Η έκθεση «Women Defining Women in Contemporary Art of the Middle East and Beyond» που φιλοξενείται στο Los Angeles County Museum of Art (LACMA) έως τις 24 Σεπτεμβρίου φέρνει στο προσκήνιο το απαιτητικό και συχνά δύσκολο έργο των γυναικών φωτογράφων-φωτορεπόρτερ. Εν προκειμένω, θέμα της διοργάνωσης είναι η αποτύπωση της ισλαμικής πραγματικότητας μέσα από μια σειρά έργων τέχνης, ανάμεσά τους και φωτογραφιών που εστιάζουν στον ρόλο της γυναίκας στις σύγχρονες κοινωνίες χωρών όπως το Ιράν, ο Λίβανος, η Παλαιστίνη, το Μαρόκο κ.λπ.
Γυναίκες φωτογραφίζουν γυναίκες με συγκίνηση και με τόλμη. Με τρυφερότητα αλλά και με διάθεση καταγγελτική. Ομως, η δυναμική παρουσία τους πίσω από τις κάμερες δεν είναι νέο φαινόμενο. Στη διεθνή ιστορία του φωτορεπορτάζ, αυτού του εξαιρετικά δύσκολου είδους δημοσιογραφίας, δίπλα στους άνδρες συναδέλφους τους, οι δυναμικές γυναίκες έχουν γράψει τη δική τους ιστορία. Με τη Μάργκαρετ Μπερκ-Γουάιτ να θεωρείται ανάμεσά τους η κορυφαία, κυρίως χάρη στις φωτογραφίες της από τα πεδία της μάχης κατά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο.
Μια ανήσυχη οικογένεια
Γεννημένη τo 1904 στο Μπρονξ της Νέας Υόρκης, κόρη ενός εφευρέτη-μηχανικού εβραϊκής καταγωγής με ρίζες στην Πολωνία και μιας καθολικής νοικοκυράς από την Ιρλανδία, πήρε, όπως η ίδια έλεγε, τη φιλοπεριέργεια και την εφευρετικότητα του πατέρα της αλλά και το πρακτικό, σπινθηροβόλο πνεύμα της μητέρας της. Ο πατέρας της ήταν εξάλλου εκείνος που της ενστάλαξε την αγάπη για τις φωτογραφικές μηχανές και για την τέχνη της φωτογραφίας, με την οποία άρχισε να ασχολείται από τα εφηβικά της χρόνια. Ξεκίνησε να σπουδάζει ερπετολογία στο Πανεπιστήμιο Κολούμπια (άλλη μια επιρροή από την οικογένειά της που την έσπρωχνε διαρκώς να ανακαλύπτει ό,τι πιο ασυνήθιστο, περίεργο και άγνωστο;), αλλά η φωτογραφία ήταν, ως φαίνεται, ο απόλυτος στόχος. Αφησε λοιπόν τον επικίνδυνο κόσμο των ερπετών για άλλους και τράβηξε τον δικό της δρόμο για να ριχτεί σε διαφορετικού είδους κινδύνους.
Φλας στον κόσμο της βιοπάλης
Μόλις τελικά αποφοίτησε από το Πανεπιστήμιο Cornell της Νέας Υόρκης το 1927, με πτυχίο στον τομέα των τεχνών (εννοείται πως η πτυχιακή της εργασία είχε θέμα τη φωτογραφία), άνοιξε στούντιο στο Κλίβελαντ του Οχάιο. Αρχικά άρχισε να ασχολείται με τη βιομηχανική και την αρχιτεκτονική φωτογραφία, τομείς στους οποίους διέπρεψε. Οι φωτογραφίες της σε ένα εργοστάσιο χάλυβα, όπου για να πετύχει το καλύτερο δυνατό αποτέλεσμα εφάρμοσε εντυπωσιακές αυτοσχέδιες μεθόδους, έκαναν το όνομά της γνωστό σε όλη την Αμερική.
Ακόμα μεγαλύτερη φήμη απέκτησε χάρη στις φωτογραφίες της από την ανέγερση του αρ ντεκό Chrysler Building στο Μανχάταν. Στο εν λόγω κτίριο απέκτησε και το πρώτο της νεοϋορκέζικο γραφείο, το οποίο αρχικά αρνούνταν να της νοικιάσουν επειδή ήταν γυναίκα! Τέτοιες δυσκολίες δεν πτοούσαν όμως τη δυναμική Μάργκαρετ, που πάντα έβρισκε τρόπο να τις προσπερνά. Συνεργάτιδα του περιοδικού «Fortune» και ακολούθως του «Life», το 1930 έγινε η πρώτη φωτογράφος από τη Δύση που της επιτράπηκε η είσοδος στη Σοβιετική Ενωση.
Παρούσα και στα μεγάλα δραματικά γεγονότα της πατρίδας της, φωτογράφισε με τρόπο συγκλονιστικό τις καταστροφές του φαινομένου Νταστ Μπόουλ (με την ακραία ξηρασία και τις καταιγίδες σκόνης) και τα θύματά τους. Μαζί με τον τότε σύζυγό της, τον συγγραφέα Ερσκιν Κάλντγουελ, εξέδωσαν το βιβλίο με τίτλο «You Ηave Seen Their Faces» με θέμα τα προβλήματα στον αμερικανικό Νότο κατά τη διάρκεια της Μεγάλης Υφεσης.
