Διαδηλώσεις ενάντια στην περιβαλλοντική καταστροφή, αντιπυρηνικές καμπάνιες και δράσεις υπέρ της ειρήνης. Η ανθρώπινη αποφασιστικότητα και η δύναμη της συλλογικής δράσης μπορούν να φέρουν τα πάνω κάτω ενάντια σε όλες τις προβλέψεις και τους οιωνούς – ή έστω μπορεί να το ονειρευτεί και να το προσπαθήσει. O χώρος σύγχρονης τέχνης Turner Contemporary στο Μάργκεϊτ της Αγγλίας παρουσιάζει μια σημαντική νέα έκθεση με τίτλο «Resistance».

Αρκεί να πούμε ότι για την επιμέλειά της είναι υπεύθυνος ο πολυβραβευμένος εικαστικός και σκηνοθέτης Στιβ Μακ Κουίν (Βραβείο Turner το 1999, Caméra d’Or στο Φεστιβάλ Κινηματογράφου των Καννών για την ταινία «Hunger» το 2008 και Οσκαρ Καλύτερης Ταινίας για το «12 χρόνια σκλάβος» το 2014).

Είναι βέβαια γνωστός πέρα από τα βραβεία και για την ανάδειξη των αγώνων της μαύρης κοινότητας στη Βρετανία μέσα από το αριστουργηματικό «Small Axe» (2020), την ανθολογία πέντε ταινιών που γύρισε για το BBC ή το ντοκιμαντέρ τριών επεισοδίων με τίτλο «Uprising» (2021) με θέμα μεταξύ άλλων τη ρατσιστική επίθεση και τον θάνατο 13 μαύρων νέων στο Nότιο Λονδίνο το 1981.

Στη συγκεκριμένη περίπτωση, ο Μακ Κουίν συνεργάζεται με τη διευθύντρια του Turner Contemporary, Κλάρι Γουόλις, η οποία έλαβε το βραβείο του Βρετανικού Ampersand Foundation το 2003 προκειμένου να υλοποιήσει την έκθεση (την πολιτική έρευνα έχει αναλάβει η Σάρα Χάρισον).

Αντιρατσιστική πορεία στο Καρναβάλι του Νότινγκ Χιλ το 1974.
Photo: Chris Miles

Με την καθοδήγηση του Στιβ Μακ Κουίν η έκθεση έχει ως στόχο να διερευνήσει πώς οι πράξεις αντίστασης έχουν διαμορφώσει τη ζωή στο Ηνωμένο Βασίλειο, καθώς και να φωτίσει τον ισχυρό ρόλο της φωτογραφίας στην καταγραφή τους και επομένως και στην προώθηση της αλλαγής.

Με υλικό από αρχεία, συλλογές και βιβλιοθήκες εικόνων, η έκθεση επικεντρώνεται σε στιγμές που καταγράφηκαν πριν από τη διάδοση της ψηφιακής φωτογραφίας και φέρνει στο φως παραγνωρισμένες ιστορίες και αφηγήσεις που διαμόρφωσαν τη βρετανική κοινωνία.

Μάλιστα, θα κυκλοφορήσει και μια σχετική έκδοση με μια πλούσια συλλογή φωτογραφιών από την έκθεση – από μυστικές εικόνες παρακολούθησης έως εμβληματικές δημοσιογραφικές φωτογραφίες –, καθώς και περιγραφές αυτοπτών μαρτύρων αυτών των καθοριστικών ιστορικών στιγμών, αλλά και αναλύσεις από ειδικούς.

Οπως δηλώνει σχετικά ο Στιβ Μακ Κουίν: «Αυτή η έκθεση και το βιβλίο εξερευνούν τον τρόπο με τον οποίο οι άνθρωποι έχουν αμφισβητήσει το κατεστημένο – μια αποστολή που μοιάζει ιδιαίτερα επιτακτική στο σημερινό πολιτικό κλίμα».

Η φωτογραφία ως καταγραφή και εργαλείο αλλαγής

Η έκθεση καλύπτει πάνω από έναν αιώνα ακτιβισμού, ξεκινώντας από το 1903, με το ριζοσπαστικό κίνημα υπέρ της ψήφου των γυναικών, και φθάνει έως την αντιπολεμική διαμαρτυρία του 2003 κατά του πολέμου στο Ιράκ – τη μεγαλύτερη διαδήλωση στη βρετανική ιστορία, όταν γύρω στο ενάμισι εκατομμύριο άνθρωποι πλημμύρισαν τους δρόμους του Λονδίνου για να διαδηλώσουν ενάντια στην εισβολή που είχαν ενορχηστρώσει ο Μπους ο νεότερος και ο Τόνι Μπλερ.

