντζάκη πραγματοποιούνταν από την τότε υπουργό Πολιτισμού Μελίνα Μερκούρη στη Μυρτιά (βρίσκεται μόλις 15 χιλιόμετρα από την πόλη του Ηρακλείου), στο πατρογονικό χωριό του έλληνα συγγραφέα που κατέκτησε την αθανασία, του Κρητικού που ενσωμάτωσε στον ελληνικό λόγο την ελεύθερη σκέψη.

Πίσω από τη δημιουργία του βρισκόταν ο σκηνογράφος – ενδυματολόγος Γιώργος Ανεμογιάννης (1916-2005), ένας από τους πρωτοπόρους του θεάτρου στην Ελλάδα, στεγάζοντας το μουσείο στο πατρικό σπίτι της οικογένειάς του, μιας οικογένειας συγγενικής με τον καπετάν Μιχάλη, τον πατέρα του Nίκου Καζαντζάκη.

Ετσι ο Γιώργος Ανεμογιάννης δούλεψε ακούραστα μέχρι το τέλος της ζωής του για τη συλλογή επιστολών και εγγράφων, οπτικοακουστικών ντοκουμέντων, ελληνικών και ξένων εκδόσεων έργων του Καζαντζάκη, φωτογραφιών και άλλων τεκμηρίων που προσφέρουν στους επισκέπτες του μουσείου ένα ταξίδι στο σύμπαν του δημιουργού που αγαπήθηκε τόσο πολύ σε όλον τον κόσμο και πολεμήθηκε άγρια στην πατρίδα του: εννέα φορές προτάθηκε για το βραβείο Νομπέλ, όμως οι σκοταδιστικοί κύκλοι της χώρας μας έκαναν ό,τι μπορούσαν ώστε να στερηθεί τη μεγάλη τιμή.

Στιγμιότυπο από τα εγκαίνια του Μουσείο Καζαντζάκη το 1983. Στην πρώτη σειρά, από αριστερά, διακρίνεται ο ιδρυτής του Μουσείου Γιώργος Ανεμογιάννης, η δεύτερη σύζυγος του Καζαντζάκη, Ελένη, και η τότε υπουργός Πολιτισμού, Μελίνα Μερκούρη.

Ο Γιώργος Ανεμογιάννης δημιούργησε λοιπόν ένα μουσείο-κόσμημα, το οποίο προσφέρει ένα συναρπαστικό ταξίδι στη ζωή και στο έργο του Νίκου Καζαντζάκη (1883-1957). Εκεί μάλιστα ο επισκέπτης μπορεί να δει ακόμα και προσωπικά αντικείμενα του μεγάλου συγγραφέα και στοχαστή, όπως χαρτοφύλακες, μπρελόκ, το ρολόι του, τα γυαλιά του, ακόμη και εκείνο το ξύλινο τραπέζι-γραφείο από το σπίτι της Αντίμπ, επάνω στο οποίο γράφτηκαν μερικά από τα σπουδαιότερα μυθιστορήματά του.

Ο σχηματισμός των συλλογών

«Ο Ανεμογιάννης είχε χαρακτηρίσει ως «οδύσσεια» τον σχηματισμό αυτών των συλλογών» αναφέρει η διευθύντρια του Μουσείου Νίκου Καζαντζάκη, Μαριλένα Μηλαθιανάκη, καθώς μας ξεναγεί στους χώρους του. «Ο ίδιος φρόντισε να συγκεντρωθούν οι πρώτες εκδόσεις των βιβλίων του Καζαντζάκη και κείμενα που δημοσιεύθηκαν σε λογοτεχνικά περιοδικά και εφημερίδες. Σχημάτισε μάλιστα κατάλογο και με βάση αυτόν αναζητούσε από στενούς φίλους και συγγενείς, παλαιοβιβλιοπωλεία, αρχεία και βιβλιοθήκες μαθητικά τετράδια, λευκώματα, προσωπικά είδη και επιστολές του Νίκου Καζαντζάκη.

Σαν ένας έμπειρος μουσειολόγος, χωρίς να διαθέτει αντίστοιχες σπουδές, οργάνωσε τελικά και ταξινόμησε έναν τεράστιο όγκο υλικού, που σήμερα αποτελεί το σώμα των εκθεμάτων αλλά και του αρχείου του μουσείου. Η αναζήτησή του συνεχίστηκε και σε χώρες του εξωτερικού, μια προσπάθεια που απέφερε καρπούς με την εύρεση ξενόγλωσσων εκδόσεων και επιστολών, αλλά και με δωρεές προς το μουσείο που ήρθαν με προθυμία και ενθουσιασμό από διάφορα πρόσωπα.

Στη διάρκεια αυτής της αναζήτησης είχε την ηθική και υλική συμπαράσταση της συζύγου του Νίκου Καζαντζάκη, Ελένης, η οποία του πρόσφερε αρχειακό υλικό αλλά και διευθύνσεις που τον οδήγησαν σε επαφές με πολύτιμες πηγές εύρεσης υλικού. Οι περιπέτειες και οι δυσκολίες στην αναζήτηση, εξεύρεση και εξασφάλιση του υλικού, όπως και στην εξεύρεση των οικονομικών πόρων, υπήρξαν πολλές, μα οδήγησαν στο να συγκροτηθεί ένα μουσείο με σπάνιο υλικό, ένας χώρος μνήμης και προσκυνήματος για τον Νίκο Καζαντζάκη».

