Let it snow

«Snow, snow, snow, snow, snow

It won’t be long before we’ll all be there with snow

Snow, snow, I want to wash my hands, my face and hair with snow…».

Κοντά 70 χρόνια έχουν περάσει από τότε που η μελωδική φωνή του Μπινγκ Κρόσμπι ταξίδεψε το κοινό στη μαγεία του χιονιού ενώ τραγουδούσε το «Snow» στο κλασικό χριστουγεννιάτικο μιούζικαλ «Λευκά Χριστούγεννα» (White Christmas, 1954), όπου πρωταγωνιστεί δίπλα στον Ντάνι Κέι. Με εξυπνάδα, πληθωρικότητα και μερικά τραγούδια όπως το προαναφερθέν, αλλά κυρίως με το ομότιτλο «White Christmas», αυτό το μιούζικαλ του Μάικλ Κερτίζ (σκηνοθέτη της «Καζαμπλάνκα»), αν και… εξωφρενικά συναισθηματικό, είναι χάρη στην ατμόσφαιρά του απερίγραπτα θερμό. Ακόμα και σήμερα είναι ό,τι πρέπει, αν έχεις νοσταλγική διάθεση, για να περάσεις ένα χειμωνιάτικο απόγευμα μπροστά στην οθόνη της τηλεόρασης. Γιατί ακόμα και οι πιο σκληροπυρηνικοί εχθροί του χειμώνα πολύ πιθανό να συγκινούνται όποτε βλέπουν τις λευκές νιφάδες του χιονιού να κατεβαίνουν σε αργή κίνηση από τον ουρανό, και αυτή η ταινία έχει μπόλικες. Οι χιονονιφάδες είναι ρομαντικές και συγχρόνως κρύβουν μέσα τους κάτι το δραματικό, τουλάχιστον για όσους δεν είναι συνηθισμένοι στην εικόνα τους. Γιατί πολλοί είναι και εκείνοι που ίσως μένουν απαθείς στη θέα τους, ειδικά αν την έχουν συνηθίσει.

Σελιλόιντ στα λευκά

Το χιόνι (όπως και η βροχή) κρατά ιδιαίτερη θέση στο σινεμά, όπου έχει χρησιμοποιηθεί κατά κόρον και σε κάθε είδους φιλμ που μπορεί κανείς να φανταστεί. Στις ταινίες με τον Αγιο Βασίλη, αλλά και στo franchise του «Home alone», βέβαια, το πάλλευκο τοπίο δεν θα μπορούσε ποτέ να λείπει. Οπως και σε πολλά παραμύθια, ανάμεσα στα οποία οι περιπέτειες του «Χάρι Πότερ» ή της Χιονάτης. Στη δεύτερη περίπτωση, σε δύο σχετικά πρόσφατες ταινίες φαντασίας, στις «Η Χιονάτη και ο κυνηγός» (Snow White and the Ηuntsman, 2012) και «Ο κυνηγός: Η μάχη του χειμώνα» (The Huntsman: Winter’s War) – σκληρή ματιά πάνω στο γνωστό παραμύθι των αδελφών Γκριμ, η οποία έχει μεγαλύτερη σχέση με τις επικές πολεμικές περιπέτειες εποχής, όπως το «Βασίλειο των Ουρανών» ή το «Braveheart» παρά με το παραδοσιακό παραμύθι. Ομως το χιόνι σε κάθε περίπτωση είναι χιόνι.

Και, ναι, θα το δούμε να πέφτει παντού! Θα το βρούμε στη ρομαντική κωμωδία, στο κοσμοπολίτικο δράμα, στην πολεμική ή άλλου τύπου περιπέτεια, στο καλό μυστήριο, όπως και στο θρίλερ. Πολύ απλά, οι παγοκρύσταλλοι μπορούν να δώσουν ένα υπέροχο κινηματογραφικό φόντο.