Ιδιαίτερη έμφαση δίνεται σε λιγότερο γνωστά γεγονότα, όπως η Πορεία των Τυφλών το 1920, που αποτέλεσε σταθμό στον αγώνα για τα δικαιώματα των ατόμων με αναπηρία. Ηταν μια διαμαρτυρία που διοργανώθηκε από την Εθνική Ενωση Τυφλών (NLB) και πραγματοποιήθηκε από 250 τυφλούς ανθρώπους, οι οποίοι ταξίδεψαν από διαφορετικές περιοχές του Ηνωμένου Βασιλείου προς το Λονδίνο με σκοπό να διαμαρτυρηθούν για τις άσχημες συνθήκες εργασίας και τη φτώχεια που αντιμετώπιζαν.

Ο Νόμος για τα Τυφλά Ατομα του 1920, που θεσπίστηκε μετά την πορεία, υποχρεώνοντας τις τοπικές αρχές να φροντίζουν για την ευημερία τους και να μειώσουν το όριο συνταξιοδότησης των τυφλών ανδρών, ήταν η πρώτη νομοθεσία στον κόσμο ειδικά για άτομα με αναπηρία. Υπήρξαν και οι πορείες πείνας της δεκαετίας του 1930 ενάντια στην ανεργία και τη φτώχεια.

Είχαν ξεκινήσει από τη δεκαετία του ’20, όμως το 1932 η Μεγάλη Υφεση και η μαζική ανεργία είχαν δημιουργήσει ένα εκρηκτικό κλίμα κοινωνικής αναταραχής σε ολόκληρη τη βρετανική επικράτεια, με συγκρούσεις μεταξύ Αστυνομίας και διαδηλωτών καθώς και επεισόδια βίας. To αποτέλεσμα της εκτεταμένης διαμαρτυρίας οδήγησε στη δημιουργία του Εθνικού Συμβουλίου για τις Πολιτικές Ελευθερίες (National Council for Civic Liberties).

Διαδήλωση στο Λονδίνο το 2003 για ενάντια στην εισβολή του Ιράκ. Photo: Andrew Wiard

Παράλληλα, η έκθεση εξετάζει και τις αλληλεπιδράσεις μεταξύ διαφορετικών κινημάτων προς την επίτευξη ενός κοινού στόχου. Οι πορείες του Κινήματος για την Απελευθέρωση των Γυναικών και του Μετώπου για την Απελευθέρωση των Ομοφυλοφίλων (Gay Liberation Front) κατά του Αρθρου 28 του Νόμου Τοπικής Αυτοδιοίκησης αναδεικνύονται ως κομβικά σημεία που ένωσαν διαφορετικές κοινότητες στον αγώνα τους για ίσα δικαιώματα.

Για την ιστορία, το 1987 και εν όψει των εκλογών το Συντηρητικό Κόμμα κυκλοφόρησε αφίσα επικρίνοντας το Εργατικό Κόμμα για τη στήριξή του στην εκπαίδευση γύρω από τα LGBTQ+ θέματα. Εναν χρόνο αργότερα θεσπίστηκε το Αρθρο 28 (Section 28) του Νόμου Τοπικής Αυτοδιοίκησης, που απαγόρευε στις τοπικές αρχές και στα δημόσια σχολεία να «προωθούν την ομοφυλοφιλία» ή να τη διδάσκουν ως «αποδεκτή οικογενειακή σχέση». To επίμαχο άρθρο καταργήθηκε τελικά το 2003.

Τότε, όπως και τώρα

Η «Resistance» εξετάζει επίσης ιστορικές συγκρούσεις με σύγχρονες προεκτάσεις. Οπως ο αγώνας ενάντια στον φασισμό στη «Μάχη της Cable Street» τη δεκαετία του 1930. Επρόκειτο για μια μεγάλη σύγκρουση στο Ανατολικό Λονδίνο μεταξύ της Μητροπολιτικής Αστυνομίας, η οποία προστάτευε πορεία της Βρετανικής Ενωσης Φασιστών, και αντιφασιστών διαδηλωτών. Στους διαδηλωτές συμμετείχαν συνδικαλιστές, κομμουνιστές, αναρχικοί, βρετανοί Εβραίοι και σοσιαλιστικές ομάδες είτε με οργανωμένο τρόπο είτε αυθόρμητα.

Αντίστοιχα, η «Μάχη του Lewisham» ξέσπασε το 1977 όταν 500 μέλη του ακροδεξιού National Front προσπάθησαν να κάνουν πορεία από το New Cross προς το Λιούισαμ, αλλά αντιμετωπίστηκαν από 4.000 αντιδιαδηλωτές. Ακολούθησαν βίαιες συγκρούσεις τόσο με τους φασίστες όσο και με την Αστυνομία. Μάλιστα, σε συγκρούσεις που ακολούθησαν χρησιμοποιήθηκαν για πρώτη φορά ασπίδες προστασίας από τους αστυνομικούς.

