Ηταν το 2019 όταν ο βραβευμένος με Οσκαρ ηθοποιός Λεονάρντο Ντι Κάπριο ανήρτησε στον προσωπικό του λογαριασμό στο Instagram ένα βίντεο, το οποίο μέσα από τoυς εκατομμύρια followers του έκανε τον γύρο του κόσμου. Απεικόνιζε εθελοντές να καθαρίζουν τον βυθό της Ανδρου από πλαστικές σακούλες σε διάφορα χρώματα που μάλιστα από μακριά προσομοίαζαν σε κοράλλια, από εγκαταλελειμμένα δίχτυα ψαράδων – ακόμα και ένα κάθισμα τουαλέτας φαινόταν να ανασύρουν. Το βιντεοσκοπημένο υλικό ανήκε στην Aegean Rebreath, έναν πολυδύναμο οργανισμό ο οποίος εργάζεται στοχευμένα για την προστασία και την αναβάθμιση του θαλάσσιου περιβάλλοντος. Μέσω ολιστικών δράσεων επιδιώκει την αλλαγή κουλτούρας σε τοπικό και εθνικό επίπεδο όπως και τη δημιουργία συνεργειών μεταξύ τοπικών κοινωνιών, της κοινωνίας των πολιτών, τοπικών, περιφερειακών και εθνικών αρχών για το θαλάσσιο περιβάλλον. Μάλιστα η Aegean Rebreath βραβεύθηκε ως η καλύτερη περιβαλλοντική οργάνωση της χρονιάς στο πλαίσιο των Hellenic Responsible Business Awards 2022, ενώ στις δράσεις της έχουν κάνει αφιερώματα μεγάλα δίκτυα του εξωτερικού, όπως το Reuters, το Sky News, το Αl Jazeera.
H αρχή
«Η οργάνωση αυτή γεννήθηκε μέσα από τις κοινές ανησυχίες μιας ομάδας εθελοντών σχετικά με τη θαλάσσια ρύπανση και τις επιπτώσεις της» αναφέρει ο επικεφαλής της Aegean Rebreath, Γιώργος Σαρελάκος, μιλώντας στο ΒΗΜΑgazino. «Τα μέλη μας προέρχονται από πολύ διαφορετικούς χώρους. Για παράδειγμα, η ομάδα μας αποτελείται από ερασιτέχνες δύτες, αλλά και από ωκεανολόγους, ιχθυολόγους, περιβαλλοντολόγους, μηχανικούς, οικονομολόγους, στελέχη με εμπειρία στην υλοποίηση προγραμμάτων με περιβαλλοντικό και κοινωνικό αντίκτυπο, γενικότερα ενεργούς πολίτες. Αποφασίσαμε λοιπόν πριν από έξι χρόνια να ενώσουμε τις δυνάμεις μας και να δημιουργήσουμε κάτι νέο μακριά από τις πρακτικές μεγάλων οργανισμών, που δεν φαίνεται να ανταποκρίνονται στις προσδοκίες των τοπικών κοινωνιών. Ως οργάνωση δεν έχουμε γραφεία. Το 99% των μελών μας διατηρούν μάλιστα τις καθημερινές επαγγελματικές τους δραστηριότητες. Επικοινωνούμε μέσω Διαδικτύου και τηλεφώνου. Υπάρχει μια διοικούσα επιτροπή και από εκεί και πέρα υπάρχουν τα λεγόμενα «clusters»για κάθε διαφορετική λειτουργία μας» εξηγεί.
Oι δραστηριότητες
Ουσιαστικά η δράση της οργάνωσης περιλαμβάνει τους εξής πυλώνες: παράκτιους και υποβρύχιους καθαρισμούς, έρευνα, εκπαιδευτικά προγράμματα, τη διαχείριση απορριμμάτων μέσω των Σταθμών Συλλογής Θαλάσσιων Απορριμμάτων – πρόκειται για μια καινοτόμα ιδέα της Αegean Rebreath, η οποία αναδείχθηκε πρώτη μεταξύ 475 ιδεών σε όλη την Ευρώπη στο πλαίσιο του Advocate Europe -, την ανάπτυξη πιλοτικών προγραμμάτων σε συνεργασία με διεθνείς ομίλους για την παραγωγή πρωτογενών δεδομένων, αλλά και την προώθηση της περιβαλλοντικής δημοκρατίας.