«Βίος και Πολιτεία του Αλέξη Ζορμπά». Το διάσημο μυθιστήρημα του Νίκου Καζαντζάκη που έχει εκδοθεί σε περισσότερες από 50 γλώσσες, διαλέκτους και ιδιώματα.

Υλικό από το μέγα έπος του Καζαντζάκη «Οδύσσεια» (στην πρώτη έκδοση του 1938, η γραφή είναι με ένα σίγμα, ως Οδύσεια) επάνω στο τραπέζι στο οποίο ο Καζαντζάκης έγραψε τα περισσότερα μυθιστορήματά του.

Αποτέλεσμα; Περισσότερα από 50.000 τεκμήρια – μέρος των οποίων αποτελεί σήμερα τη μόνιμη έκθεση – ταξινομήθηκαν στις παρακάτω επιμέρους συλλογές: επιστολές, ολόγραφα – αυτόγραφα, εκδόσεις – άρθρα – μελέτες, δημοσιεύματα Τύπου, φωτογραφίες, ηχητικά ντοκουμέντα, τεκμήρια κινούμενης εικόνας, θεατρικό υλικό, έργα τέχνης και προσωπικά αντικείμενα.

«Από τα «κρυμμένα διαμάντια» του Μουσείου Νίκου Καζαντζάκη ξεχωρίζω το χειρόγραφο του «Aνήφορου», που περιήλθε στο μουσείο με το αρχείο του αείμνηστου ιδρυτή του Γιώργου Ανεμογιάννη και το οποίο παρέμεινε ανέκδοτο μέχρι και το 2022». 

«Τα σημαντικότερα εκθέματα είναι για εμένα εκείνα που αναδεικνύουν την πολυσχιδή προσωπικότητα του Καζαντζάκη και τον καθιστούν επίκαιρο και διαχρονικό» αναφέρει η κυρία Μηλαθιανάκη. «Ξεχωρίζω τα προσωπικά του ημερολόγια, τα ταξιδιωτικά τεκμήρια και την «Oδύσσεια», το μέγα έργο της ζωής του, με το οποίο ήθελε να καθιερωθεί ως ποιητής. Στις συλλογές μας ακόμη συμπεριλαμβάνονται και σπουδαία έργα τέχνης, τα οποία δωρίστηκαν στο μουσείο και κοσμούν τους εσωτερικούς και τους εξωτερικούς του χώρους. Από τα «κρυμμένα διαμάντια» του ασφαλώς ξεχωρίζω το χειρόγραφο του «Aνήφορου», που περιήλθε στο μουσείο με το αρχείο του αείμνηστου ιδρυτή του Γιώργου Ανεμογιάννη και το οποίο παρέμεινε ανέκδοτο μέχρι και το 2022, περιμένοντας υπομονετικά την ταύτιση και την κυκλοφορία του μετά από 76 χρόνια από το έτος της συγγραφής του.

Η ενότητα των «Ταξιδιωτικών» στη μόνιμη έκθεση του Μουσείου Καζαντζάκη φιλοξενεί φωτογραφίες, ενθύμια, έγγραφα, βιβλία και αντικείμενα από τα ταξίδια του συγγραφέα σε όλον τον κόσμο.

Θα έλεγα λοιπόν ότι η ίδρυση του μουσείου καθώς και η επί 41 χρόνια αδιάλειπτη λειτουργία του αποτελεί κατ’ αρχήν ένα χρέος της Κρήτης προς το σπουδαίο τέκνο της. Ο Καζαντζάκης συνήθιζε να λέει: «Είμαι γιος της Κρήτης και η Κρήτη είναι η θυγατέρα μου». Και είναι αλήθεια πως η Κρήτη τον τίμησε και τον τιμά. Στον προμαχώνα Μαρτινέγκο στο Ηράκλειο κείτεται το σώμα του. Στην Κρήτη ιδρύθηκε το μουσείο του, στο πατρογονικό του χωριό, στους Βαρβάρους, τη σημερινή Μυρτιά, το οποίο λειτουργεί όχι μόνο ως θεματοφύλακας του έργου του, αλλά αποτελεί και έναν φάρο πολιτισμού για το νησί και όλη την Ελλάδα. Διοργανώνει πολιτιστικά γεγονότα μεγάλης εμβέλειας και εκθέσεις (περιοδικές και αναδρομικές), ενώ παράλληλα αναδεικνύει τις συλλογές του με έντυπες και ψηφιακές εκδόσεις.

Tο Μουσείο Καζαντζάκη, θα έλεγα, είναι ένα «διαμάντι» στη μέση της Κρήτης, που παρά τις άοκνες προσπάθειες της διοίκησης και των στελεχών του παραμένει κάπως «κρυμμένο» στην ενδοχώρα. Η επισκεψιμότητά μας θα μπορούσε να είναι μεγαλύτερη, δυστυχώς όμως η όχι και τόσο εύκολη πρόσβαση δυσχεραίνει κάπως τα πράγματα. Δύναμη πάντως μας δίνουν οι εκατοντάδες επισκέπτες μας που έρχονται από τα πέρατα της Γης «προσκυνητές» στο μουσείο».

Προσωπικά αντικείμενα, φωτογραφίες και χειρόγραφα του Νίκου Καζαντζάκη εκτίθενται στις προθήκες του Μουσείου.

