Με το καυστικό χιούμορ του Στιβ Γιανάκος

«Αισθάνομαι pop αλλά δεν κάνω έργα pop». Οι απαντήσεις του Στιβ Γιανάκος σε μια γραπτή συνέντευξή του θυμίζουν αφορισμούς ή και πρωτόλειες απόπειρες για τη συγγραφή χαϊκού. Η αλήθεια είναι ότι δεν περιμένει κανείς τίποτα λιγότερο από τον αυθάδη, «ανευλαβή» εικαστικό με το καυστικό χιούμορ ο οποίος γαλουχήθηκε καλλιτεχνικά στα τέλη της δεκαετίας του ’60, σε εποχές δηλαδή όπου η εναντίωση στο πρέπον και το ευπρεπές ήταν σε μεγάλη δημιουργική έξαρση. Υπό την ομπρέλα της pop art όσο έξω άρχιζε να πιάνει η βροχή της μινιμαλιστικής και της εννοιολογικής τέχνης, ο ελληνικής καταγωγής Γιανάκος έμεινε σταθερά στον δρόμο του που του υποδείκνυε μια βαθιά ανάγκη: να είναι «ανεύθυνα αστείος, δίχως να έχει συνέπειες», όπως θα έλεγε σε παλαιότερη συνέντευξή του.

Ωστόσο, μια συνομιλία μαζί του αποδεικνύει ότι δεν φείδεται λέξεων επειδή θέλει να μιλάει με σλόγκαν στο πνεύμα της διαφήμισης που διέπει το αμερικανικό όνειρο στην αποδόμηση του οποίου στόχευσε η pop art, ούτε βέβαια ότι δεν έχει τι να πει. «Ο τρόπος που προσεγγίζω τα πράγματα είναι πολύ απλός, θα έλεγα ότι είναι στοιχειώδης» θα εξηγήσει από το σπίτι του στη Νέα Υόρκη από όπου θα μιλήσουμε τελικά χάρη στη συνδρομή της τεχνολογίας. Εκεί όπου ζει τον μισό χρόνο ανυπομονώντας να έρθει ο Απρίλιος για να πάει στο δεύτερο σπίτι του στα Χανιά, την πατρίδα των γονιών του. Στην Κρήτη δημιούργησε τα περισσότερα έργα που θα παρουσιαστούν στην γκαλερί Citronne στο Κολωνάκι, στην έκθεση µε τίτλο «I… Loop de Loop…», σε επιµέλεια της ιστορικού τέχνης και διευθύντριας της γκαλερί, Τατιάνας Σπινάρη-Πολλάλη. Eργα μεγάλων διαστάσεων της τελευταίας χρονιάς τα οποία πλαισιώνονται και από έξι της δεκαετίας 2010-20 ως αναφορές σε παλαιότερη δουλειά του. Στα πιο πρόσφατα πρωταγωνιστεί ο Loop του τίτλου, µια «ανδρόγυνη» φιγούρα, ένα πλάσµα µε κεφάλι ανδρός με τσιγκελωτό μουστάκι το οποίο ο Γιανάκος τοποθετεί σε σώματα γυναικεία και σε σκηνές όπου τον πρώτο λόγο έχουν οι σεξουαλικοί υπαινιγμοί που μπορεί να προκαλέσουν έκπληξη, αμηχανία, ενδεχομένως και θυμηδία, αν και όπως θα πει ο Γιανάκος, «τίποτα δεν είναι πιο σοκαριστικό από την πραγματική ζωή. Θέλω να διασκεδάζω τους ανθρώπους. Αυτή που θεωρώ εγώ επιτυχημένη έκθεση είναι εκείνη στην οποία εγώ βρίσκομαι απ’ έξω και ακούω μέσα τους ανθρώπους να γελάνε».

Και pop και gender-bender

Πάντως στη συγκεκριμένη περίπτωση αυτή «είναι η πρώτη φορά που στο πολύχρωμο σύμπαν του Γιανάκος το gender-bender εμφανίζεται τόσο έντονα» σημειώνει ο ιστορικός τέχνης Θανάσης Μουτσόπουλος στο κείμενό του για τον κατάλογο της έκθεσης. Ο περί ου ο λόγος κύριος είναι ένας «φανταστικός αναλογικός χαρακτήρας ο οποίος μοιράζεται τη ζωή του σε εικόνες για αυτή την έκθεση. Είναι γνωστός για τα κολλητιλίκια του με τους/τις Sixty-nine και Topsey Turvey. Απλώς εμφανίστηκε μια μέρα περιποιημένος με βαθιές σκέψεις και σταθερές πεποιθήσεις. Ενα πλήρες άτομο χωρίς διασυνδέσεις με κανέναν» θα πει εν είδει εξήγησης ο Γιανάκος. Για να προσθέσει: «Προσπαθώ να χρησιμοποιώ ό,τι υπάρχει εκεί έξω. Πιστεύω ότι τα έργα είναι επίκαιρα από την άποψη ότι οδεύουμε προς μια εποχή που η σεξουαλικότητα ατονεί, εξαφανίζεται. Είναι ενδιαφέρον για εμένα που είμαι sexually minded person να βλέπω ότι η σεξουαλικότητα δεν είναι πλέον τόσο σημαντική. Επίσης, αν και είναι δύσκολο να πει κανείς τι συμβαίνει στις ζωές των άλλων, σίγουρα υπάρχει κάτι στην ατμόσφαιρα της εποχής σχετικό με τη μετάβαση από το ένα φύλο στο άλλο, το οποίο βρίσκω ενδιαφέρον».