Η Αegean Rebreath τα έξι χρόνια της λειτουργίας της μοιάζει να ακολούθησε μια συγκεκριμένη μεθοδολογία, στοχεύοντας στην αφύπνιση των τοπικών κοινωνιών. «Ουσιαστικά ξεκινήσαμε υπογράφοντας σταδιακά μνημόνια συνεργασίας με 18 δήμους σε όλη την Ελλάδα, εν συνεχεία δημιουργήσαμε Σταθμούς Θαλάσσιων Απορριμμάτων σε 18 σημεία στην Ελλάδα και έτσι στη βάση όλων αυτών το 2021 δημιουργήθηκε το Δίκτυο «Μπλε» Δήμων» αναφέρει ο Γιώργος Σαρελάκος. «Σήμερα το Δίκτυο αυτό αποτελείται από 17 μέλη-δήμους ανά την Ελλάδα και συντονίζεται από τον οργανισμό μας. Σκοπός του είναι η ανάπτυξη πρακτικών και πολιτικών για το θαλάσσιο περιβάλλον αλλά και η μεταφορά τοπικών πρακτικών σε εθνικό επίπεδο. Ηδη από την αρχή λειτουργίας του τα μέλη συμμετείχαν στην προσπάθεια καταγραφής των προβλημάτων που εντοπίζονται στην επικράτειά τους αλλά και των καλών πρακτικών που εφαρμόζουν για το θαλάσσιο περιβάλλον. Αυτή ήταν και η πρώτη ανάλογη προσπάθεια που έλαβε χώρα στην Ελλάδα. Στο δίκτυο συμμετέχουν δήμαρχοι, δημοτικοί υπάλληλοι, εκπρόσωποι της Κοινωνίας των Πολιτών, εκπρόσωποι από το Ελληνικό Κέντρο Θαλάσσιων Ερευνών, οι οποίοι και συμμετέχουν στην ανάπτυξη καλών πρακτικών, την παραγωγή πρωτογενών δεδομένων, την ανάπτυξη στοιχειοθετημένων συστάσεων προς την κεντρική κυβέρνηση και την υλοποίηση κοινών δράσεων. Το δίκτυο λειτουργεί σε συντονισμό με το υπουργείο Περιβάλλοντος, στο οποίο διοχετεύονται ευρήματα και προτάσεις που αναπτύσσονται από τα μέλη».
Καθαρίζοντας ακτές και βυθούς
Το πρόβλημα της θαλάσσιας και υποβρύχιας ρύπανσης είναι υπαρκτό στην Ελλάδα. «Υπάρχουν ιδιαίτερα επιβαρυμένες ζώνες, όπως μας δείχνουν τα ερευνητικά δεδομένα που έχουμε συλλέξει έπειτα από 85 δράσεις» αναφέρει ο Γιώργος Σαρελάκος. «Πρέπει να σας πω ότι διαθέτουμε την πιο εκτεταμένη βάση δεδομένων στην Ευρώπη για τα απορρίμματα των βυθών, τα οποία τα ταξινομούμε με βάση τα ευρωπαϊκά πρωτόκολλα. Ολα τα στοιχεία μαρτυρούν ότι η Ελλάδα είναι μία επιβαρυμένη ζώνη και υπάρχει άμεσος συσχετισμός μεταξύ τουριστικών περιοχών και ρύπανσης».
Τι συναντούν λοιπόν στη διάρκεια των καθαρισμών που πραγματοποιούν στους βυθούς; «Δεν συναντούμε κάτι διαφορετικό από αυτό θα συναντούσε κανείς σε μια χωματερή» απαντά αφοπλιστικά. «Υπάρχουν περιπτώσεις που στην παραλία βρίσκονται τα μαγαζιά και ο βυθός γύρω τους είναι πλήρως καλυμμένος από πλαστικά. Πρόκειται για εικόνες ντροπής. Απαιτείται καινούργιος τρόπος ενεργοποίησης και προσέγγισης».
Σχεδόν όλα τα Σαββατοκύριακα των καλοκαιρινών μηνών λοιπόν η Aegean Rebreath πραγματοποιεί επιχειρήσεις στο πεδίο: «Η οργάνωση διαθέτει ένα μικρό φουσκωτό, δωρεά εθελοντή μας, αλλά οι δράσεις που οργανώνουμε είναι ιδιαίτερα μεγάλες και πολύπλοκες, με αποτέλεσμα να κινητοποιούνται σκάφη από τις τοπικές κοινωνίες, να κινητοποιούνται οι μηχανισμοί των δήμων και στο πεδίο να μεταβαίνουμε μεγάλες ομάδες των 20 και 30 ατόμων. Mέσα στα έξι χρόνια της οργάνωσης έχουν ανασυρθεί από τους βυθούς 250 τόνοι απορριμμάτων. Παράλληλα με κάθε καθαρισμό διενεργούνται εκπαιδευτικά και ερευνητικά προγράμματα, πολλά από τα οποία «τρέχουν» σε συνεργασία με εκπαιδευτικά και ερευνητικά ιδρύματα όπως η πανελλαδική έρευνα για τα μικροπλαστικά στις παραλίες που πραγματοποιήσαμε σε συνεργασία με το Ελληνικό Κέντρο Θαλάσσιων Ερευνών. Για πρώτη φορά στην Ελλάδα προχωρήσαμε σε δειγματοληψίες για μικροπλαστικά σε 20 περιοχές της χώρας. Εγχείρημα που πέραν της ευαισθητοποίησης στόχευε στην παραγωγή πρωτογενών δεδομένων για αυτό το παγκόσμιο πρόβλημα που όμως παραμένει ανεξερεύνητο στη χώρα μας. Τα δείγματα προσκομίστηκαν στο Ελληνικό Κέντρο Θαλάσσιων Ερευνών και μέσω της σταθερής μας συνεργασίας επιχειρήθηκε η αποτύπωση της προέλευσης των μικροπλαστικών. Σύντομα ακόμη θα ανακοινώσουμε τα αποτελέσματα της έρευνάς μας για τα ιζήματα στον βυθό, ενώ πρόσφατα απορρίψαμε ερευνητικές σημαδούρες σε συνεργασία με το Old Dominion University στη Σαντορίνη, οι οποίες ταξίδεψαν όλο το Αιγαίο και έφτασαν έως την Κρήτη, καταγράφοντας το ταξίδι των απορριμμάτων με τη χρήση δορυφορικών συστημάτων».
