«Το τέλος της χρονιάς δεν είναι ούτε ένα τέλος ούτε μια αρχή, αλλά μία συνέχεια, με όλη τη σοφία που η εμπειρία μπορεί να ενσταλάξει μέσα μας» έγραφε ο Αμερικανός συγγραφέας και δημοσιογράφος Χαλ Μπόρλαντ και η φράση αυτή ίσως είναι η πιο κατάλληλη για να περιγράψει κανείς το τέλος της χρονιάς που φεύγει, φορτισμένη με μνήμες, συναισθήματα, εμπειρίες.
Το 2023 σημαδεύτηκε από μια μεγάλη απώλεια. Μια απώλεια που άφησε πίσω της, όμως, ένα τεράστιο αποτύπωμα σοφίας και εμπειρίας: Την απώλεια μιας παγκόσμιας Ελληνίδας, της Μαριάννας Β. Βαρδινογιάννη.
Έφυγε από τη ζωή στις 24 Ιουλίου 2023 και μοιάζει να είναι ακόμα εδώ. Το τεράστιο έργο της, αυτή η σπουδαία παρακαταθήκη ανθρωπιάς, αλληλεγγύης, ενσυναίσθησης και φιλοπατρίας, είναι σίγουρο πως δεν σηματοδοτεί ένα τέλος, αλλά αντίθετα μια υπόσχεση ότι τα γερά θεμέλια του έργου, του οράματος και της προσφοράς της θα αποτελέσουν έμπνευση και οδηγό για ένα καλύτερο αύριο.
Γιατί η Μαριάννα Β. Βαρδινογιάννη υπήρξε μια αδιαμφησβήτητη Ηγέτις, μια πρωτοπόρος στον χώρο του ανθρωπισμού, μια ακούραστη ακτιβίστρια για τα ανθρώπινα δικαιώματα, αλλά και τα εθνικά μας θέματα. Μια γυναίκα που δεν το έβαλε ποτέ κάτω και κατάφερε να ανοίξει νέους δρόμους, αγγίζοντας τις ζωές χιλιάδων ανθρώπων, χαρίζοντας απλόχερα φως και ελπίδα.
Όσοι είχαν την τύχη να τη γνωρίσουν προσωπικά τονίζουν πως το σπουδαίο της έργο αποτελεί μια αντανάκλαση της προσωπικότητάς της, της ίδιας της ψυχής της. Ήταν βράχος και στήριγμα στο πλευρό του κορυφαίου Έλληνα επιχειρηματία, του Βαρδή Ι. Βαρδινογιάννη. Μαζί δημιούργησαν μια δεμένη οικογένεια με πέντε παιδιά, εγγόνια και δισέγγονα. Πάντα ενωμένοι, σε καλές και δύσκολες στιγμές, όπως η εξορία του Βαρδή στην Αμοργό, κατά τη διάρκεια της δικτατορίας, και τόσες άλλες στιγμές μιας κοινής πορείας 60 ετών.
«Η οικογένειά μου είναι ό,τι πολυτιμότερο έχω στη ζωή μου. Είναι το μοναδικό πράγμα που ζήτησα από τον Θεό» επαναλάμβανε συχνά και το εννοούσε απόλυτα, αφού η μητρότητα ήταν συνυφασμένη με την ίδια της την ύπαρξη και αποτέλεσε την πηγή της έμπνευσής της, την πηγή της δύναμής της για ένα έργο και μια πορεία ζωής που ξεπέρασε τα στενά σύνορα της χώρας μας, αφού το φως της Μαριάννας κατέκτησε την υφήλιο.
Ηγέτις στον χώρο του ανθρωπισμού
Το όνομά της έγινε διεθνώς συνώνυμο με τον αγώνα κατά του παιδικού καρκίνου. Ηταν η δεύτερη μητέρα για τα παιδιά με καρκίνο και προστάτης των οικογενειών τους. «Η κυρία Μαριάννα», όπως όλοι την αποκαλούσαν στους διαδρόμους της Ογκολογικής Μονάδας Παίδων, που εκείνη δημιούργησε και προσέφερε στον ελληνικό λαό, έξω από τα χειρουργεία που περίμενε να ενημερωθεί για την κατάσταση της υγείας των παιδιών, σε κάθε μικρή ή μεγάλη στιγμή των παιδιών της «ΕΛΠΙΔΑΣ». «Η κυρία Μαριάννα» που ήταν πάντα παρούσα με την αγκαλιά της ανοιχτή για κάθε παιδί και κάθε οικογένεια που είχε ανάγκη από περίθαλψη, προστασία, στήριξη. «Δεν με αφορά το να προσφέρω απρόσωπη οικονομική στήριξη. Θέλω να είμαι παρούσα, να απαλύνω τον πόνο του διπλανού μου με μια ζεστή κουβέντα και μια αγκαλιά» έλεγε συχνά και φρόντιζε να είναι πάντα εκεί.
