Υπάρχουν τραγωδίες που κάποιοι δεν μπορούν να τις ξεχάσουν ό,τι κι αν κάνουν, όμως άλλοι παριστάνουν πως δεν έχουν συμβεί ποτέ. Κάτι τέτοιο ισχύει και για την περίπτωση της πτήσης 655 της Iran Air. Πρόκειται για μια προγραμματισμένη επιβατική πτήση από την Τεχεράνη προς το Ντουμπάι μέσω του Μπαντάρ Αμπάς η οποία καταρρίφθηκε στις 3 Ιουλίου 1988 από δύο πυραύλους εδάφους-αέρος SM-2MR που εκτοξεύτηκαν από το USS «Vincennes», ένα καταδρομικό κατευθυνόμενων πυραύλων του Πολεμικού Ναυτικού των Ηνωμένων Πολιτειών. Οι πύραυλοι έπληξαν το αεροσκάφος, ένα Airbus A300, ενώ πετούσε τη συνήθη διαδρομή του πάνω από τα χωρικά ύδατα του Ιράν στον Περσικό Κόλπο, λίγο μετά την αναχώρηση της πτήσης από την τοποθεσία της στάσης που έκανε στο Διεθνές Αεροδρόμιο Μπαντάρ Αμπάς. Και οι 290 επιβαίνοντες σκοτώθηκαν. Οι ΗΠΑ ζήτησαν μια απλή συγγνώμη, όμως δικαιοσύνη για τους νεκρούς που χάθηκαν για πάντα στον αέρα και τους συγγενείς τους δεν αποδόθηκε ποτέ.
Ο Κάβε Ακμπάρ, ο οποίος γεννήθηκε στην Τεχεράνη του Ιράν, μεγάλωσε στην Αμερική και διδάσκει στο Πανεπιστήμιο της Αϊοβα, πήρε αφορμή από αυτή την πραγματική ιστορία για να γράψει το πρώτο του μυθιστόρημα, το οποίο φέρει τον τίτλο «Μάρτυς!» και κυκλοφόρησε πρόσφατα στα ελληνικά από τις εκδόσεις Ικαρος. Το πόνημά του είναι πρωτότυπο και γεμάτο λοξό χιούμορ παρά την εμμονή που έχει ο κεντρικός του χαρακτήρας με τον θάνατο. Ιδού η πλοκή: Ο ορφανός Σάιρους Σαμς, γιος ιρανών μεταναστών που απεξαρτήθηκε πρόσφατα από τα ναρκωτικά και το αλκοόλ, καθοδηγούμενος από φωνές καλλιτεχνών, νεκρών ποιητών και βασιλιάδων, αναζητά το νόημα της ζωής και, κυρίως, του θανάτου. Η εμμονή του με τους μάρτυρες και την ιδέα της αυτοθυσίας τον οδηγεί στα ίχνη της σκοτωμένης μητέρας του, ενός θείου που διέσχιζε ως άγγελος παρηγορητής τα πεδία μάχης του Ιράν, αλλά και σε μια καλλιτέχνιδα που ζει τις τελευταίες μέρες της στο Μουσείο του Μπρούκλιν. Ωσπου η ανακάλυψη ενός παλαιότερου πίνακά της θα τον φέρει αντιμέτωπο με το οικογενειακό του παρελθόν και τα αναπάντεχα μυστικά του.
Είμαι περίεργος να μάθω γιατί επιλέξατε την αληθινή ιστορία της πτήσης 655 της Iran Air ως σημείο εκκίνησης για το μυθιστόρημά σας.
Γιατί στις ΗΠΑ δεν ξέρει κανένας για αυτό το γεγονός. Κανένας δεν το θυμάται. Διακόσιοι ενενήντα άνθρωποι με όνειρα και καρδιά σαν τη δική μου απλώς ανατινάχθηκαν στον ουρανό από κάποια λανθασμένη απόφαση. Η έλλειψη απονομής δικαιοσύνης θεωρήθηκε απλώς κάτι δεδομένο.