Οπως μάλιστα επισημαίνει, το αρχείο του μουσείου είναι ανοιχτό, ενεργό, οργανωμένο και προσβάσιμο στους ερευνητές που επιθυμούν να το μελετήσουν, αλλά και σε φορείς που αξιοποιούν το υλικό του. «Μάλιστα εμπλουτίζεται συνεχώς με νέα τεκμήρια που έρχονται από όλον τον κόσμο και αφορούν επιστολές, δημοσιεύματα, μελέτες, εκδόσεις, μεταφράσεις του έργου του, αλλά και προσωπικά αντικείμενα του Νίκου Καζαντζάκη. Μετά τον θάνατο του Γιώργου Ανεμογιάννη το 2005, περιήλθε στο μουσείο και το δικό του προσωπικό αρχείο, οργανωμένο από τον ίδιο με έναν υποδειγματικό τρόπο, το οποίο άμεσα ψηφιοποιήθηκε και τεκμηριώθηκε από το Ιδρυμα. Βρίσκεται στις προτεραιότητές μας να γίνουν διαδικτυακά προσβάσιμα και τα δύο αρχεία του μουσείου, το αρχείο Καζαντζάκη και το αρχείο Ανεμογιάννη».

Η ψηφιακή αναγέννηση

Πράγματι, τα μουσεία αλλάζουν σήμερα. Πώς ανταποκρίνεται το Μουσείο Νίκου Καζαντζάκη στη νέα ψηφιακή πραγματικότητα που διαμορφώνεται; «Η νέα εποχή της μουσειακής αντίληψης επιβάλλει τη χρήση κάθε πρόσφορου μέσου που διαθέτει η ψηφιακή τεχνολογία προκειμένου ο επισκέπτης του μουσείου να έχει τη δυνατότητα πρόσβασης σε πρόσθετες πληροφορίες που σχετίζονται με το αντικείμενο και τα εκθέματά μας και ο ενδιαφερόμενος ερευνητής να έχει εύκολη πρόσβαση στο αρχείο μας» επιβεβαιώνει και ο πρόεδρος του ΔΣ του Μουσείου Νίκου Καζαντζάκη Μιχάλης Ταρουδάκης, καθηγητής του Τμήματος Μαθηματικών και Εφαρμοσμένων Μαθηματικών του Πανεπιστημίου Κρήτης.

Καινοτόμο ψηφιακό installation με συνδυασμό λέξεων και φράσεων από την «Οδύσσεια», με τα χαρακτηριστικά της γαλλικής έκδοσης. Το Μουσείο διαθέτει πλήθος ψηφιακών εφαρμογών για τους επισκέπτες του.

«Το Μουσείο Νίκου Καζαντζάκη ξεκίνησε εδώ και πολλά χρόνια την ψηφιοποίηση των συλλογών του και του αρχείου Γιώργου Ανεμογιάννη προκειμένου σύντομα αυτά να είναι διαθέσιμα διαδικτυακά στο κοινό, ενώ υλοποιεί προγράμματα χρήσεων νέων τεχνολογιών που απευθύνονται τόσο στους φυσικούς και διαδικτυακούς επισκέπτες του μουσείου όσο και στους νέους μαθητές και μαθήτριες που παρακολουθούν τα εκπαιδευτικά του προγράμματα. Πρόσφατο παράδειγμα οι εφαρμογές κινητού που ολοκληρώθηκαν στο πλαίσιο του Προγράμματος ΕΠΑνΕΚ και δίνουν στον επισκέπτη πλήθος πρόσθετων πληροφοριών για τα εκθέματα, τη ζωή και το έργο του Νίκου Καζαντζάκη».

Η πορεία του μουσείου και η σωτήρια παρέμβαση Μαρινάκη

Η πορεία του μουσείου δεν ήταν πάντα εύκολη στο πέρασμα των χρόνων. Μάλιστα, μετά τη ριζική του ανακαίνιση με χρηματοδότηση από το Γ’ ΚΠΣ το 2009, πέρασε οικονομικές περιπέτειες. «Το μουσείο ξεκίνησε να λειτουργεί στην παρούσα μουσειακή μορφή του το 2010. Παρά το γεγονός της αύξησης της επισκεψιμότητάς του, οι πάγιες ανάγκες λειτουργίας του δεν μπορούσαν να καλυφθούν από τα έσοδα των εισιτηρίων και του, κατά τα άλλα, πολύ καλά οργανωμένου πωλητηρίου του.

Πρέπει να σημειώσουμε ότι λειτουργεί ως Ιδρυμα εποπτευόμενο από την Αποκεντρωμένη Διοίκηση Κρήτης, χωρίς να έχει στη διάθεσή του κάποια άλλη μόνιμη πηγή εσόδων (π.χ. κάποιο κληροδότημα), ενώ δεν έχει δυνατότητα κάλυψης του κόστους μισθοδοσίας των στελεχών του από οποιονδήποτε δημόσιο φορέα. Παρά τη στήριξη που παρέχει διαχρονικά ο Δήμος Αρχανών – Αστερουσίων στην κάλυψη μέρους του κόστους λειτουργίας και συντήρησης του μουσείου και η Περιφέρεια Κρήτης στην οργάνωση εκδηλώσεων, η αδυναμία πληρωμής των υπαλλήλων του μουσείου οδήγησε στο ενδεχόμενο ακόμη και διακοπής της λειτουργίας του το 2013» αναφέρει ο κ. Ταρουδάκης.

«Ο Βαγγέλης Μαρινάκης προσέφερε µια γενναία µόνιµη χορηγία στο µουσείο. Η χορηγία αυτή που συνεχίζεται µέχρι σήµερα, αδιάλειπτα εδώ και δέκα χρόνια, έδωσε στο µουσείο τη δυνατότητα να καλύψει τις πάγιες ανάγκες του, να στελεχωθεί µε ένα εξαιρετικό ανθρώπινο δυναµικό και να αναπτύξει πρόσθετες δράσεις εξωστρέφειας προκειµένου να υλοποιήσει τον σχεδιασµό του και να δώσει τη δυνατότητα σε ολοένα και µεγαλύτερο κοινό να έρθει σε επαφή µε το σύµπαν του Νίκου Καζαντζάκη». 