«Ήθελε «να μη χάνεται ούτε ένα παιδί ενώ μπορεί να σωθεί»».
Όταν στην πατρίδα μας δεν υπήρχε απολύτως καμία υποδομή για τα παιδιά με καρκίνο και τις οικογένειές τους τη δεκαετία του 1990, εκείνη δεν αρκέστηκε στο να στηρίξει οικονομικά τις οικογένειες προκειμένου να φύγουν στο εξωτερικό αναζητώντας θεραπεία για τα παιδιά τους, αλλά οραματίστηκε και υλοποίησε τις υποδομές εκείνες που θα επέτρεπαν την αντιμετώπιση της νόσου στην Ελλάδα. Ίδρυσε το Σωματείο «ΕΛΠΙΔΑ-Σύλλογος Φίλων παιδιών με καρκίνο» και μέσα σε 30 χρόνια κατάφερε ολοκληρωτικά να αλλάξει το τοπίο της κοινωνικής αλληλεγγύης στη χώρα μας. Δημιούργησε την πρώτη Μονάδα Μεταμόσχευσης Μυελού των Οστών για παιδιά στη χώρα μας (1993), όπου μέχρι σήμερα έχουν πραγματοποιηθεί περισσότερες από 1.500 μεταμοσχεύσεις, τον Ξενώνα «ΕΛΠΙΔΑ» (1999) προκειμένου να φιλοξενούνται τα παιδιά από την περιφέρεια μαζί με τις οικογένειές τους για όσο χρόνο διαρκεί η θεραπεία τους, όπου μέχρι σήμερα έχουν φιλοξενηθεί περισσότερες από 2.000 οικογένειες, την Ογκολογική Μονάδα Παίδων «Μαριάννα Β. Βαρδινογιάννη-ΕΛΠΙΔΑ», ένα Νοσοκομείο-πρότυπο αντίστοιχο με τα μεγαλύτερα Κέντρα του εξωτερικού, όπου μέχρι σήμερα έχουν νοσηλευτεί εκατοντάδες χιλιάδες παιδιά όχι μόνο από την Ελλάδα, αλλά από την ευρύτερη περιοχή της Μεσογείου, εντελώς δωρεάν, χωρίς λίστες αναμονής, με διεθνείς συνεργασίες με τα κορυφαία Ογκολογικά Νοσοκομεία του πλανήτη και με απτά αποτελέσματα, αφού 3 στα 4 παιδιά που νοσηλεύονται γίνονται εντελώς καλά.
Όμως αυτό δεν ήταν αρκετό για τη Μαριάννα Β. Βαρδινογιάννη που ήθελε «να μη χάνεται ούτε ένα παιδί ενώ μπορεί να σωθεί». Και έβαλε στόχο να γίνονται καλά 4 στα 4 παιδιά. Για τον λόγο αυτόν αναζήτησε ό,τι πιο σύγχρονο για τη θεραπεία του παιδικού καρκίνου και το 2020 δώρισε στον ελληνικό λαό το πρώτο Κέντρο Κυτταρικής και Γονιδιακής Θεραπείας για παιδιά και εφήβους. Ένα έργο ορόσημο στον ιατρικό χώρο διεθνώς. Το μοναδικό Κέντρο Κυτταρικής και Γονιδιακής Θεραπείας στην Ελλάδα, αναγνωρισμένο από τον ΕΟΦ, όπου μέχρι σήμερα έχουν πραγματοποιηθεί 15 επιτυχείς κυτταρικές θεραπείες, καθώς και το πρώτο Κέντρο στη χώρα μας που προβαίνει σε κυτταρική θεραπεία με γονιδιακά τροποποιημένα κύτταρα.
«Η δύναμη και το όραμά της παραμένουν οι θεμέλιοι λίθοι για την «ΕΛΠΙΔΑ»».