Στα χρόνια της «χρυσής εποχής» του Χόλιγουντ, για την παραγωγή τεχνητού χιονιού που θα μπορούσε να «σταθεί» στη μεγάλη οθόνη χρησιμοποιούνταν μεταξύ άλλων βαμμένες νιφάδες καλαμποκιού, βαμβάκι, πούπουλα, αλάτι, αλεύρι, μαρμαρόσκονη, αμίαντος. Ωστόσο, τα κορν φλέικς αποδείχθηκαν πολύ… θορυβώδη – όσο για τον αμίαντο, θεωρήθηκε επιβλαβής για την υγεία των ηθοποιών. Ανάμεσα στις πολύ γνωστές κλασικές ταινίες στις οποίες χρησιμοποιήθηκε αμίαντος ανήκουν ο «Μάγος του Οζ» (The Wizard of Oz, 1939) του Βίκτορ Φλέμινγκ και ο «Πολίτης Κέιν» (Citizen Kane, 1941) του Ορσον Γουέλς. Τεράστιες ποσότητες ψεύτικου χιονιού επιστρατεύθηκαν και στο οικογενειακό χριστουγεννιάτικο δράμα «Μια υπέροχη ζωή» (It’s a Wonderful Life, 1946) του Φρανκ Κάπρα, στο οποίο ο Τζέιμς Στιούαρτ είναι ένας pater familias σε κρίση που προσπαθεί να βρει τρόπους για να σταθεί στα πόδια του. Ακόμα και σήμερα, 76 χρόνια μετά την πρώτη της προβολή, η ταινία παραμένει μία από τις πιο αγαπημένες στην ιστορία του αμερικανικού κινηματογράφου, λατρεμένη επί γενιές ολόκληρες στην απέναντι πλευρά του Ατλαντικού, με το χιόνι να διαδραματίζει εξέχοντα ρόλο, γιατί δυσκολεύει ακόμα περισσότερο τη ζωή του κεντρικού ήρωα. Περίπου 6.000 γαλόνια ψεύτικου χιονιού χρησιμοποιήθηκαν λοιπόν στο σετ των τεσσάρων στρεμμάτων όπου εκτεινόταν το υποτιθέμενο Bedford Falls, στο οποίο λαμβάνει χώρα η ιστορία της «Υπέροχης ζωής». Υπερβολή; Κάθε άλλο. Χωρίς το στοιχείο του χιονιού, η αίσθηση αγαλλίασης που νιώθεις για αυτούς τους ανθρώπους όταν τα καταφέρνουν τελικά δεν θα ήταν η ίδια…

Χιονοσκεπή έπη

Γιατί μήπως τελικά η μαγεία που εκπέμπουν λαμπρά έπη του παγκόσμιου κινηματογράφου, όπως οι «Κόκκινοι» (Reds, 1981) του Γουόρεν Μπίτι ή ο «Δόκτωρ Ζιβάγκο» (Doctor Zhivago, 1965) του Ντέιβιντ Λιν, δεν οφείλεται και στο εκτυφλωτικό λευκό του χιονιού που τα περιβάλλει; Eιδικά σε αυτή την ταινία το χιόνι αποκτά σχεδόν μυθικές διαστάσεις, αρκεί να θυμηθούμε την καταπληκτική σκηνή της επίθεσης των Κοζάκων κατά μιας ομάδας ειρηνικών διαδηλωτών.

