Πώς η τεχνητή νοημοσύνη μεταμορφώνει το παγκόσμιο οικιστικό τοπίο

«Αν η τεχνητή νοημοσύνη είναι τρομακτική, αυτό συμβαίνει γιατί είναι εκπληκτικά καλή» δηλώνει σε συνέντευξή του ο Νιλ Λιτς, ο οποίος έχει γράψει δύο βιβλία για την αρχιτεκτονική και την ΑΙ («Architecture in the Age of Artificial Intelligence: An Introduction to AI for Architects» και «Machine Hallucinations: Architecture and AI»), ενώ πρόκειται να εκδώσει άλλα τρία.

Ο κορυφαίος πανεπιστημιακός, θεωρητικός της Αρχιτεκτονικής, συνεχίζει τη σκέψη του διερωτώμενος για πόσον καιρό η τεχνητή νοημοσύνη θα παραμείνει μια προέκταση, ένα εργαλείο της ανθρώπινης δραστηριότητας, προτού φτάσει στο σημείο να μπορεί να αναλαμβάνει μόνη της αρχιτεκτονικές εργασίες, κάνοντας το επάγγελμα του αρχιτέκτονα… περιττό.

Πρόκειται για ένα ερώτημα που βασανίζει τους επαγγελματίες κάθε κλάδου, καθώς οι ραγδαία εξελισσόμενες νέες τεχνολογίες όχι μόνο έχουν εισχωρήσει σε όλους τους τομείς της ανθρώπινης δημιουργίας και δράσης, αλλά όσο τις χρησιμοποιούμε τόσο εκείνες βελτιώνονται, αποκτούν «κουλτούρα» και «σκέψη» ανθρώπινη.

Παρ’ όλο όμως που οι ανησυχίες και η συζήτηση γύρω από το θέμα εντείνονται, οι ίδιοι οι αρχιτέκτονες δείχνουν να έχουν αγκαλιάσει τις εφαρμογές AI που υπάρχουν στη διάθεσή τους, εκμεταλλευόμενοι το γεγονός ότι πλέον είναι δυνατή η δημιουργία εικόνων μέσα σε λίγα δευτερόλεπτα, χωρίς ψεγάδια.

Τα διάφορα εργαλεία της τεχνητής νοημοσύνης μπορούν να προτείνουν πιο ακριβείς και αποτελεσματικές διαδικασίες σχεδιασμού και κατασκευής, αναλύοντας μεγάλα σύνολα δεδομένων και σε χρόνο που θα ήταν αδύνατο για οποιονδήποτε ανθρώπινο εγκέφαλο.

Σύμφωνα με έρευνα του Βασιλικού Ινστιτούτου Βρετανών Αρχιτεκτόνων (Royal Institute of British Architects – RIBA), που δημοσιεύθηκε τον περασμένο Φεβρουάριο, το 41% των βρετανών αρχιτεκτόνων εφαρμόζουν τις τεχνολογίες της τεχνητής νοημοσύνης σε όλα ή σε κάποια από τα έργα τους.

Πρόκειται για ένα εξαιρετικά υψηλό ποσοστό, ειδικά αν αναλογιστούμε ότι τα διαθέσιμα σε ένα ευρύτερο κοινό εργαλεία ΑΙ είναι ακόμη μια πολύ καινούργια συνθήκη, που δεν έχει κλείσει καν τα δύο έτη.

Εκτός όμως από ποσοτική, η συγκεκριμένη έρευνα είναι και ποιοτική, καθώς περιλαμβάνει και μελέτες που εξετάζουν τον τρόπο με τον οποίο η τεχνητή νοημοσύνη «αναδιαμορφώνει την πρακτική, από τον υπολογιστικό σχεδιασμό και την ψηφιακή κατασκευή έως τον αστικό σχεδιασμό και την περιβαλλοντική βιωσιμότητα».

Ενα από τα μεγάλα αρχιτεκτονικά στούντιο που έχουν υιοθετήσει την τεχνητή νοημοσύνη σε σημείο που να έχουν δημιουργήσει δικό τους σχετικό λογισμικό είναι το Coop Himmelb(l)au στην Αυστρία.

«Ακριβώς όπως τα φτερά αναπτύχθηκαν από τη φύση χωρίς να έχει περάσει ποτέ από το μυαλό των δεινοσαύρων ότι θα πετάξουν, έτσι και η Artificial Intelligence – που μου αρέσει να αποκαλώ «Architectural Intelligence» – είναι ένα εργαλείο που μια μέρα θα επιτρέψει σε εμάς τους αρχιτέκτονες να πετάξουμε» λέει ο Βολφ Ντίτερ Πριξ, ένας εκ των συνιδρυτών, το 1968, του γραφείου και σημερινός CEO and επικεφαλής σχεδιασμού.