Οπως εξηγεί, ο τότε πρόεδρος του μουσείου Στέλιος Ματζαπετάκης ξεκίνησε μια μεγάλη προσπάθεια αναζήτησης μόνιμης χορηγίας. «Στην προσπάθεια αυτή ανταποκρίθηκε αµέσως ο Βαγγέλης Μαρινάκης, ο οποίος προσέφερε µια γενναία µόνιµη χορηγία στο µουσείο. Η χορηγία αυτή που συνεχίζεται µέχρι σήµερα, αδιάλειπτα εδώ και δέκα χρόνια, έδωσε στο µουσείο τη δυνατότητα να καλύψει τις πάγιες ανάγκες του, να στελεχωθεί µε ένα εξαιρετικό ανθρώπινο δυναµικό και να αναπτύξει πρόσθετες δράσεις εξωστρέφειας προκειµένου να υλοποιήσει τον σχεδιασµό του και να δώσει τη δυνατότητα σε ολοένα και µεγαλύτερο κοινό να έρθει σε επαφή µε το σύµπαν του Νίκου Καζαντζάκη. Το µουσείο µε τη στήριξη του Βαγγέλη Μαρινάκη µπορεί να βλέπει το µέλλον µε αισιοδοξία».

Η αίθουσα «Μυθιστορημάτων» και «Ταξιδιωτικών» φέρει τιμητικά το όνομα του πατέρα του Μεγάλου Χορηγού του Μουσείου, Βαγγέλη Μαρινάκη.

Πρέπει μάλιστα να σημειωθεί ότι από το 2022 το Μουσείο Νίκου Καζαντζάκη έγινε το πρώτο επίσημα αναγνωρισμένο από το υπουργείο Πολιτισμού ιδιωτικό μουσείο στην Κρήτη. «Η αναγνώριση του μουσείου από το υπουργείο Πολιτισμού ήταν μια μακρά, επίπονη και ιδιαίτερα απαιτητική διαδικασία, η οποία πραγματοποιήθηκε από τα στελέχη του μουσείου κατά την περίοδο της πανδημίας» αναφέρει η διευθύντριά του Μαριλένα Μηλαθιανάκη.

Η διευθύντρια του Μουσείου Καζαντζάκη, Μαριλένα Μπλαθιανάκη.

«Το πρώτο και σημαντικό όφελος για εμάς ήταν κατ’ αρχήν η ίδια η διαδικασία, η οποία μας οδήγησε σταδιακά σε ουσιαστική αναβάθμιση και αποτελεσματική βελτίωση της λειτουργίας και των υπηρεσιών μας. Περνώντας από διάφορα στάδια όπου αποτυπώθηκε, εξετάστηκε και αξιολογήθηκε το νομικό και ιδιοκτησιακό καθεστώς, η οργανωσιακή δομή και η στελέχωση του μουσείου, οι κτιριακές υποδομές, η ασφάλεια, η τεκμηρίωση, η διαχείριση και συντήρηση των συλλογών, οι δράσεις και οι υπηρεσίες μας προς το κοινό, καθώς και η οικονομική μας βιωσιμότητα μέσα από διαδικασίες αυτοαξιολόγησης, αλλά και αυτοψίας από τις αρμόδιες υπηρεσίες, σήμερα νιώθουμε πραγματικά περήφανοι που ανήκουμε στα αναγνωρισμένα από το υπουργείο ιδιωτικά μουσεία της χώρας και πέρα από τα αυτονόητα οφέλη της αυτοβελτίωσης απολαμβάνουμε και οφέλη από το υπουργείο Πολιτισμού, τα οποία ελπίζουμε να είναι όλο και πιο ουσιαστικά στο μέλλον».

Περιβαλλοντική ευαισθησία

Το Μουσείο Νίκου Καζαντζάκη, μάλιστα, δεν σταματά να ανταποκρίνεται στις απαιτήσεις των καιρών μας. «Τη χρονιά που διανύουμε παραμείναμε κλειστοί για οκτώ μήνες προκειμένου να εκτελεστούν εργασίες ενεργειακής αναβάθμισης, ώστε να συνεισφέρουμε στην προστασία του περιβάλλοντος» εξηγεί η Μαριλένα Μηλαθιανάκη. «Πρέπει να σημειώσουμε ότι το μουσείο βρίσκεται στην ενδοχώρα της Κρήτης, ανάμεσα σε αμπέλια και ελιές. Είναι απολύτως ενταγμένο στο φυσικό περιβάλλον της περιοχής και μετά την ενεργειακή του αναβάθμιση, έργο που χρηματοδοτήθηκε από το υπουργείο Ανάπτυξης, παράγει πλέον μόνο του το ρεύμα που καταναλώνει και είναι θωρακισμένο από τις υψηλές θερμοκρασίες του νησιού.

Ο πολυχώρος του, ακόμη, ανακαινίστηκε με επαναχρησιμοποιούμενα υλικά και προσπαθούμε να αφήνουμε όσο το δυνατόν μικρότερο περιβαλλοντικό αποτύπωμα με τις δράσεις μας. Οργανώνουμε επίσης επισκέψεις αλλά και καμπάνιες καθαρισμού στα γειτονικά φαράγγια και εκπαιδεύουμε τους μαθητές που μας επισκέπτονται να σέβονται και να διατηρούν το περιβάλλον καθαρό».