Στο όραμά της αυτό είχε πάντα στο πλευρό της ολόκληρη την ελληνική κοινωνία που πίστεψε σε εκείνη, συστρατεύθηκε μαζί της και στήριξε με όλη της τη δύναμη τον αγώνα της. Και μάλιστα με πρώτους τους νέους που είδαν στο πρόσωπό της αυτή τη σπίθα που οι νέοι χρειάζονται για να μεγαλουργήσουν. Αδιάψευστη απόδειξη οι 160.000 νέοι άνθρωποι που έγιναν μέχρι σήμερα εθελοντές δότες μυελού των οστών στον Σύλλογο «ΟΡΑΜΑ ΕΛΠΙΔΑΣ», που η Μαριάννα Β. Βαρδινογιάννη ίδρυσε το 2014 ώστε να βρίσκουν μόσχευμα στη χώρα μας παιδιά και ενήλικοι που χρειάζεται να υποβληθούν σε μεταμόσχευση μυελού των οστών. Κατάφερε να κάνει τη χώρα μας από ουραγό, να συγκαταλέγεται πια στις πρώτες θέσεις στη λίστα με τους εθελοντές δότες μυελού των οστών, με 340 ασθενείς μέχρι σήμερα να έχουν ξανακερδίσει τη ζωή χάρη στο «ΟΡΑΜΑ ΕΛΠΙΔΑΣ».
Η απίστευτη κινητοποίηση του κόσμου που έκανε εφέτος ουρές για να αποκτήσει το γούρι της «ΕΛΠΙΔΑΣ», το οποίο ήταν αφιερωμένο στη μνήμη της, αποδεικνύει ότι η δύναμη και το όραμά της παραμένουν οι θεμέλιοι λίθοι για την «ΕΛΠΙΔΑ», ένας φάρος αγάπης και μια υπόσχεση ότι εκείνη θα είναι πάντα εκεί μέσα από τις υποδομές που δημιούργησε, τους γιατρούς, το νοσηλευτικό προσωπικό της Μονάδας, τους συνεχιστές του έργου της, μα πάνω από όλα μέσα από τα χιλιάδες παιδιά που, χάρη στο όραμα και στη σκληρή της δουλειά, έχουν βγει νικητές στη μάχη με τον παιδικό καρκίνο.
Μια Ελληνίδα με το βλέμμα στραμμένο στον κόσμο
«Είσαι μια διεθνής Ελληνίδα, με την καρδιά και τη ζωή σου αφιερωμένες στην πατρίδα σου, αλλά με το βλέμμα σου στραμμένο στον κόσμο» ήταν τα λόγια του Γενικού Διευθυντή της UNESCO Φεντερίκο Μαγιόρ, όταν το 1999 απένειμε στη Μαριάννα Β. Βαρδινογιάννη τον τίτλο της Πρέσβεως Καλής Θελήσεως της UNESCO. Ο μοναδικός Έλληνας πολίτης που έλαβε αυτόν τον τίτλο, τον οποίο η Μαριάννα επάξια τίμησε για 25 ολόκληρα χρόνια. Εργάστηκε σκληρά όχι μόνο ως Ελληνίδα για να υπερασπιστεί και αναδείξει την πολυαγαπημένη της πατρίδα, αλλά ως μια πολίτης του κόσμου που γνώριζε πολύ καλά πως η ειρήνη, η διεθνής αλληλεγγύη, η προστασία της παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς, η παιδεία είναι πανανθρώπινα αγαθά για τα οποία οφείλουμε όλοι να αγωνιζόμαστε.
Οι αμέτρητες ομιλίες, διαλέξεις, εκθέσεις, συνέδρια και συμπόσια που πραγματοποιήθηκαν με δική της πρωτοβουλία στην εμβληματική έδρα του Διεθνούς Οργανισμού στο Παρίσι έχουν γράψει ιστορία. Και σε κάθε της παρουσία φρόντιζε πάντα να θέτει το θέμα της επιστροφής των Γλυπτών του Παρθενώνα, άλλοτε διακριτικά, με τη χαρακτηριστική διπλωματία που πάντα τη διέκρινε, και άλλοτε πιο δυναμικά, όπως στη μεγάλη έκθεση με θέμα «Η ενότητα ενός μοναδικού μνημείου: του Παρθενώνα» που διοργάνωσε μαζί με τον Ζυλ Ντασσέν και το «Ίδρυμα Μελίνα Μερκούρη» στην έδρα της UNESCO στο Παρίσι. Για εκείνη ήταν μια υπόσχεση ζωής που πρώτα από όλα έδωσε στην πολυαγαπημένη φίλη της Μελίνα Μερκούρη, να συνεχίσει τον ιερό αγώνα για τον επαναπατρισμό των Γλυπτών μας. Και την υπόσχεση αυτή την τήρησε με κάθε τρόπο, δίνοντας μάλιστα σε αυτόν τον εθνικό αγώνα νέα ώθηση και ακόμα πιο επιστημονική βάση. Η εκστρατεία της «Return (the Parthenon Sculptures) – Restore (Unity) – Restart (Ηistory)» ταξίδεψε την έννοια και τη σημασία της «ολότητας του Παρθενώνα» σε ολόκληρο τον κόσμο.