Το portfolio της εταιρείας αποτελείται από πολλά και σημαντικά έργα που περιλαμβάνουν και πολιτιστικά ιδρύµατα όπως είναι το Σπίτι της Μουσικής στη Δανία, το Κέντρο Κινηµατογράφου της Μπουσάν στη Νότια Κορέα, ιδρύµατα όπως είναι το Σπίτι της Μουσικής στη Δανία, το Κέντρο Κινηµατογράφου της Μπουσάν στη Νότια Κορέα, το Museum of Contemporary Art & Planning Exhibition (MOCAPE) στην πόλη Σεντσέν της Κίνας κ.ά.

Μια «πεταλούδα» στο Χαλάνδρι

Στα καθ’ ημάς, το πρώτο κτίσμα στην Ελλάδα που φτιάχτηκε με τη συνδρομή της τεχνητής νοημοσύνης είναι ήδη γεγονός. Πρόκειται για την BUTterFLY, μια πενταώροφη πολυκατοικία εννέα διαμερισμάτων στην καρδιά του Χαλανδρίου, που ονομάστηκε έτσι γιατί όταν την κοιτάζεις από κάποια απόσταση μοιάζει με πεταλούδα.

Το εντυπωσιακό έργο που ήρθε για να μεταβάλει το οικιστικό τοπίο ενός τυπικού προαστίου, δημιούργησε αίσθηση άμα τη εμφανίσει του, αφού ήταν προτεινόμενο από το ArchDaily ως καλύτερο κτίριο της χρονιάς για το 2024 και από το διακεκριμένο Jury των βραβείων Architizer – ο θεσμός, που έχει ως βάση του τη Νέα Υόρκη, είναι το μεγαλύτερο πρόγραμμα διεθνών βραβείων Αρχιτεκτονικής, με κοινό 7 εκατομμυρίων –, στην ολοκαίνουργια κατηγορία «Architecture and AI».

Η ψυχή πίσω από τον σχεδιασμό – αλλά σε πολύ μεγάλο βαθμό και την υλοποίηση – του BUTterFLY project της Nexus Properties είναι η αρχιτέκτων μηχανικός Νεφέλη Χατζημηνά, ιδρύτρια του αρχιτεκτονικού γραφείου architectScripta.

Η απόφοιτος του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου και υποψήφια λέκτορας είναι κάτοχος μεταπτυχιακού τίτλου από το Πανεπιστήμιο Κολούμπια στη Νέα Υόρκη.

Εκεί εργάστηκε για τέσσερα χρόνια στο γραφείο του καθηγητή και μέντορά της Μπερνάρ Τσουμί (γνωστός στο ευρύ κοινό ως ο σχεδιαστής του Μουσείου Ακρόπολης), προτού μετακομίσει στο Λος Αντζελες όπου δίδασκε ως λέκτορας στο Πανεπιστήμιο της Νότιας Καλιφόρνια και παράλληλα εργαζόταν για τον διευθυντή του Πανεπιστημίου.

Εχει ασχοληθεί επισταμένως με την τεχνητή νοημοσύνη και πολύ συχνά δίνει διαλέξεις και σεμινάρια για το θέμα. Σε ένα σεμινάριο ήταν που γνώρισε και τον τωρινό συνεργάτη της, τον αρχιτέκτονα Νίκο Παπαβασιλείου.

Στόχος και όραμα και των δύο είναι η δημιουργία αυτόνομων μορφών-κτιρίων που διέπονται από εσωτερικούς κανόνες συσχετισμών στη γεωμετρία τους, κλειστών στον έξω κόσμο.

«Ανοίκεια αντικείμενα στο αστικό τοπίο», τα οποία όμως τελικά επαναπροσδιορίζουν τις γειτονιές στις οποίες βρίσκονται. Αυτό είναι το θεωρητικό υπόβαθρο πίσω από όλο αυτό που κάνουν με τις νέες τεχνολογίες, το οποίο στηρίζεται στο διδακτορικό της κυρίας Χατζημηνά.

Xαβιάρι, μπουρμπουλήθρες και μια Barbie

Ακόμη και όσοι έχουν χρησιμοποιήσει ελάχιστα αυτές τις τεχνολογίες, γνωρίζουν ότι το κλειδί για να αξιοποιηθούν στο έπακρο οι δυνατότητές τους είναι η επικοινωνία, ο τρόπος δηλαδή που ο ίδιος θα ζητήσει την πληροφορία, εν προκειμένω μια σχεδιαστική πρόταση. Οσο πιο σαφής, δημιουργικός και συγκεκριμένος είσαι, τόσο πιο κοντά στο επιθυμητό θα είναι το προϊόν που θα παραχθεί.

Η Νεφέλη Χατζημηνά προσεγγίζει με έναν ιδιαίτερο τρόπο αυτή την επικοινωνία, αφού οι λέξεις που εντάσσει στο πρόγραμμα δεν έχουν να κάνουν με περιγραφή ενός χώρου, αλλά με την έμμεση σχέση των πραγμάτων και των αντικειμένων. Θα περιγράψει την αίσθηση που θέλει να βγαίνει από τα αντικείμενα και τον χώρο, δημιουργώντας έναν υπαινιγμό.