Φωτογραφίζοντας τον Στάλιν και τον Γκάντι
Στα ταξίδια της στην Ευρώπη η Μπερκ-Γουάιτ κατέγραψε την άνοδο του ναζισμού. Σε μία από τις επισκέψεις της στη Σοβιετική Ενωση φωτογράφισε τον Ιωσήφ Στάλιν. Με την έναρξη του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου έγινε η πρώτη γυναίκα που της επιτράπηκε να φωτογραφίζει στο πεδίο της μάχης. Ακολούθησε τον αμερικανικό στρατό στην Ιταλία, στη Γερμανία αλλά και στη Βόρεια Αφρική, όπου μάλιστα κατέγραψε μία ακόμα πρωτιά: έγινε η πρώτη γυναίκα φωτογράφος που πέταξε σε αποστολή μάχης, εν προκειμένω κατά τον βομβαρδισμό του αεροδρομίου El Aouina στην Τύνιδα.
Το 1943 το πλοίο με το οποίο ταξίδευε προς την Αφρική τορπιλίστηκε και βυθίστηκε, εκείνη όμως επέζησε του ναυαγίου. Την εποχή που ο πόλεμος πλησίαζε στο τέλος του φωτογράφισε τα συντρίμμια της ηττημένης Γερμανίας. Εντυπωσιακές είναι οι αεροφωτογραφίες της, ενώ συγκλονίζουν οι φωτογραφίες της από τα στρατόπεδα συγκέντρωσης που απελευθέρωναν οι συμμαχικοί στρατοί. Ως συνεργάτιδα του «Life» κάλυψε τη διαίρεση της Ινδίας και του Πακιστάν (φωτογραφίζοντας μάλιστα τον Μαχάτμα Γκάντι και μιλώντας μαζί του, λίγες ώρες πριν από τη δολοφονία του) καθώς και τον Πόλεμο της Κορέας.
Δυστυχώς η καριέρα της διακόπηκε σχετικά νωρίς, όταν άρχισε να εμφανίζει συμπτώματα της νόσου του Πάρκινσον. Τα τελευταία χρόνια της ζωής της τα πέρασε με πολλά προβλήματα υγείας και σε οικονομική στενότητα, λόγω των μεγάλων εξόδων που απαιτούσε η περίθαλψή της. Πέθανε στο νοσοκομείο, στα 67 της χρόνια, το 1971. Είχε προφτάσει να εκδώσει την αυτοβιογραφία της με τίτλο «Portrait of Myself», η οποία έγινε διεθνές μπεστ σέλερ. Τη Μάργκαρετ Μπερκ-Γουάιτ έχουν ερμηνεύσει η Κάντις Μπέργκεν, στο φιλμ των οκτώ Οσκαρ «Γκάντι» (1982) του Ρίτσαρντ Ατέμπορο, και η Φάρα Φόσετ, στην τηλεταινία «Πάθος και τόλμη» (Double Exposure: The Story of Margaret Bourke-White, 1989).
Στην πρώτη γραμμή
Βεβαίως, στη διεθνή ιστορία του φωτορεπορτάζ, εκτός από τη Μάργκαρετ Μπερκ-Γουάιτ έχουν διαπρέψει και άλλες γυναίκες. Η συμπατριώτισσά της Δωροθέα Λανγκ (1895-1965) κατέγραψε μοναδικά την περίοδο της Μεγάλης Υφεσης με τη φωτογραφία της «Μητέρας μετανάστριας» να είναι από τις πιο διάσημές της. Η Γερμανίδα Γκέρντα Τάρο (1910-1937) κάλυψε τον Ισπανικό Εμφύλιο και σκοτώθηκε εν ώρα καθήκοντος σε ηλικία μόλις 26 ετών: Χτυπήθηκε κατά τη διάρκεια μιας μάχης, ενώ επέβαινε σε αυτοκίνητο που μετέφερε τραυματίες.
Η Αμερικανίδα Λι Μίλερ (1907-1977) ξεκίνησε ως μοντέλο, για να μαθητεύσει ως φωτογράφος δίπλα στον σουρεαλιστή Μαν Ρέι και να γίνει στη συνέχεια πολεμική ανταποκρίτρια. Εκτός από τις δικές της φωτογραφίες φημισμένη είναι και μία σειρά φωτογραφιών του Ντέιβιντ Σέρμαν με την ίδια να ποζάρει γυμνή στην μπανιέρα του διαμερίσματος του Χίτλερ στο Μόναχο. Η Γιαπωνέζα Τσουνέκο Σασαμότο (1914-2022) αποτύπωσε με τον φακό της τις πιο κρίσιμες για την πατρίδα της στιγμές του 20ού αιώνα.
Η Αμερικανίδα Σούζαν Μέισελας, πρόεδρος σήμερα του Ιδρύματος Magnum, φωτογράφισε κατά τη δεκαετία του ’70 τις εμπόλεμες ζώνες της Κεντρικής Αμερικής, κυρίως στη Νικαράγουα. Η επίσης Αμερικανίδα Λίνσεϊ Αντάριο έχει καλύψει συγκρούσεις στο Ιράν, το Αφγανιστάν, τη Λιβύη και τη Συρία και έχει βραβευθεί με Πούλιντζερ. Τέλος, η Γαλλίδα Κριστίν Σπενγκλέρ έχει μεταξύ άλλων φωτογραφήσει ταραχώδεις περιόδους σε Βιετνάμ, Λίβανο και Βόρειο Ιρλανδία.