Ονομάσατε το βιβλίο σας «Μάρτυς!». Γιατί είναι αυτή η ιδιότητα τόσο σημαντική στην ιστορία του Ιράν;
Υπάρχουν ένα εκατομμύριο λόγοι. Η θυσία του Χουσεΐν ιμπν Αλί το 680 μ.Χ., ο οποίος έχασε τη ζωή του στη Μάχη της Καρμπάλα, θεωρείται κάτι πολύ σημαντικό στο σιιτικό Ισλάμ. Η ημέρα μνήμης του θανάτου του ονομάζεται Ασούρα και είναι μέρα μεγάλου πένθους για τους σιίτες. Κατά τη διάρκεια του πολέμου μεταξύ Ιράν και Ιράκ το καθεστώς αποκαλούσε τους νεκρούς στρατιώτες «μάρτυρες», σε μια προσπάθεια να προσδώσει νόημα σε ζωές που είχαν χαθεί αναίτια και παράλογα. Υπάρχουν τόσες θρησκευτικές, κοσμικές και πολιτικές εφαρμογές της έννοιας αυτής. Το νιώθεις σχεδόν στον αέρα.
Πώς έχει αντιδράσει το αναγνωστικό κοινό στο μυθιστόρημά σας; Υπάρχει κάποιο σχόλιο που σας ξάφνιασε ή σας επηρέασε με οποιονδήποτε τρόπο;
Εχω μείνει άναυδος με το γεγονός και μόνο ότι τελικά αφορά τόσο κόσμο. Είχα την αίσθηση ότι πρόκειται για ένα έργο με πολύ περιορισμένο πλαίσιο, ένα βιβλίο για έναν ιρανό ποιητή που ζει στην Αμερική, συνομιλεί στο μυαλό του με τη Λίζα Σίμπσον και τον Ρουμί, συλλογίζεται τον εθισμό και την αποκατάσταση, τον θάνατο και την τέχνη. Αυτό είναι ένα πολύ συγκεκριμένο διάγραμμα Βεν. Δεν μπορώ να σας εκφράσω καν με λόγια πόση συγκίνηση και ικανοποίηση μου έχει δώσει το ότι οι άνθρωποι του αφιερώνουν τον χρόνο τους.
Ποιοι συγγραφείς ή ποια βιβλία έχουν ασκήσει επιρροή στον τρόπο με τον οποίο γράφετε;
Α, είναι παρά πολλοί. Διαβάζω όλη την ώρα. Δεν νομίζω ότι είμαι ιδιαίτερα καλός σε κάποια άλλη δραστηριότητα. Αγαπώ τη Βιρτζίνια Γουλφ, την Τόνι Μόρισον, τον Ναμπόκοφ, τον Χόρχε Λουίς Μπόρχες. Μου αρέσει η ποίηση της αρχαιότητας, το Επος του Γκιλγκαμές, το Μπάγκαβαντ Γκιτά, το Σαχναμέ, η Ιλιάδα, οι Ψαλμοί του Δαβίδ, αλλά και μεταγενέστέρα έργα σαν τη «Θεία Κωμωδία» του Δάντη ή τον «Χαμένο Παράδεισο» του Τζον Μίλτον. Βλέπω σαν αιεθαλές θαύμα το πόσο μοιάζουν οι σκέψεις των ανθρώπων ταξιδεύοντας στον χρόνο και στον χώρο. Το είδος μας το απασχολούσαν και το προβλημάτιζαν ανέκαθεν τα ίδια πράγματα, θέλαμε πάντα να γιορτάσουμε με τις ίδιες αφορμές.
Η περσική ποίηση πάντως έχει και στο βιβλίο σας έντονη παρουσία – μου αναφέρατε βεβαίως και το Σαχναμέ. Αγαπάτε όντως τόσο πολύ τον ποιητή Φερντοσί;
Φυσικά! Κυλάει στο αίμα μου. Υπάρχει ένα παλιό ανέκδοτο που λέει ότι «κάθε περσικό νοικοκυριό έχει δύο βιβλία: το Σαχναμέ και το Κοράνι, όμως μόνο το ένα από τα δύο διαβάζεται». Γράφουμε όλοι κάτω από την ευχάριστη σκιά των φτερών του Φερντοσί.
Πώς αισθάνεστε για την πολεμική σύρραξη στη Μέση Ανατολή;
Είναι κάτι παράλογο, πάντα ήταν, κυρίως το γεγονός ότι οι δολοφονίες που διαπράττει ένα κράτος – κάτι που οφείλεται σε μια μεγάλη διαφορά στρατιωτικής και όχι μόνο ισχύος – το καθιστούν ηθική και πολιτική εξουσία πάνω σε ένα κράτος που έχει αποικίσει.