Και από την πλευρά του, ο αμερικανός δημοσιογράφος Τζον Ριντ, που υποδύεται ο ίδιος ο Μπίτι στους «Κόκκινους», βυθίζεται με αυτοθυσία στο σκληρό, αδίστακτο χιόνι της Σιβηρίας αποφασισμένος να καταγράψει την αλήθεια του σοβιετικού καθεστώτος στις «Δέκα μέρες που συγκλόνισαν τον κόσμο». Χωρίς το χιόνι και οι δύο ταινίες δεν θα ήταν αυτό που είναι. Το ίδιο πιθανότατα θα έλεγε κανείς και για το «Μάγιερλινγκ» (Mayerling, 1968) του Τέρενς Γιανγκ, άλλη μια κινηματογραφική εκδοχή του μυθιστορήματος του Κλοντ Ανέ για το μεγάλο σκάνδαλο-μυστήριο στα τέλη του 19ου αιώνα, όταν ο πρίγκιπας διάδοχος της Αυστρίας Ροδόλφος (στον ρόλο ο Ομάρ Σαρίφ), ούτως ή άλλως επαναστατικός και υπέρ του δικαιώματος του λαού να εκφράζει τη γνώμη του, ερωτεύτηκε τη νεαρή και αθώα βαρόνη Μαρία Βέτσερα (Κατρίν Ντενέβ). Οι σκηνές όπου οι δύο μοιραίοι (αυτόχειρες;) ήρωες εκφράζουν τον έρωτά τους είναι πλημμυρισμένες από το λευκό του χιονιού, με τα πλούσια σκηνικά και κοστούμια να προσφέρουν μια αυθεντική αναπαράσταση της αυλής των Αψβούργων στην αυτοκρατορική Βιέννη.

Λογοτεχνικός ύμνος πάνω στην απελευθέρωση μα και αποφασιστικότητα των Αμερικανίδων στα τέλη του 19ου αιώνα, το μυθιστόρημα «Μικρές κυρίες» της Λουίζα Μέι Αλκοτ, παρακολουθεί την ωρίμαση τεσσάρων αδελφών την περίοδο του αμερικανικού εμφυλίου και έχει περάσει πολλές φορές στον κινηματογράφο, με τελευταία εκείνη της της Γκρέτα Γκέργουιγκ (το 2019). Oι ομορφότερες σκηνές του έργου είναι χωρίς αμφιβολία εκείνες του χιονισμένου χειμώνα, όταν βλέπουμε τις τέσσερις αδελφές (Σέρσα Ρόναν, Φλόρενς Πιου, Εμα Γουάτσον και Ελάιζα Σκάνλεν) να μάχονται με τις αντιξοότητες του καιρού, με τον εαυτό τους και μεταξύ τους, με μια καλόψυχη μάνα στο πλευρό τους (Λόρα Ντερν) και έναν πατέρα στον πόλεμο.

Και ποιος, αλήθεια, μπορεί να ξεχάσει τη ρομαντική εικόνα του χιονιού στη σχετικά πρόσφατη (και μία από τις πολλές) κινηματογραφική μεταφορά της «Αννα Καρένινα» (2012) του Τολστόι από τον Τζο Ράιτ, με την Κίρα Νάιτλι στον ρόλο της ηρωίδας του τίτλου, ή την τέλεια χορογραφημένη σκηνή μονομαχίας στον πάγο στην ταινία του Αντουάν Φουκουά «Βασιλιάς Αρθούρος» (King Arthur, 2004), μια απομυθοποιητική άποψη για την ιστορία του βασιλιά Αρθούρου και των Ιπποτών της Στρογγυλής Τραπέζης στην οποία πρωταγωνιστεί ο Κλάιβ Οουεν;

Μυστήριο και περιπέτεια σε άσπρο φόντο

Αν το τρένο που είχε ξεκινήσει από την Κωνσταντινούπολη με προορισμό τις ευρωπαϊκές μεγαλουπόλεις στο «Εγκλημα στο Οριάν Εξπρές» (Murder on the Orient Express) δεν εγκλωβιζόταν τόσο ατμοσφαιρικά στο χιόνι κάπου στη Γιουγκοσλαβία, τότε η ιστορία του ομότιτλου μυθιστορήματος της Αγκαθα Κρίστι, κινηματογραφικά τουλάχιστον, δεν θα είχε ασκήσει τη γοητεία που έχει ασκήσει και στις δύο ταινίες οι οποίες είναι βασισμένες σε αυτό. Τόσο η πρώτη του 1974 που σκηνοθέτησε ο Σίντνεϊ Λουμέτ με έναν κάπως γκροτέσκο Αλμπερτ Φίνεϊ στον ρόλο του Ηρακλή Πουαρό όσο και η δεύτερη, παραγωγής 2017, του Κένεθ Μπράνα (με τον ίδιο ως διάσημο βέλγο ντετέκτιβ) δίνουν έμφαση στον παράγοντα του χιονιού. Πολλά από τα εξωτερικά γυρίσματα και των δύο ταινιών έγιναν σε πραγματικά χιονισμένες τοποθεσίες (όπως σε περιοχές της Γαλλίας σε εκείνη του 1974 και στο ελβετικό καντόνι της Λουκέρνης σε εκείνη του 2017).