H έκθεση υπογραμμίζει ακόμα τον διαρκή αγώνα ενάντια στον ρατσισμό, αναδεικνύοντας πώς τα λαϊκά κινήματα αντιμετώπισαν διαχρονικά την καταπίεση. Ενα καθοριστικό γεγονός ήταν, για παράδειγμα, η «Ημέρα Δράσης των Μαύρων» στις 2 Μαρτίου 1981, όταν πραγματοποιήθηκε μια πρωτοφανής πολιτική συγκέντρωση της μαύρης κοινότητας στο New Cross του Νότιου Λονδίνου. Το πλήθος συγκεντρώθηκε κοντά στο σημείο όπου έξι εβδομάδες νωρίτερα είχαν χάσει τη ζωή τους 13 νέοι σε μια εμπρηστική επίθεση (αυτά τα γεγονότα μεταξύ άλλων περιγράφει και το ντοκιμαντέρ του Μακ Κουίν «Uprising»).

Διαδηλωτές υπέρ του πυρηνικού αφοπλισμού στο Μπέρκσαϊρτο 1958. Photo: Henry Grant Collection London Museum

Η τραγωδία αυτή αγνοήθηκε από την κυβέρνηση, αντιμετωπίστηκε με ανικανότητα από την Αστυνομία και με εχθρότητα από τα μέσα ενημέρωσης. Αντιμετωπίζοντας αυτή την αδιαφορία, η Επιτροπή Δράσης για τη Σφαγή του New Cross, με επικεφαλής τον ακτιβιστή και ποιητή Τζον Λα Ρόουζ, αποφάσισε να αντιδράσει και διοργάνωσε μια πορεία από το σημείο της πυρκαγιάς ως το Κοινοβούλιο, με στόχο να παραδοθούν τα αιτήματά της στις Αρχές. Αυτή η κίνηση αποτέλεσε σημείο καμπής στην πολιτική ιστορία της μαύρης κοινότητας στο Ηνωμένο Βασίλειο, ενώ οι φωτογραφίες από τη διαμαρτυρία αποτυπώνουν έντονα αυτή την κρίσιμη στιγμή για το κίνημα των πολιτικών δικαιωμάτων.

Οι επισκέπτες του εκθεσιακού χώρου Turner Contemporary στο Μάργκεϊτ θα παρακολουθήσουν και την εξέλιξη των περιβαλλοντικών κινημάτων. Η έκθεση «Resistance» αναδεικνύει παράλληλα τη σταδιακή μετάβαση από διαδηλώσεις που εστιάζουν σε μεμονωμένα ζητήματα σε ευρύτερες αντικαπιταλιστικές προσπάθειες, οι οποίες άνοιξαν τον δρόμο για τη σύγχρονη δράση κατά της κλιματικής αλλαγής.

Υπήρξε, για παράδειγμα, το Κίνημα Ειρήνης των Γυναικών στο Greenham Common, μια σειρά από κατασκηνώσεις διαμαρτυρίας που αντιτάσσονταν στη φιλοξενία πυρηνικών όπλων στη στρατιωτική βάση RAF Greenham Common στο Μπέρκσαϊρ της Νοτιοανατολικής Αγγλίας. Ολα ξεκίνησαν στις 5 Σεπτεμβρίου 1981, όταν η ομάδα «Women for Life on Earth» από την Ουαλία έφτασε εκεί για να διαμαρτυρηθεί κατά της απόφασης της βρετανικής κυβέρνησης να επιτρέψει την αποθήκευση πυραύλων πλεύσης στην περιοχή.

Τέλος, να πούμε ότι παράλληλα με τις φωτογραφίες θα παρουσιαστεί και το έργο «Hot Spot» της Λιβανέζας Μόνα Χατούμ: μια ατσάλινη υδρόγειος σφαίρα, σαν κλουβί, λίγο ψηλότερη από έναν μέσο άνθρωπο, η οποία γέρνει στην ίδια κλίση με τη Γη και έχει τις ηπείρους χαραγμένες με νέον στο χρώμα της φωτιάς. Το αξιοσημείωτο «Hot Spot» προτείνει ότι οι πολιτικές κρίσεις δεν περιορίζονται μόνο σε αμφισβητούμενες περιοχές, αλλά αφορούν όλη την παγκόσμια κατάσταση, την οποία η Χατούμ περιγράφει ορθά ως έναν «φλεγόμενο» κόσμο που διαρκώς βρίσκεται σε αναβρασμό, σύγκρουση και αναταραχή.

INFO

«Resistance»: Xώρος σύγχρονης τέχνης Turner Contemporary, Μάργκεϊτ, Αγγλία, έως την 1η Ιουνίου.