Αν μη τι άλλο είναι συνεπής, καθώς η σεξουαλική ελευθεριότητα ήταν πάντα ένα χαρακτηριστικό της δουλειάς του. Ενός έργου που τελικά δεν κατηγοριοποιείται εύκολα. «Πάντα με συνέδεαν με την pop art γιατί όταν τελείωσα το σχολείο όλοι οι φίλοι μου και οι γνωστοί μου ήταν οι pop καλλιτέχνες της εποχής. Αλλά στο τέλος της ημέρας πραγματικά πιστεύω ότι η δουλειά μου αφορά περισσότερο την ανθρώπινη συμπεριφορά και είναι περισσότερο εικόνα από ό,τι μια ιστορία. Για παράδειγμα, ο Ρόι Λίχτενσταϊν που ήταν καλός φίλος μου, έκανε μια σειρά έργων με γυμνές γυναίκες και είναι πολύ ενδιαφέρον ότι αν κοίταζες τα γεννητικά τους όργανα έβλεπες ότι δεν υπήρχαν, ήταν επίπεδες επιφάνειες. Αν ζωγράφιζα εγώ τη συγκεκριμένη περιοχή θα είχε σίγουρα πολύ περισσότερες λεπτομέρειες. Εννοείται ότι αγαπώ τη δουλειά του, η ποπ αρτ όμως διαπνέεται από μια coolness την οποία εγώ δεν πιστεύω ότι ακολούθησα» θα εξηγήσει.

Οσο για την επιρροή της Ελλάδας στο έργο του για το οποίο έχει ειπωθεί ακόμα και ότι έχει συνάφεια με τις μεταμορφώσεις που πρωταγωνιστούν στην ελληνική μυθολογία, ο Γιανάκος θα ανασηκώσει τους ώμους: «Νιώθω μεγαλύτερη σύνδεση τώρα που περνάω περισσότερο καιρό στη χώρα αλλά πώς με επηρεάζει αυτό στη δουλειά μου δεν μπορώ να το καθορίσω και να το πω».

Dada, σουρεαλισμός και ΑΙ

Ο 85χρονος Γιανάκος προσπαθεί να εναρμονιστεί με την εποχή του και η εξέλιξη στην τεχνική του είναι μια τέτοια απόπειρα. Για παράδειγμα, τα μεγάλα έργα της έκθεσης τα οποία δημιουργεί με «ψαλίδι, χαρτί, χρώμα, κόλλα, μικρά και μεγαλύτερα κομμάτια κολάζ» όπως ανέκαθεν, πλέον σκανάρονται και τυπώνονται από κάποιον βοηθό του. «Μπήκα κι εγώ στον κόσμο του AI! Θέλω να ελπίζω ότι το τελικό αποτέλεσμα προσδίδει κάτι νέο στα έργα. Αν δείτε τα μεγαλύτερα κολάζ που έχω κάνει κατ’ αυτόν τον τρόπο νομίζω ότι θα δείτε μια μικρή εξέλιξη. Δεν έχει να κάνει με τη ζωγραφική ή την υφή της αλλά με την ίδια την εικόνα και τον νέο τρόπο που την κοιτάζει κανείς πλέον».

Είναι μάλλον λογικό που ο Στιβ Γιανάκος έχει αδυναμία στις τυπωμένες εικόνες, άλλωστε σπούδασε industrial design στο Pratt Institute της Νέας Υόρκης. Από τότε έκοβε και κολλούσε κομμάτια χαρτί χρησιμοποιώντας την εικονογραφία της εποχής του, απλές «αφελείς» εικόνες σχετικές με την απαστράπτουσα ευημερία της γενιάς του baby boom των δεκαετιών ’50 και ’60 τις οποίες αναπαρήγαγε και σεξουαλικοποιούσε φιλτράροντάς τις με τη φαντασία για να τις μεταμορφώσει σε κάτι δικό του το οποίο, αν και pop, έφερε μια υποδόρια συγγένεια με το dada και τον σουρεαλισμό. Το χιούμορ και η καρτουνίστικη αισθητική μαζί με τον υφέρποντα κυνισμό συνέστησαν το δικό του ιδίωμα. Δεν είναι τυχαίο όταν θα ερωτηθεί για τους καλλιτέχνες που έχουν καθορίσει τη δουλειά του εκείνος θα αναφερθεί στους σκιτσογράφους Οτο Σόγκλοου, Πίτερ Αρνο και Τσαρλς Σουλτς.

«Τα κόμικς και τα κινούμενα σχέδια έχουν πολλή πλάκα, ακόμα και όταν έχουν κακία, σκληράδα ή παράνοια. Εχω δει ορισμένα από δαύτα που πιστεύω ότι θα έπρεπε να είναι στο Λούβρο. Χαίρομαι πολύ που υπάρχει και αυτή η ταμπέλα στη δουλειά μου». Οι δε τίτλοι στα έργα του προσθέτουν ένα έξτρα επίπεδο ερμηνείας, συχνά μια σατιρική διάθεση. «Οι τίτλοι είναι πολύ σημαντικοί. Ερχονται από το πουθενά, αλλά από τη στιγμή που βγαίνουν στην επιφάνεια γίνονται συγκεκριμένοι, παραμένοντας μέχρι το τέλος διφορούμενοι. Διαβάζω πολύ, βιβλία και εφημερίδες, και όποτε δω κάτι που μου φαίνεται σημαντικό προσπαθώ να το εφαρμόσω στη δουλειά μου».

INFO

«I… Loop de Loop…»: Γκαλερί Citronne, Πατριάρχου Ιωακείμ 19, Κολωνάκι, από τις 9 Φεβρουαρίου ως τις 25 Μαρτίου.