Το ίδιο θα μπορούσες να πεις και για τις άρτια σκηνοθετημένες σκηνές σε ταινίες ενός άλλου εμβληματικού κινηματογραφικού ήρωα, του Τζέιμς Μποντ. Οι 007 έχουν πάρει μπόλικη γεύση χιονιού και ίσως τα σκήπτρα σε ό,τι αφορά τα εντυπωσιακά γυρίσματα με φόντο λευκό να κρατούν το «Πέθανε μια άλλη μέρα» (2002) του Λι Ταμαχόρι με τον Πιρς Μπρόσναν ως 007 και το «Spectre» (2015) του Σαμ Μέντες με τον Ντάνιελ Κρεγκ, ο οποίος έκανε μαθήματα σκι για να προετοιμαστεί για τις δύσκολες σκηνές. Πολλοί από τους προκατόχους του κατέβαιναν επίσης τις πίστες με σκι – αν και λίγοι έμοιαζαν τόσο απειλητικοί όσο ο Κρεγκ, που χάρη στην κορμοστασιά του φαίνεται τέλειος μέσα στην εφαρμοστή, μπλε στολή του. Αξέχαστη όμως είναι και η εισαγωγή της ταινίας «Επιχείρηση: Κινούμενος στόχος» (A View to a Kill, 1985), όπου ο Μποντ (Ρότζερ Μουρ) προσπαθεί να ξεφύγει από τη Ρωσία γλιστρώντας στο χιόνι και ενώ οι… Beach Boys ακούγονται ως μουσική υπόκρουση.

Με το χιόνι πάλεψε (λες και δεν του έφταναν όλα τα άλλα) και ο Μπρους Γουίλις στη δεύτερη περιπέτειά του ως ντετέκτιβ της αστυνομίας Τζον Μακ Λέιν στο «Πολύ σκληρός για να πεθάνει 2» (Die Hard 2, 1990), ενώ ο ίδιος ηθοποιός σκηνοθετήθηκε από τους Φρανκ Μίλερ και Ρόμπερτ Ροντρίγκεζ όταν χρησιμοποίησαν με πολύ ποιητικό τρόπο το χιόνι στις δύο σκληρές, βίαιες αλλά κινηματογραφικά αλησμόνητες ταινίες «Αμαρτωλή Πόλη» (Sin City, 2005) και «Αμαρτωλή πόλη: Η κυρία θέλει φόνο» (Sin City 2: A Dame to Kill For, 2014), βασισμένες στο κόμικ του Μίλερ.

Μια πολύ χαρακτηριστική περιπέτεια χιονιού είναι όμως και οι «Ηρωες του Τέλεμαρκ» (Heroes of Telemark, 1965), η οποία μάλιστα, με την εξαίρεση των εσωτερικών σκηνών στα Pinewood Studios της Αγγλίας, γυρίστηκε εξ ολοκλήρου σε φυσικές τοποθεσίες της Νορβηγίας, όπου βρίσκεται το Τέλεμαρκ. Ανάμεσά τους το Οσλο, το Ριούκαν, η Γκάουστα και το Βέμορκ. Η πολύ αξιόλογη αυτή ταινία του Αντονι Μαν, στην οποία πρωταγωνιστούν ο Κερκ Ντάγκλας και ο Ρίτσαρντ Χάρις, είναι εμπνευσμένη από την «Επιχείρηση: Gunnerside» της SOE (Special Operations Executive): κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου σαμποτέρ των συμμαχικών δυνάμεων, σε συνεργασία με τη νορβηγική Αντίσταση, ανέλαβαν να σταματήσουν τις γερμανικές προσπάθειες για την παραγωγή ενός συστατικού ατομικής βόμβας.