Επιλέγει, για παράδειγμα, να ασχοληθεί με τη διαφάνεια, την αντανάκλαση, την υφή ή τη γυαλάδα. Χρησιμοποιεί απροσδόκητες λέξεις όπως ζαρτιέρες, χαβιάρι, μπουρμπουλήθρες, δαχτυλίδια, και εξηγεί:

«Είχε πει κάποτε ο Τσουμί ότι κατασκευάζουμε πορνογραφία εικόνων. Πάψαμε να φτιάχνουμε αρχιτεκτονική. Τώρα αυτή την εικόνα, όχι μόνο την παράγεις, αλλά μπορείς να μιλάς μαζί της και σε αυτή τη φάση είναι σαν να μιλάς με ένα παιδί που έχει όλη τη γνώση του Διαδικτύου και την πιο τρελή φαντασία.

Αυτό συμβαίνει γιατί η τεχνολογία είναι ακόμη σε βρεφικό στάδιο. Υπάρχει φόβος για το ποια κουλτούρα θα διαμορφώσει και τι προσωπικότητα θα αναπτύξει. Αναλόγως με το τι της δίνεις απαντά, και κάθε φορά οι απαντήσεις θα είναι πιο κοντά σε αυτό που εσύ ζητάς, γιατί χρησιμοποιεί τις πληροφορίες που έχεις δώσει στο παρελθόν».

Η σχεδιαστική διαδικασία έχει ως εξής: με τη χρήση animation software – συγκεκριμένα του MAYA – και έπειτα από πολλές ώρες modeling προκύπτει ένα concept, μια αρχική γεωμετρία. Επάνω σε αυτή την εικόνα και με λεκτικές οδηγίες γίνεται επεξεργασία με ΑΙ για να διαμορφωθεί το τελικό concept. Μάλιστα, πολλά από τα έργα που δημιουργούνται πριν και κυρίως μετά το τελικό concept – τα post concepts – είναι διαθέσιμα ως NFTs στην πλατφόρμα OpenSea.

Και αν όλα αυτά φαντάζουν πολύ θεωρητικά, σαν το επάγγελμα του αρχιτέκτονα να ξεκινά και να τελειώνει σε ένα γραφείο μπροστά από έναν υπολογιστή, η πραγματικότητα είναι – ή πρέπει να είναι – εντελώς διαφορετική, όπως μας την περιγράφει η κυρία Χατζημηνά:

«Αυτό που κάνουμε είναι εφαρμοσμένη έρευνα. Πηγαίνουμε στα εργοστάσια, βλέπουμε τα μηχανήματα, τη γραμμή παραγωγής, και φυσικά είμαστε καθημερινά στην οικοδομή. Πολλές φορές δεν ξέρουμε τι θα προκύψει από μια διαδικασία ή ένα υλικό, καθώς όλα αυτά που κάνουμε είναι καινούργια και σε εμάς τους ίδιους.

Στο κτίριο που φτιάχνουμε στα Βριλήσσια, το OnyxFLY, κατασκευάζουμε με καλούπια εμφανή μπετά διπλής καμπυλότητας, που δεν έχει ξαναγίνει και γι’ αυτό μας ζητήθηκε από το Αμερικανικό Ινστιτούτο Εφαρμογής Υλικών στο Σικάγο να κάνουμε δημοσίευση.

Εκεί λοιπόν προέκυψε κάτι πολύ ενδιαφέρον, καθώς τα καλούπια τυχαία βγήκαν φούξια και το τελικό προϊόν, το μπετόν, παρουσίασε μικροσυμπεριφορές. Δεν ξέρω αν με άλλο χρώμα θα είχαμε άλλη συμπεριφορά.

Τα φούξια καλούπια δίπλα στο εμφανές μπετόν με παρέπεμψαν στο ροζ της Barbie. Την έβαλα λοιπόν στο AI και βγήκε ένα πολύ ενδιαφέρον post concept. Αυτό μπορεί να επηρεάσει την οικοδομή, καθώς έχουμε τη δυνατότητα να κάνουμε επιτόπου μικροαλλαγές».

Τέλος, αξίζει να αναφερθούμε και σε ένα ακόμη πρωτοποριακό τους έργο που υλοποιείται από τη Nexus Properties Athens Riviera. Πρόκειται για ένα μεγάλο υπερσύγχρονο οικιστικό συγκρότημα συνολικής έκτασης 3.000 τετραγωνικών μέτρων στο Ελληνικό, σε απόσταση αναπνοής από τη θάλασσα, πλησίον του Marina Tower.

Το concept αποτελείται από δύο κτίρια υπερπολυτελών κατοικιών έξι επιπέδων ανάμεσα σε «αιωρούμενες» πισίνες και γύρω από κρεμαστούς κήπους. Και εδώ χρησιμοποιήθηκαν οι ίδιες τεχνολογίες ΑΙ που δημιούργησαν το BUTterFLY. Οι λέξεις που χρησιμοποιήθηκαν για τον σχεδιασμό: δαχτυλίδια, πράσινες μπουρμπουλήθρες, πράσινο χαβιάρι, περιστροφή.