Το Μουσείο Νίκου Καζαντζάκη ολοκλήρωσε το 2024 εκτεταμένες εργασίες ενεργειακής αναβάθμισης και είναι πλέον ένα σύγχρονο και «πράσινο» μουσείο.

Την ίδια στιγμή, το Μουσείο Νίκου Καζαντζάκη αποτελεί ένα συμπεριληπτικό μουσείο, δίνοντας απόλυτη προτεραιότητα στην καθολική πρόσβαση όλων των επισκεπτών του. «Είμαστε προσβάσιμοι σε άτομα με κινητικά προβλήματα, καθώς και σε άτομα με προβλήματα όρασης και ακοής» αναφέρει η κυρία Μηλαθιανάκη. «Μάλιστα, με χρηματοδότηση του υπουργείου Πολιτισμού, έχουμε σχεδιάσει μια απτική διαδρομή, όπου τα άτομα με προβλήματα όρασης μπορούν να απολαύσουν μερικά από τα εκθέματα με τη βοήθεια της γραφής Βraille.

Το Μουσείο Νίκου Καζαντζάκη είναι πλήρως προσβάσιμο για άτομα με κινητική και οπτική αναπηρία.

Προσφέρουμε επίσης τη δυνατότητα ακουστικής ξενάγησης σε επιλεγμένα εκθέματα και το μουσείο είναι ακόμη προσβάσιμο σε άτομα με προβλήματα ακοής, έχοντας υποτιτλίσει επιλεγμένα τεκμήρια ήχου (ντοκιμαντέρ, βίντεο), ενώ έχει σχεδιαστεί επίσης η μετατροπή τους στη νοηματική γλώσσα. Τέλος, στο μουσείο πραγματοποιείται το εκπαιδευτικό πρόγραμμα ευαισθητοποίησης «Φτάσε όπου δεν μπορείς», όπου μαθητές και ενήλικοι εκπαιδεύονται πώς θα καθοδηγήσουν άτομα με προβλήματα όρασης μέσα στο μουσείο. Το πρόγραμμα αυτό έχει σημειώσει μεγάλη επιτυχία».

Κινήσεις εξωστρέφειας

Την ίδια στιγμή, η εξωστρέφεια αποτελεί βασικό μέλημα και προτεραιότητα για το μουσείο. «Αυτός ο προσανατολισμός άλλωστε υπηρετεί τη σκέψη και το έργο του Νίκου Καζαντζάκη, του οποίου κύριο χαρακτηριστικό ήταν η οικουμενικότητα» αναφέρει ο Μιχάλης Ταρουδάκης.

«Το μουσείο έχει ανοιχτεί με πολλούς τρόπους στον κόσμο, συμμετέχοντας σε διεθνή δίκτυα φορέων πολιτισμού, ενώ έχει αδελφοποιηθεί με πέντε μουσεία που εκπροσωπούν σημαντικές προσωπικότητες της παγκόσμιας λογοτεχνίας και διανόησης: το Ιδρυμα Σαίξπηρ στο Στράτφορντ-Απόν-Εϊβον της Αγγλίας, το σπίτι-μουσείο του φιλοσόφου και ιατρού Αλμπερτ Σβάιτσερ στο Γκούνσμπαχ της Αλσατίας, το μουσείο του κινέζου λογοτέχνη Λου Σιούν στην πόλη Σαοξίνγκ της Κίνας, το μουσείο για τον συγγραφέα και ποιητή Πολ Βαλερί στην πόλη Σετ της Γαλλίας, αλλά και το μουσείο για τον ποιητή Χουάν Ραμόν Χιμένεθ στο Μογκέρ της Ισπανίας.

Επίσης έχει αδελφοποιηθεί με το μουσείο του τσέχου συνθέτη Μπόχουσλαβ Μαρτίνου στην Πόλιτσκα της Τσεχίας. Ο Μαρτίνου έχει συνθέσει την όπερα «The Greek Passion», η οποία είναι βασισμένη στο μυθιστόρημα «Ο Χριστός ξανασταυρώνεται» του Νίκου Καζαντζάκη».

Το 1956 απονεμήθηκε στον Νίκο Καζαντζάκη το Διεθνές Βραβείο Ειρήνης, καθώς με το έργο του προωθούσε την ειρήνη, την ελευθερία και την αδελφοσύνη των λαών.

Οπως αναφέρει ο κ. Ταρουδάκης, ήδη έχουν υλοποιηθεί σημαντικές συνεργασίες με το Ιδρυμα Σαίξπηρ και το μουσείο του Λου Σιούν, ενώ σχεδιάζονται δράσεις περαιτέρω σύσφιγξης των σχέσεων με τα αδελφοποιημένα μουσεία. «Με τον τρόπο αυτόν η προβολή του έργου του Νίκου Καζαντζάκη γίνεται στοχευμένα και σε αποδέκτες που μπορούν να ενημερωθούν και να αξιοποιήσουν με τον καλύτερο δυνατό τρόπο τα τεκμήρια του μουσείου» συμπληρώνει.

Το 2016, μάλιστα, ξεκίνησε το φεστιβάλ «Ταξιδεύοντας…», το οποίο μεταφέρει στην Κρήτη αλλά και στη σημερινή εποχή τις χώρες όπου έζησε και τις οποίες κατέγραψε στα ταξιδιωτικά του βιβλία ο Νίκος Καζαντζάκης.