Στα πολύ «σκληροπυρηνικά» θρίλερ, τώρα, θα βρούμε ότι σε πολλές ταινίες βασισμένες σε μυθιστορήματα του Στίβεν Κινγκ το χιόνι κρατά περίοπτη θέση. Αρκεί να θυμηθούμε το «Μίζερι» (Misery, 1990), την «Ονειροπαγίδα» (Dreamcatcher, 2003) και κυρίως τη «Λάμψη» (The Shining, 1980) του Στάνλεϊ Κιούμπρικ, όπου ο Τζακ Νίκολσον οδηγείται στην παράνοια καταδιώκοντας με τσεκούρι τη γυναίκα και τον γιo του (Σέλεϊ Ντιβάλ, Ντάνι Λόιντ) μέσα στον κήπο-λαβύρινθο του ξενοδοχείου «Overlook», το οποίο έχει αποκλειστεί από τον υπόλοιπο κόσμο εξαιτίας του χιονιού. Και βέβαια, όταν το μυστήριο και το έγκλημα πρέπει να συνδυαστούν με το χιούμορ, οι αδελφοί Κοέν έχουν τον πρώτο λόγο, οπότε το «Φάργκο» (Fargo, 1996), που αργότερα έγινε και σειρά, κατακτά μια πολύ καλή θέση στις «ταινίες χιονιού». Ακόμα και χωρίς φόνους και διαστροφές, όμως, οι ευφυείς Κοέν τα πάνε θαυμάσια με το χιόνι. Αρκεί να θυμηθούμε το υπέροχο «Inside Llewyn Davis» (2013) όπου ο Οσκαρ Αϊζακ ταλανίζεται από το κρύο αναζητώντας τον γάτο Οδυσσέα που του διέφυγε…

Παγερός Λίαµ Νίσον

Ειδική αναφορά όμως θα πρέπει να γίνει και στον ιρλανδό ηθοποιό Λίαμ Νίσον, ο οποίος δείχνει να τα πηγαίνει πάρα πολύ καλά με το χιόνι. Αρκετές ταινίες του έχουν το λευκό ως φόντο, οι περισσότερες εξ αυτών περιπέτειες-θρίλερ. Ανάμεσά τους ο «Αγνωστος» (Unknown, 2011) του Ζομ Κολέ-Σερά, όπου ο ηθοποιός υποδύεται έναν άνθρωπο χαμένο στους δρόμους του Βερολίνου χωρίς να μπορεί να θυμηθεί ποιος είναι, ο «Δρόμος από πάγο» (The Ice Road, 2021) και η ταινία εκδίκησης «Ψυχρή καταδίωξη» (Cold Pursuit, 2019) του Χανς Πέτερ Μόλαντ, αμερικανικό ριμέικ της δικής του «Κατά σειρά εξαφάνισης» (2014), στην οποία πρωταγωνιστεί ο Στέλαν Σκάρσγκαρντ.

Ωστόσο, η κορυφαία θέση ανάμεσα στις ταινίες «χιονιού» του Νίσον ανήκει στο «The Grey» (2011) του Τζο Κάρναχαν. Βλέποντάς το, από ένα σημείο και μετά πιάνεις τον εαυτό σου να αδιαφορεί για την ιστορία της ταινίας (μια ομάδα επιζώντων αεροπορικού δυστυχήματος προσπαθούν να επιβιώσουν στη χιονισμένη περιοχή της πτώσης) και απλώς να θαυμάζει την ίδια τη δουλειά στην κατασκευή της, που θα πρέπει να ήταν ηρωική για όλους όσοι συμμετείχαν σε αυτή. Σπάνια σε ταινία μυθοπλασίας το ανθρώπινο στοιχείο ενώνεται τόσο οργανικά και κάτω από τόσο δύσκολες συνθήκες με τη φύση· όσο άσπρο είναι το χιόνι τόσο μαύρο είναι το στόρι και το αποτέλεσμα συγκλονιστικό.

