Το ραντεβού μας με την υπουργό Πολιτισμού και Αθλητισμού Λίνα Μενδώνη δίνεται στα ανακαινισμένα ιστορικά ανθοπωλεία της Βουλής. Εγκαταλελειμμένα από το 2008, με ένα μόνο να παραμένει σε λειτουργία τα τελευταία χρόνια, πλέον πέρασαν σε μια νέα εποχή μετά την ολοκλήρωση των εργασιών ανάπλασης και ανακαίνισής τους που υλοποιήθηκαν με κοινή πρωτοβουλία της Βουλής των Ελλήνων, του υπουργείου Πολιτισμού και Αθλητισμού και της Εταιρείας Ακινήτων Δημοσίου (ΕΤΑΔ ΑΕ). Σήμερα ο επισκέπτης αντικρίζει πλέον μια νέα εικόνα. Βρίσκονται σε λειτουργία δύο ανθοπωλεία, ενώ ο υπόλοιπος χώρος ενοποιήθηκε και στεγάζει ένα σύγχρονο πωλητήριο του Οργανισμού Διαχείρισης και Ανάπτυξης Πολιτιστικών Πόρων (ΟΔΑΠ), όπου φιλοξενείται και η πολύ πλούσια πολιτιστική και ιστορική παραγωγή του Ιδρύματος της Βουλής των Ελλήνων.
Κυρία Μενδώνη, πώς αποφασίστηκε η ανάπλαση των ιστορικών ανθοπωλείων της Βουλής;
«Τα ανθοπωλεία της Βουλής είναι ένα τοπόσημο για την Αθήνα. Θυμάμαι μικρό παιδί με τους γονείς μου να κατεβαίνω στο κέντρο της Αθήνας, στην πλατεία Συντάγματος. Ηταν τότε ένας ζωντανός χώρος, με πολύ όμορφα χρώματα, με τα ανθοπωλεία στη σειρά και τα λουλούδια απλωμένα στο πεζοδρόμιο. Σταδιακά, μετά το 2008, και τα γεγονότα που έπληξαν τότε την Αθήνα, έκλεισαν. Ενα μόνο ανθοπωλείο είχε παραμείνει. Στόχος μας ήταν να δώσουμε ξανά ζωή σε αυτό το κεντρικό σημείο της Αθήνας, με όλους τους περιορισμούς, βέβαια, που ένα τέτοιο εγχείρημα εμπεριέχει».
©Νίκος Κόκκας
Τι περιορισμούς εννοείτε;
«Οπως και η Βουλή, έτσι και ο χώρος των ανθοπωλείων είναι κηρυγμένο μνημείο που η διαχείρισή του έχει παραχωρηθεί στην Εταιρεία Ακινήτων Δημοσίου (ΕΤΑΔ). Η ΕΤΑΔ, σε συνεννόηση με το υπουργείο Πολιτισμού και τη Βουλή, ανέθεσε την εργολαβία για την αποκατάσταση των καταστημάτων ώστε να λάβουν τη μορφή που βλέπετε σήμερα. Αποφασίσαμε να δημιουργηθεί εδώ το πρώτο πωλητήριο του Οργανισμού Διαχείρισης και Ανάπτυξης Πολιτιστικών Πόρων (ΟΔΑΠ), εκτός μουσείου και αρχαιολογικού χώρου. Ο ΟΔΑΠ προχώρησε σε μια σύμβαση με την ΕΤΑΔ, καταβάλλοντας ένα μίσθωμα και πλέον λειτουργεί τον χώρο ως ένα σύγχρονο εκθετήριο-πωλητήριο για την προβολή και ανάδειξη της πολιτιστικής μας κληρονομιάς. Τώρα λειτουργούν στον χώρο και δύο ανθοπωλεία. Το ένα μάλιστα αποτελεί μια Κοινωνική Συνεταιριστική Επιχείρηση που το λειτουργούν νέοι άνθρωποι με διάθεση για δουλειά. Θέλω να τονίσω πόσο σημαντικό είναι για εμάς να έχουμε δίπλα στο πωλητήριο του ΟΔΑΠ αυτά τα παιδιά που είναι τόσο δραστήρια και θέλουν να προσφέρουν».