«Το 2014 και μετά την έναρξη της μόνιμης χορηγίας του Βαγγέλη Μαρινάκη στο μουσείο, ήταν πλέον ώριμες οι συνθήκες ώστε να προχωρήσουμε σε συντονισμένες δράσεις εξωστρέφειας» εξηγεί. «Τότε, από τη θέση του αντιπροέδρου του μουσείου, πρότεινα στο ΔΣ την οργάνωση καλοκαιρινών φεστιβάλ λόγου και τέχνης βασισμένων στα ταξιδιωτικά βιβλία του Νίκου Καζαντζάκη με στόχο την αποτύπωση και προβολή των σχέσεων του σύγχρονου και παραδοσιακού ελληνικού πολιτισμού με τους αντίστοιχους των χωρών τις οποίες επισκέφθηκε ο Νίκος Καζαντζάκης και κατέγραψε τις εντυπώσεις του στα βιβλία του. Το ΔΣ υιοθέτησε με ενθουσιασμό την ιδέα αυτή και άρχισε ο σχεδιασμός της με στόχο το πρώτο φεστιβάλ να είναι αφιερωμένο στην Ισπανία και να ξεκινήσει το 2016. Η οργάνωσή του ήταν μια μεγάλη επιτυχία και έτσι ακολούθησαν τα φεστιβάλ «Ταξιδεύοντας… Αγγλία» το 2017, «Ταξιδεύοντας… Ρουσία» το 2018 και «Ταξιδεύοντας… Κίνα » το 2019.

Το τελευταίο φεστιβάλ ήταν ίσως το πλέον επιτυχημένο οργανωτικά και καλλιτεχνικά, ενώ έδωσε την αφορμή της περαιτέρω ενδυνάμωσης των πολιτιστικών σχέσεων της Κίνας με το μουσείο μας, συμβάλλοντας έτσι σε αυτό που χαρακτηρίζεται σήμερα ως «πολιτιστική διπλωματία». Σε όλα τα φεστιβάλ αντιπροσωπεύονταν όλες οι μορφές τέχνης, που παρουσιάζονταν από επαγγελματικά σύνολα της Ελλάδας και της τιμώμενης χώρας, με τις δράσεις να παρακολουθεί πλήθος κόσμου στη Μυρτιά και στο Ηράκλειο».

Γλυπτό από μπρούντζο του γλύπτη Wilfried Koch που αναπαριστά τον Αγιο Φραγκίσκο της Ασίζης. Ο Αγιος αποτέλεσε την πηγή έμπνευσης του Νίκου Καζαντζάκη για το έργο του «Ο Φτωχούλης του Θεού».

Oπως εξηγεί, η πανδημία δεν επέτρεψε την ολοκλήρωση της σειράς αυτής των φεστιβάλ. «Εχει ωστόσο προγραμματιστεί η οργάνωση ενός ακόμη φεστιβάλ αφιερωμένου στο βιβλίο του Νίκου Καζαντζάκη «Ταξιδεύοντας… Ιταλία, Αίγυπτος, Σινά, Ιερουσαλήμ, Κύπρος, ο Μοριάς», το οποίο θα μας δώσει τη δυνατότητα να αποχαιρετήσουμε τα ταξιδιωτικά βιβλία του και να στραφούμε στην οργάνωση των επόμενων θεματικών φεστιβάλ στα χνάρια των επιτυχημένων «Ταξιδεύοντας…» που ήδη διοργανώσαμε».

Ο Λου Σιούν στη Μυρτιά

Στο πλαίσιο των συνεχών πρωτοβουλιών εξωστρέφειας, πρόσφατα έγινε και η τελετή των αποκαλυπτηρίων μιας γλυπτικής σύνθεσης από μπρούντζο σε φυσικό μέγεθος που αναπαριστά τον Λου Σιούν και τον Νίκο Καζαντζάκη να συνομιλούν. Πρόκειται για δωρεά του μουσείου του Λου Σιούν στη Σαοξίνγκ, το οποίο ανέλαβε την κατασκευή δύο πανομοιότυπων συνθέσεων με σκοπό να τοποθετηθούν στις εισόδους των δύο μουσείων, στην Ελλάδα και στην Κίνα. Αποτελούν έργα του γλύπτη Γου Γουεϊσάν, διευθυντή του Εθνικού Μουσείου Τέχνης της Κίνας, του καλλιτέχνη που έχει επίσης φιλοτεχνήσει τα αγάλματα του Σωκράτη και του Κομφούκιου στην Αρχαία Αγορά της Αθήνας.

«Η αδελφοποίηση με το Μουσείο Λου Σιούν ξεκίνησε με πρωτοβουλία της Διεθνούς Εταιρείας Φίλων Νίκου Καζαντζάκη και του τότε προέδρου της Γιώργου Στασινάκη, με τους οποίους το Μουσείο Νίκου Καζαντζάκη διατηρεί στενές σχέσεις, μετά τη διαπίστωση της τεράστιας διάχυσης του έργου του Νίκου Καζαντζάκη στην Κίνα. Ο Λου Σιούν (1881-1936) ήταν ένας κινέζος λογοτέχνης σύγχρονος του Καζαντζάκη, με πολλά κοινά χαρακτηριστικά έκφρασης και κοσμοθεωρίας. Χαίρει τεράστιας εκτίμησης στην πατρίδα του. Η αδελφοποίηση των δύο μουσείων έγινε το 2013, αλλά η συνεργασία του μουσείου μας με την Κίνα συνεχίστηκε μέσω και της πρεσβείας της στην Αθήνα, οι επικεφαλής της οποίας έδειχναν διαχρονικά μεγάλο ενδιαφέρον για τον Νίκο Καζαντζάκη και το μουσείο του» αναφέρει ο Μιχάλης Ταρουδάκης.