Aρκετά χρόνια μετά το «Grey», στο «Arctic» (2018) του Τζο Πένα ένα ελικόπτερο θα πέσει αυτή τη φορά και ο επιζήσας Μαντς Μίκελσεν θα πρέπει να βάλει τα δυνατά του για την επιβίωση σε μια παραλλαγή του μύθου του Ροβινσώνα Κρούσου τοποθετημένη στον Αρκτικό Κύκλο…

Παγετός και συναίσθηµα

Ο παράγοντας του χιονιού υπήρξε ανέκαθεν αναγκαίος και για την επιτυχία πολλών δραμάτων ή ρομαντικών κομεντί – κινηματογραφικό είδος στο οποίο οι λευκές νιφάδες είχαν πάντα σουξέ. Θα ήταν αδύνατο να γίνει αναφορά στις δεκάδες ανάλογες ταινίες που έχουν γυριστεί μέχρι σήμερα, επομένως στεκόμαστε σε μερικές πολύ χαρακτηριστικές των τελευταίων δεκαετιών. Στο σοβαρό δράμα, το εμβληματικό μυθιστόρημα της Πατρίσια Χάισμιθ «The Price of Salt», το οποίο στην εποχή του λογοκρίθηκε λόγω του ομoφυλοφιλικού θέματός του (ο έρωτας ανάμεσα σε δύο γυναίκες), έγινε ένα κινηματογραφικό διαμάντι από τον Tοντ Χέινς στην «Carol» (2015), με την Κέιτ Μπλάνσετ και τη Ρούνεϊ Μάρα να προσπαθούν να απολαύσουν την έλξη που νιώθουν μεταξύ τους σε μια χιονισμένη Νέα Υόρκη.

Και στις πιο ανάλαφρες περιπτώσεις, δύο ταινίες με πρωταγωνίστρια τη Μεγκ Ράιαν, την εποχή που ήταν μία από τις μεγαλύτερες σταρ του αμερικανικού σινεμά, έχουν χαραχθεί βαθιά στη συνείδηση του κοινού ως… βαριά χειμωνιάτικες: η χιονισμένη Πρωτοχρονιά παίζει σημαντικό ρόλο στο «Oταν ο Χάρι γνώρισε τη Σάλι» (When Harry Met Sally… του 1989), τη δεκαετή πορεία δύο ανθρώπων που αγαπιούνται αλλά… (η Ράιαν και ο Μπίλι Κρίσταλ), ενώ αρκετά χιονισμένο είναι και το φόντο σε μια ακόμα μεγάλη επιτυχία της, με συμπρωταγωνιστή τον Τομ Χανκς, το «Αγρυπνος στο Σιάτλ» (Sleepless in Seattle, 1993). Ταινίες ανάλογου περιεχομένου που επίσης έκαναν αίσθηση στην εποχή τους και εξακολουθούν να βλέπονται πολύ ευχάριστα είναι το «Αγάπη είναι…» (Love Actually, 2003), όπου παρελαύνει μια στρατιά γνωστών ηθοποιών (από τον Λίαμ Νίσον – και πάλι – έως τον Χιου Γκραντ, τον Μπιλ Νάι και την Εμα Τόμσον), όπως και το «The Holiday» (2006) της Νάνσι Μέγιερς, με την Κέιτ Γουίνσλετ και την Κάμερον Ντίαζ να ανταλλάσσουν σπίτια για διακοπές κατά τη διάρκεια ενός πολύ δύσκολου χειμώνα και με την ελπίδα να ευτυχήσουν επιτέλους με τους άνδρες.