Πρόκειται να δούμε και άλλα πωλητήρια του ΟΔΑΠ να λειτουργούν εκτός μουσείων και αρχαιολογικών χώρων;
«Ναι, αυτό ήταν το πρώτο βήμα. Σχεδιάζουμε, για παράδειγμα, την ίδρυση πωλητηρίου στο αεροδρόμιο και στον Πειραιά, στον χώρο της αποβίβασης-επιβίβασης των κρουαζιερόπλοιων. Εχουμε εξασφαλίσει τους πόρους από το Ταμείο Ανάκαμψης, μέσω ενός προγράμματος 30 εκατ. ευρώ, που θα επιτρέψει στον ΟΔΑΠ να προχωρήσει σε άνοιγμα νέων πωλητηρίων, σε επισκευές υπαρχόντων, αλλά και στη δημιουργία νέων προϊόντων. Οταν ο ΟΔΑΠ ανοίγει πωλητήρια που έχουν ζήτηση πρέπει να τροφοδοτούνται συνεχώς και κυρίως με προϊόντα ποιότητας».
Υπάρχει όμως ζήτηση; Αναμένετε αυτή η κίνηση να φέρει έσοδα στον οργανισμό;
«Κοιτάξτε, ο ΟΔΑΠ με τη δυνατότητα που του δίνει το έργο του Ταμείου Ανάκαμψης, αλλά κυρίως το νομικό πλαίσιο που θεσμοθετήσαμε, τον Δεκέμβριο του 2020 – μην ξεχνάμε ότι μέχρι και το 2020 ο ΟΔΑΠ λειτουργούσε με τον νόμο του 1977 – επενδύει σε νέους κωδικούς προϊόντων, με νέα υλικά κατασκευής και ευφάνταστες δημιουργίες. Επομένως, χωρίς να αναιρείται ο δημόσιος χαρακτήρας του και ο βασικός σκοπός του, που είναι η προβολή του ελληνικού πολιτισμού, αποκτά δυναμική και εμπορική δραστηριότητα. Πρέπει να σας πω ότι η προσπάθεια που έχουμε κάνει τα τρία τελευταία χρόνια με τη Διοίκηση του Οργανισμού έφερε σημαντικά αποτελέσματα. Τα έσοδα από τα πωλητήρια έχουν πολλαπλασιαστεί. Δημιουργήθηκαν νέα προϊόντα, νέοι κωδικοί, σειρές ευπώλητων προϊόντων, τα οποία δεν είναι ακριβά, αλλά ενισχύουν την κατανάλωση. Μας ενδιαφέρει να αγοράζονται τα προϊόντα του ΟΔΑΠ, όχι μόνο για το οικονομικό όφελος, αλλά κυρίως επειδή έτσι προβάλλεται το ελληνικό πολιτιστικό προϊόν».
©Νίκος Κόκκας
Την ίδια στιγμή, πάντως, η αντιπολίτευση σας κατηγορεί ότι αρχής γενομένης από το πωλητήριο του ΟΔΑΠ στη Βουλή ξεπουλάτε τα πωλητήρια του Οργανισμού σε ιδιώτες.
«Το συγκεκριμένο πωλητήριο δεν λειτουργεί με ιδιώτη. Απασχολούνται στελέχη του Οργανισμού. Ομως δρομολογείται για το συγκεκριμένο πωλητήριο να προχωρήσει ο ΟΔΑΠ σε διαγωνισμό, να αναδειχθεί ιδιώτης που θα διαχειριστεί το πωλητήριο με ανάλογη λογική, όπως γίνεται η διαχείριση των αναψυκτηρίων».
Γιατί είναι απαραίτητο να συμβεί αυτό; Θα είναι δηλαδή πιο συμφέρουσα για το Δημόσιο η λειτουργία από ιδιώτη;
«Πρέπει να συνειδητοποιήσουμε ότι δεν είναι δουλειά του κράτους να είναι πωλητής και έμπορος. Ο ΟΔΑΠ θα επικεντρωθεί στην ποιότητα και στην ποικιλία των πωλητέων. Από εκεί και πέρα, φυσικά το Δημόσιο, το υπουργείο και ο ΟΔΑΠ θα θέσουν κριτήρια για την επιλογή του αναδόχου και θα ελέγχουν τον ανάδοχο. Μέχρι το 2025 το πωλητήριο στα ανθοπωλεία θα το έχει αναλάβει ιδιώτης, μέσα από συγκεκριμένη διαγωνιστική διαδικασία, με κριτήρια και προϋποθέσεις που θα θέσουν ο ΟΔΑΠ και το υπουργείο Πολιτισμού».