Η προσφορά της στην UNESCO για 25 συνεχή χρόνια αναγνωρίστηκε και δημοσίως λίγο προτού φύγει από τη ζωή, σε μια ιστορική εκδήλωση στο Παρίσι, τον Ιούνιο του 2023, όπου η διεθνής κοινή γνώμη υποκλίθηκε στο έργο και στη συνεισφορά της.
Οι κοινοί δρόμοι με τις μεγαλύτερες προσωπικότητες του αιώνα μας
Ξεφυλλίζοντας κανείς το άλμπουμ της ζωής της Μαριάννας Β. Βαρδινογιάννη αντιλαμβάνεται το μέγεθος της προσωπικότητας και της παγκόσμιας επιρροής της, αφού υπήρξε στενή και προσωπική φίλη με τα πρόσωπα που σημάδεψαν τον 21ο αιώνα. Ο Μπαράκ Ομπάμα, ο Πάπας Φραγκίσκος, η Α.Μ. ο Βασιλιάς Κάρολος Γ’ της Αγγλίας, οι Α.Μ. το βασιλικό ζεύγος της Ολλανδίας Αλεξάντερ και Μάξιμα, η Βασίλισσα Ράνια της Ιορδανίας, η Πριγκίπισσα Νταϊάνα, το ζεύγος Βαλερί Ζισκάρ ντ’ Εστέν, η οικογένεια Κένεντι, το ζεύγος Κλίντον, ο Εμανουέλ και η Μπριζίτ Μακρόν και τόσοι ακόμα δεν ήταν για εκείνη απλές κοινωνικές γνωριμίες, αλλά σχέσεις ζωής, συνοδοιπόροι στο όραμά της για έναν καλύτερο κόσμο.
Όλοι την αποκαλούσαν με το μικρό της όνομα, «Marianna», ταυτίζοντας το όνομά της με την Ελλάδα. Και μπορεί τα ονόματα αυτά να εντυπωσιάζουν, αυτό που όμως προκαλεί ακόμα μεγαλύτερη εντύπωση είναι πως εκείνη ποτέ δεν θαμπώθηκε από τη λάμψη αυτή. Συμπεριφερόταν σε όλους με την ίδια ευγένεια και καλοσύνη. Στεκόταν με τον ίδιο σεβασμό και ταπεινότητα στο πλευρό ενός αρχηγού κράτους, όπως ακριβώς στεκόταν στο πλευρό μιας μητέρας που πάλευε για τη ζωή του παιδιού της ή ενός άστεγου που χρειαζόταν τη βοήθειά της.
Η παιδεία το ύψιστο αγαθό
Μια από τις σημαντικότερες αξίες για εκείνη ήταν η παιδεία. Κάτι που απέδειξε τόσο με το προσωπικό της παράδειγμα όσο και με το έργο της. Η ίδια σπούδασε οικονομικά στις ΗΠΑ, γεγονός ιδιαίτερα πρωτοποριακό για τα δεδομένα της εποχής, μιλούσε άπταιστα αγγλικά και γαλλικά, αλλά αυτά δεν της ήταν αρκετά. Το πάθος της ήταν πάντα η αρχαιολογία, ένα όνειρο ζωής που κατάφερε να εκπληρώσει παίρνοντας τη γενναία απόφαση να κάνει μεταπτυχιακές σπουδές στην αρχαιολογία όταν ήταν ήδη μητέρα αλλά και γιαγιά και να συγγράψει έναν τόμο με θέμα τη θέση της γυναίκας στη Μινωική Κοινωνία.
«Στήριξε μια σειρά από εκπαιδευτικά προγράμματα στα ελληνικά σχολεία».
Στην παιδεία και στη νέα γενιά αφιέρωσε μεγάλο κομμάτι του έργου της, αφού πίστευε βαθιά πως μόνο μέσα από την παιδεία μπορούμε να ελπίζουμε σε ένα καλύτερο αύριο. Μαζί με τον σύζυγό της Βαρδή ίδρυσαν το Κέντρο Ελληνιστικών Σπουδών στη σύγχρονη Βιβλιοθήκη της Αλεξάνδρειας, στην οποία άλλωστε υπήρξε και ιδρυτικό μέλος, προσφέροντας υποτροφίες σε φοιτητές από ολόκληρο τον κόσμο προκειμένου να μελετήσουν την ελληνιστική Ιστορία. Στήριξε μια σειρά από εκπαιδευτικά προγράμματα στα ελληνικά σχολεία, ανάμεσά τους και το Πρόγραμμα «Λέμε την Αλήθεια στην Εξουσία», σε συνεργασία με το Robert F. Kennedy Human Rights Center, που εφαρμόζεται με μεγάλη επιτυχία σε εκατοντάδες σχολεία, προκειμένου οι μαθητές των ελληνικών σχολείων να διδαχθούν την αξία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και να την κάνουν πράξη.