Οι νίκες
Για τον Γιώργο Σαρελάκο η σημαντικότερη νίκη για την Αegean Rebreath μέχρι σήμερα είναι η σύσταση του Δικτύου «Μπλε» Δήμων: «Είναι ένα εγχείρημα που δεν έχει προηγούμενο και δείχνει πώς ένα τοπικό μοντέλο μπορεί να θεσμοθετηθεί από την επίσημη Πολιτεία. Σε επιχειρησιακό επίπεδο τώρα, αυτό που μας χαροποιεί ιδιαίτερα είναι ότι ζώνες τις οποίες επισκεπτόμαστε και καθαρίζουμε συστηματικά τα τελευταία χρόνια δεν είναι πλέον ρυπασμένες. Υπάρχουν δηλαδή ζώνες σε νησιά όπως η Τήνος, η Πάρος, η Αντίπαρος, η Σαντορίνη, η Κέα που καθαρίσαμε και έχουν φτάσει σε ένα ποσοστό απορρύπανσης 70%».
Ιδιαίτερα σημαντικοί για την οργάνωση είναι όπως προειπώθηκε και οι Σταθμοί Συλλογής Θαλάσσιων Απορριμμάτων, οι οποίοι βρίσκονται σε σημεία λιμανιών όπου κυρίως δραστηριοποιούνται οι αλιευτικές κοινότητες. Είναι εξοπλισμένοι με κάδους διαφορετικών ρευμάτων ανακύκλωσης και την ανάλογη σήμανση (γυαλί, αλουμίνιο, πλαστικό και αλιευτικά εργαλεία) βοηθώντας πολίτες και αλιείς να τοποθετούν εκεί παράκτια και θαλάσσια απορρίμματα. Στη συνέχεια, οι δημοτικές αρχές, σε συνεργασία με τη Rebreath Aegean, φροντίζουν για την καταγραφή και τη διοχέτευση των απορριμμάτων αυτών σε μονάδες ανακύκλωσης ή επαναξιοποίησης (upcycling). «Στο πλαίσιο αυτό, ο φορέας μας συμμετέχει στο πρόγραμμα Blue Cycle, όπου και διοχετεύονται τα αλιευτικά εργαλεία που συλλέγονται από τους σταθμούς μας και από τις υποβρύχιες και παράκτιες δράσεις καθαρισμού» αναφέρει ο κ. Σαρελάκος και συμπληρώνει: «Εχουμε συγκεντρώσει πάνω από 300.000 τόνους ανακυκλώσιμων υλικών και 32 τόνους αλιευτικών εργαλείων. Παράλληλα, μέσω αυτών των σταθμών συγκεντρώνουμε επιστημονικά δεδομένα τα οποία είναι χρήσιμα σε πλήθος δραστηριοτήτων της ομάδας μας σε τοπικό επίπεδο».
Οσον αφορά τη χρηματοδότηση της οργάνωσης, όπως αναφέρει ο κ. Σαρελάκος, μεγάλη ώθηση δόθηκε από τη δωρεά του Ιδρύματος Σταύρος Νιάρχος για την αγορά κυρίως πάγιου εξοπλισμού, ενώ δωρεές έρχονται και από ιδιώτες. Τέλος, υπάρχουν συνεργασίες με εταιρείες σχετικά με πιλοτικά προγράμματα. Μία τέτοια πρωτοβουλία υπήρξε το πρόγραμμα «Μικρές Πράξεις, Μεγάλα Εγκλήματα» για την αποτροπή απόρριψης αποτσίγαρων στο θαλάσσιο περιβάλλον, το οποίο πραγματοποιήθηκε σε συνεργασία με μεγάλη καπνοβιομηχανία, πρόγραμμα που μεταξύ άλλων περιλάμβανε και τη δορυφορική αποτύπωση των επιβαρυμένων περιοχών.
«Ως οργάνωση διατηρούμε συνεργασίες με το υπουργείο Ναυτιλίας, με το υπουργείο Περιβάλλοντος, με την Κεντρική Ενωση Δήμων Ελλάδος. Ωστόσο θα θέλαμε η κεντρική διοίκηση να ωφεληθεί και να αξιοποιήσει σε μεγαλύτερο βαθμό ως εθνικά μοντέλα όλες αυτές τις πρακτικές που έχουμε αναπτύξει και έχουν αναγνωριστεί σε ευρωπαϊκό επίπεδο» αναφέρει κλείνοντας την κουβέντα μας ο Γιώργος Σαρελάκος.