©Νίκος Κόκκας
Περνάμε στο θέμα της συλλογής Στερν. Δηλώσατε ότι το ελληνικό κράτος απέκτησε την ανέκαθεν ιδιοκτησία, κυριότητα και νομή των 161 αρχαιοτήτων που συγκροτούσαν τη συλλογή του αμερικανού συλλέκτη. Την ίδια στιγμή, η αντιπολίτευση σας κατηγορεί ότι ανοίξατε την κερκόπορτα στους αρχαιοκάπηλους. Τι ακριβώς συμβαίνει;
«Η πιο καλοπροαίρετη απάντηση που μπορώ να δώσω είναι ότι η αντιπολίτευση δεν έχει μελετήσει, όπως θα έπρεπε, τη συμφωνία, που σήμερα είναι νόμος του κράτους».
Σας ρωτώ, λοιπόν, δεν θα μπορούσαμε να διεκδικήσουμε αυτές τις αρχαιότητες δικαστικά αντί να προχωρήσουμε σε αυτή τη συμφωνία για τον επαναπατρισμό των αρχαιοτήτων σε βάθος μιας 25ετίας;
«Οπως έχω πει πολλές φορές, το υπουργείο Πολιτισμού και η αρμόδια Διεύθυνση Τεκμηρίωσης και Προστασίας Πολιτιστικών Αγαθών δεν διέθεταν τα στοιχεία εκείνα, τις αποδείξεις, τα τεκμήρια, που θα μπορούσαν να οδηγήσουν σε μία δικαστική απόφαση που θα όριζε οι 161 αρχαιότητες να επιστρέψουν στην Ελλάδα. Προχωρήσαμε σε μια δύσκολη διαπραγμάτευση, που κατέληξε σε ένα θετικό αποτέλεσμα, τον επαναπατρισμό του συνόλου της συλλογής. Επαναλαμβάνω, η δικαστική οδός δεν θα κατέληγε στο ίδιο θετικό αποτέλεσμα».
Κυρία Μενδώνη, πέρα όμως από την προηγούμενη κουβέντα, τίθεται και ένα άλλο θέμα. Πώς μπορούμε να είμαστε σίγουροι για τη γνησιότητα των κυκλαδικών αρχαιοτήτων της συλλογής Στερν;
«Αν θέλουμε να είμαστε σωστοί επιστημονικά, με εξαίρεση τις κυκλαδικές αρχαιότητες που προέρχονται από ανασκαφές, όπου υπάρχουν όλα τα ανασκαφικά τεκμήρια και τα συμφραζόμενά τους, για τις υπόλοιπες θα μπορούσε να τεθεί υπό αμφισβήτηση η αυθεντικότητά τους. Η αντιπολίτευση ισχυρίζεται ότι θα έπρεπε να έχει ελεγχθεί η αυθεντικότητα και των 161 αρχαιοτήτων προτού υπογραφεί η συμφωνία και κυρωθεί από τη Βουλή και ότι, επειδή αυτό δεν έγινε, παραβιάστηκε ο αρχαιολογικός νόμος. Ομως, ο αρχαιολογικός νόμος δεν αναφέρει πουθενά ότι πρέπει να γίνεται έλεγχος αυθεντικότητας πριν από τον επαναπατρισμό οποιασδήποτε αρχαιότητας. Εχουν επαναπατριστεί τα τελευταία χρόνια εκατοντάδες αρχαία αντικείμενα, ανάμεσά τους και κυκλαδικές αρχαιότητες. Σε καμία περίπτωση δεν ελέγχθηκε η αυθεντικότητά τους πριν από τον επαναπατρισμό τους. Είχαν επιστρέψει κυκλαδικές αρχαιότητες το 2013, όταν γενική διευθύντρια Αρχαιοτήτων ήταν η τ. γενική γραμματέας του υπουργείου Πολιτισμού, επί ΣΥΡΙΖΑ. Τότε δεν είχε θέσει θέμα ελέγχου της αυθεντικότητάς τους. Επίσης, τον περασμένο Φεβρουάριο παραλάβαμε 47 αντικείμενα από τη συλλογή Στάινχαρντ, που ο εισαγγελέας της Νέας Υόρκης απέδωσε στην Ελλάδα. Ανάμεσά τους υπήρχαν και κυκλαδικές αρχαιότητες. Δεν προηγήθηκε έλεγχος αυθεντικότητας. Προς τι λοιπόν όλη αυτή η συζήτηση;».