Ο πρόεδρος του ΔΣ του Μουσείου Νίκου Καζαντζάκη, καθηγητής Μιχάλης Ταρουδάκης.

Οπως εξηγεί, οι σχέσεις αυτές εντάθηκαν με το φεστιβάλ «Ταξιδεύοντας… Κίνα» το 2019, στην οργάνωση του οποίου συνέβαλαν αποφασιστικά και επίσημοι φορείς της ασιατικής χώρας. «Η επίσκεψη του κινέζου υπουργού Πολιτισμού Hu Heping τον Μάρτιο του 2023 στο μουσείο σηματοδότησε την αναθέρμανση των σχέσεών μας με το Μουσείο Λου Σιούν και την υπογραφή ενός νεότερου μνημονίου συνεργασίας, το οποίο προέβλεπε μεταξύ άλλων και τη φιλοτέχνηση, με έξοδα του κινεζικού μουσείου, γλυπτικής σύνθεσης που αναπαριστά τον Νίκο Καζαντζάκη και τον Λου Σιούν να συνομιλούν, με σκοπό να τοποθετηθεί στις εισόδους και των δύο μουσείων, σε Ελλάδα και Κίνα.

Ηδη τοποθετήθηκε στην πλατεία του δικού μας μουσείου και τα αποκαλυπτήρια έγιναν στις 19 Ιουνίου, στο πλαίσιο λαμπρής τελετής, παρουσία του πρεσβευτή της Κίνας στην Αθήνα Σιάο Τζουντσένγκ, του περιφερειάρχη Κρήτης Σταύρου Αρναουτάκη και πολυμελούς αντιπροσωπείας από τη Σαοξίνγκ με επικεφαλής τον Ding Ruxing, που ήρθε από την Κίνα ειδικά για τον σκοπό αυτόν. Ετσι, η συνεργασία του μουσείου μας με το Μουσείο Λου Σιούν μπαίνει σε νέα βάση, καθώς το νέο μνημόνιο συνεργασίας προβλέπει σημαντικές δράσεις διάχυσης του έργου των δύο λογοτεχνών σε Κίνα και Ελλάδα».

«Την ίδια στιγμή, για εμάς η αλληλεπίδραση με την τοπική κοινότητα δεν είναι μόνο ευκταία, αλλά και απαραίτητη. Το κορυφαίο παράδειγμα αλληλεπίδρασης ήταν τα φεστιβάλ «Tαξιδεύοντας…», για τα οποία σας μίλησε ο πρόεδρος, που δεν θα είχαν τόση επιτυχία χωρίς την ουσιαστική συμβολή εκατοντάδων εθελοντών από την τοπική κοινότητα και την ευρύτερη περιοχή» συμπληρώνει η Μαριλένα Μηλαθιανάκη.

Γλυπτική σύνθεση από μπετόν αρμέ του διάσημου γλύπτη Μανώλη Τζομπανάκη, εμπνευσμένη από το έργο του Νίκου Καζαντζάκη, κοσμεί την Κεντρική Πλατεία της Μυρτιάς, στην είσοδο του Μουσείου.

Ποια είναι όμως τα άμεσα σχέδια του μουσείου;

«Θα συνεχίσουμε να λειτουργούμε στο πλαίσιο των προδιαγραφών που έχει χαράξει το Διεθνές Συμβούλιο Μουσείων (ICOM) για ένα σύγχρονο μουσείο, αυξάνοντας τις δράσεις εξωστρέφειας και εναρμονισμού με τις συνεχώς αναπτυσσόμενες εφαρμογές μουσειακής απεικόνισης. Φυσικά η ψηφιοποίηση των αρχείων και η μεταφορά τους σε εφαρμογές προσβάσιμες από το ευρύ κοινό θα συνεχιστεί με εντατικό ρυθμό» αναφέρει ο Μιχάλης Ταρουδάκης και συμπληρώνει: «Σε ό,τι αφορά τις πολιτιστικές παρεμβάσεις, το μουσείο σχεδιάζει ήδη μια νέα σειρά φεστιβάλ που θα αναδεικνύουν συγκεκριμένες πτυχές του έργου και της σκέψης του Νίκου Καζαντζάκη, ενώ θα καταβληθεί προσπάθεια να γίνουν θεατρικές και μουσικές παραγωγές βασισμένες σε έργα του. Η διεύρυνση των σχέσεων συνεργασίας του Μουσείου Νίκου Καζαντζάκη με άλλους ομοειδείς φορείς είναι ανάμεσα στις προτεραιότητές μας, ενώ αναζητούνται τρόποι για να καταστεί δυνατή η μόνιμη στέγαση και έκθεση στο ευρύ κοινό του αρχείου του Γιώργου Ανεμογιάννη που διατηρεί το μουσείο».

Ακόμη, όπως εξηγεί, ιδιαίτερη έμφαση θα δοθεί στη συνέχιση των εκπαιδευτικών προγραμμάτων του μουσείου και στον εναρμονισμό τους με τη σύγχρονη τεχνολογία προκειμένου να γίνουν περισσότερο ελκυστικά στα νέα παιδιά.