Πάντα παρούσα σε κάθε ανθρωπιστική κρίση
Έμοιαζε να είναι ακούραστη και πανταχού παρούσα, αφού σε κάθε μεγάλη ανθρωπιστική κρίση θεωρούσε χρέος της να βοηθήσει με όποιον τρόπο μπορούσε. Αποστολή ειδών πρώτης ανάγκης, φαρμάκων και τροφίμων κατά τη διάρκεια του πολέμου στα Βαλκάνια, αποστολή ανθρωπιστικής βοήθειας στους σεισμοπαθείς στην Τουρκία, φιλοξενία καρκινοπαθών παιδιών από τα ογκολογικά νοσοκομεία της Ουκρανίας, στήριξη των πλημμυροπαθών κατοίκων της Μάνδρας, ολοκληρωτική ανακατασκευή του χωριού Μάκιστος στην Ηλεία μετά την ολοσχερή καταστροφή του από φονικές πυρκαγιές. Αμέτρητες οι στιγμές που χρειάστηκε να βοηθήσει και ήταν πάντα εκεί, αμέτρητες και οι στιγμές που ήταν εκεί χωρίς ποτέ να το μάθει κανείς, στηρίζοντας συνανθρώπους μας αθόρυβα και διακριτικά με όποιον τρόπο μπορούσε.
Αναγνώριση του έργου της από τον ΟΗΕ και την Ελληνική Πολιτεία
Ίσως το επιστέγασμα και η κορυφαία στιγμή για εκείνη υπήρξε η αναγνώριση του έργου της από τον Οργανισμό Ηνωμένων Εθνών με το Βραβείο Nelson Mandela, το 2020. Μια τιμητική διάκριση που απονέμεται κάθε πέντε χρόνια σε προσωπικότητες που έχουν αφήσει ανεξίτηλο το στίγμα τους προσφέροντας εξαίρετες υπηρεσίες στην ανθρωπότητα.
Το γεγονός πως η διάκριση αυτή φέρει το όνομα του Νέλσον Μαντέλα, είχε για εκείνη ξεχωριστή σημασία, αφού όχι μόνο είχε γνωρίσει τον Νέλσον Μαντέλα, ο οποίος ήταν επίσης Πρέσβης Καλής Θελήσεως της UNESCO, αλλά το έργο και η προσωπικότητά του υπήρξαν πάντοτε για την ίδια πηγή έμπνευσης. Το βραβείο αυτό δεν το κράτησε για τον εαυτό της, αλλά το αφιέρωσε στην πατρίδα της, στον ελληνικό λαό που ήταν πάντα στο πλευρό της. Λίγους μήνες αργότερα η Ελληνική Πολιτεία την τίμησε με τον Μεγαλόσταυρο του Τάγματος της Ευποιίας και είναι η μοναδική Ελληνίδα που κατέχει τον τίτλο αυτόν.
«Ας γίνει η αγάπη η παρακαταθήκη μας για το αύριο»
Έζησε μια ζωή μυθική, καταφέρνοντας όμως να διατηρήσει την καθαρότητα της ψυχής και την απλότητα που διδάχθηκε από την πολυαγαπημένη της μητέρα, Ευαγγελία, όταν μεγάλωνε στη «μικρή της πατρίδα», την Ερμιόνη.
Πριν από ακριβώς έναν χρόνο, όταν της ζητήθηκε να γράψει ένα άρθρο για το πρωτοχρονιάτικο τεύχος του ΒΗΜΑgazino, εκείνη επέλεξε να γράψει για την αγάπη. «Αν υπάρχει αγάπη, τότε υπάρχει και ελπίδα. Αν υπάρχει αγάπη, τότε και τα αδύνατα μπορούν να γίνουν δυνατά» έγραφε ανάμεσα σε άλλα. Σαν να ήθελε με τον τρόπο αυτόν να αφήσει μια παρακαταθήκη, ένα καταστάλαγμα, μια συμβουλή ζωής, ότι δεν υπάρχει τίποτα σημαντικότερο από την αγάπη. Την αγάπη που εκείνη απλόχερα χάρισε, και απλόχερα πήρε.