Δηλαδή δεν θα προχωρήσουμε ποτέ σε έλεγχο αυθεντικότητας των αρχαιοτήτων της συλλογής Στερν;
«Ας ξεκαθαρίσουμε πρώτα τι σημαίνει έλεγχος αυθεντικότητας. Σας λέω λοιπόν ότι δεν έχει βρεθεί ακόμη επιστημονική μέθοδος χρονολόγησης του λίθου. Απαιτείται μακροχρόνια έρευνα, σε ειδικό εργαστήριο, με χημικές αναλύσεις του υλικού και των επικαθήσεών του προκειμένου να εκτιμηθεί η χρονολογία κατασκευής του. Είναι έρευνα που απαιτεί διεπιστημονική προσέγγιση, κυρίως από χημικούς, πολύ ιδιαίτερη και δύσκολη, ενώ τα αποτελέσματά της διατηρούν έναν βαθμό επισφάλειας. Με αφορμή τον επαναπατρισμό της συλλογής Στερν, σας θυμίζω ότι υπεγράφη Μνημόνιο Συνεργασίας μεταξύ του υπουργείου Πολιτισμού και Αθλητισμού, του Μητροπολιτικού Μουσείου Τέχνης της Νέας Υόρκης και του Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης. Σύμφωνα με αυτό θεσμοθετείται μια επιστημονική συνεργασία των τριών φορέων, σε συνδυασμό με την ίδρυση του Κέντρου Ερευνας και Μελέτης Κυκλαδικού Πολιτισμού στο Μουσείο Κυκλαδικού Πολιτισμού στη Νάξο, το οποίο ολοκληρώνεται το 2026. Ενα από τα αντικείμενα αυτής της συνεργασίας είναι και η έρευνα θεμάτων
της αυθεντικότητας των τέχνεργων του κυκλαδικού πολιτισμού».
Κυρία υπουργέ, ας έρθουμε σε ένα κομβικό ζήτημα για τον χώρο του Τύπου και τη ρύθμιση που αφορά τα πνευματικά δικαιώματα. Κατατέθηκε στη Βουλή το νομοσχέδιο που συνέταξε το υπουργείο σας για την ενσωμάτωση της οδηγίας 2019/790 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου για τα δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας και τα συγγενικά δικαιώματα στην ψηφιακή ενιαία αγορά. Η Οδηγία, γνωστή και ως Οδηγία DSM, αποτελεί ορόσημο στον τομέα της πνευματικής ιδιοκτησίας, το ίδιο και το νομοσχέδιο. Τι σημαίνει αυτό πρακτικά για τον Τύπο στην Ελλάδα;
«Με την ενσωμάτωση της Οδηγίας στο ελληνικό δίκαιο θεσπίζονται κανόνες για τα δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας και τα συγγενικά δικαιώματα, κανόνες που αποσκοπούν στην εύρυθμη λειτουργία της ανάλογης αγοράς. Αντιμετωπίζεται η ανεξέλεγκτη κυκλοφορία πνευματικών έργων στο Διαδίκτυο, ενισχύεται ο θεσμός της συλλογικής διαχείρισης δικαιωμάτων σε διασυνοριακό επίπεδο. Θεσπίζονται κανόνες για την αναγνώριση της οργανωτικής και οικονομικής συμβολής των εκδοτών στην παραγωγή εκδόσεων Τύπου. Θεσπίζονται κανόνες για τους δημιουργούς έργων που έχουν ενσωματωθεί στην έκδοση Τύπου, οι οποίοι αμείβονται αναλόγως».
Αρκετές χώρες, μεταξύ των οποίων η Γερμανία, η Γαλλία, η Ιταλία και το Βέλγιο, ενσωμάτωσαν στο εσωτερικό τους δίκαιο τις διατάξεις της Οδηγίας και εκκίνησαν τις διαπραγματεύσεις με τις πλατφόρμες όπως η Google και η Meta (Facebook). Στη χώρα μας σε ποιο σημείο βρισκόμαστε;
«Εφόσον το προτεινόμενο από το υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού σχέδιο νόμου ψηφιστεί από τη Βουλή, μπορούν να εκκινήσουν σχετικές διαδικασίες».
Εχετε καταφέρει στο συγκεκριμένο νομοσχέδιο να βρείτε κοινή γραμμή με όλες τις ενδιαφερόμενες Ενώσεις; Από τη διαδικασία της διαβούλευσης προέκυψαν αλλαγές;
«Πάντοτε από τη διαδικασία της διαβούλευσης προκύπτουν χρήσιμα σχόλια, τα οποία υιοθετούνται. Θεωρώ ότι η πρότασή μας έχει ενσωματώσει τα περισσότερα από τα αιτήματα των ενδιαφερομένων».
Αλήθεια, ποια η σχέση σας με τον πρωθυπουργό Κυριάκο Μητσοτάκη;
«Ο Πρωθυπουργός με τιμά, όπως όλους τους υπουργούς του, με την εμπιστοσύνη του».
Πρόκειται να είστε υποψήφια στις επερχόμενες εκλογές;
«Εχω απαντήσει πολλές φορές πως δεν θα είμαι υποψήφια».