Ο εκπαιδευτικός ρόλος

Αλλωστε, όπως τονίζουν τόσο ο πρόεδρός του Μιχάλης Ταρουδάκης όσο και η διευθύντριά του Μαριλένα Μηλαθιανάκη, στόχος του Μουσείου Νίκου Καζαντζάκη είναι να παρέχει μια εμπειρία που να συνδυάζει την εκπαίδευση με την ψυχαγωγία. Για αυτόν τον λόγο το μουσείο σχεδιάζει, οργανώνει και πραγματοποιεί ένα πολύπτυχο πρόγραμμα δραστηριοτήτων, το οποίο απευθύνεται σε διάφορες ηλικιακές ομάδες (ενηλίκους, παιδιά, εφήβους, οικογένειες, ΑμεΑ), ενώ ακόμη υλοποιεί εκπαιδευτικά προγράμματα για σχολικές ομάδες της πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης (τυπικής εκπαίδευσης και ειδικά σχολεία), καθώς και για οικογένειες και ενηλίκους.

Η μόνιμη έκθεση του Μουσείου Καζαντζάκη εκτείνεται σε δύο ορόφους και διαρθρώνεται σε έξι θεματικές ενότητες με πλούσιο και σπάνιο αρχειακό υλικό σε φυσική και ψηφιακή μορφή.

Ακόμη, πραγματοποιεί εργαστήρια και σεμινάρια για παιδιά, εφήβους και ενηλίκους και επιμορφωτικά σεμινάρια για εκπαιδευτικούς. Διοργανώνει σεμινάρια και διαλέξεις με θέμα τη ζωή και το έργο του Νίκου Καζαντζάκη και πολιτιστικές εκδηλώσεις ποικίλου ενδιαφέροντος σε συνεργασία με άλλους πολιτιστικούς και εκπαιδευτικούς φορείς.

Έργο του κώστα Παγωμένου στο ανακυκλωμένο χαρτί, εμπνευσμένο από τη φράση του συγγραφέα: «Εχεις τα πινέλα, έχεις τα χρώματα, ζωγράφισε τον παράδεισο και μπες μέσα».

Το αμέσως επόμενο διάστημα, μάλιστα, ετοιμάζεται να διατεθεί στην εκπαιδευτική κοινότητα της χώρας, αλλά και στα ελληνόφωνα σχολεία του εξωτερικού, η μουσειοσκευή του μουσείου, που θα δώσει τη δυνατότητα στους/στις μαθητές/τριες που δεν μπορούν να το επισκεφθούν διά ζώσης να γνωρίσουν τη ζωή και το έργο του Νίκου Καζαντζάκη μέσα από δραστηριότητες φυσικού και ψηφιακού περιεχομένου. Η μουσειοσκευή, που παράγεται σε 10 αντίγραφα, είναι προσφορά της Περιφέρειας Κρήτης προς το μουσείο, του οποίου το έργο στηρίζει διαχρονικά, αλλά και προς την εκπαιδευτική κοινότητα.

Ο Καζαντζάκης στο σήμερα

Το ερώτημα, βέβαια, γεννάται: «Πόσο επίκαιρος παραμένει ο Νίκος Καζαντζάκης το 2024;». «Είναι διαχρονικός και οικουμενικός» απαντά ο Μιχάλης Ταρουδάκης. «Οι σκέψεις του βρίσκουν απήχηση σε όλον τον κόσμο, καθώς πραγματεύονται τα αιώνια ζητήματα που αφορούν τον προορισμό του ανθρώπου στη Γη, την ειρήνη και τη συναδέλφωση των λαών ως απαραίτητα συστατικά της επιβίωσης του ανθρώπινου γένους».

Οπως ακόμη αναφέρει, οι αναγνώστες ανακαλύπτουν σε κάθε γραμμή των έργων του τις απαντήσεις του στις δικές τους ανησυχίες, καθώς ο δεξιοτεχνικός τρόπος μεταφοράς στο χαρτί των σκέψεων και ιδεών του, είτε μέσω των φιλοσοφικών του δοκιμίων είτε μέσω των μυθιστορημάτων του, προσελκύει κάθε σκεπτόμενο άτομο.

Στο πωλητήριο του Μουσείου οι επισκέπτες μπορούν να βρουν όλα τα βιβλία του Νίκου Καζαντζάκη, μελέτες για το έργο του, αναμνηστικά και δημιουργίες τοπικών καλλιτεχνών εμπνευσμένες από τη ζωή και το έργο του.

«Δεν είναι τυχαίο ότι παραμένει πάντα στο ενδιαφέρον των δημιουργών η μεταφορά στην οθόνη ή η σύνθεση μουσικών έργων βασισμένων στα έργα του, ενώ κάθε δράση που σχετίζεται με την προβολή και ανάλυση της σκέψης του Νίκου Καζαντζάκη συγκεντρώνει πλήθος κόσμου. Να σημειωθεί, βέβαια, και ο μεγάλος αριθμός των ερευνητών που ασχολούνται με το φαινόμενο «Νίκος Καζαντζάκης» και η μαζική συμμετοχή τους στα συνέδρια που οργανώνονται για την ανταλλαγή ευρημάτων σχετικών με κάθε πτυχή της ζωής και του έργου του. Τελειώνοντας, αξίζει να αναφερθούμε στη ρήση του Πίτερ Μπιν, ενός από τους πλέον διάσημους μελετητές του έργου του, ο οποίος, τονίζοντας τη διαχρονικότητα των ιδεών που ενυπάρχουν στα κείμενά του, σημειώνει: «Ο Καζαντζάκης θα εξακολουθήσει να είναι απαραίτητος και να διαβάζεται όχι μόνο κατά τον 21ο αιώνα αλλά και στον 22ο»».

Αναλυτικές πληροφορίες για το μουσείο μπορείτε να βρείτε στην ιστοσελίδα του: www.kazantzaki.gr.