«Θέλετε να δείτε ένα κομμάτι ουρανού;» – μια ερώτηση που σίγουρα δεν ακούς κάθε μέρα από έναν καλλιτέχνη που μόλις γνώρισες. Και όμως, ο Ιωάννης Μιχαλούδης δεν σε προσκαλεί να κοιτάξεις έξω από το παράθυρο.
Αντ’ αυτού σε καλεί σε έναν κόσμο ονειρικό, γεμάτο πειραματισμούς και δημιουργική φαντασία, εκεί όπου τα σύννεφα «φυλακίζονται» σε μικρά φιαλίδια, και ένα παράξενο υλικό, το νανοϋλικό silica aerogel – στην ουσία, ένας ελαφρύς στερεοποιημένος αφρός γυαλιού –, αποκτά τον μπλε χρωματισμό του ουρανού όταν τοποθετείται σε μαύρο φόντο, αποκαλύπτοντας έναν μαγικό μικρόκοσμο.
Μπορεί η πρώτη εντύπωση να σε κάνει να σκεφτείς ότι ο Μιχαλούδης είναι ένας σύγχρονος «Δον Κιχώτης» που κυνηγά τα σύννεφα, όμως οι πρωτότυπες ιδέες του κρύβουν μια πολύ στοχαστική καλλιτεχνική ματιά.
Χρειάζεται θάρρος – και μια δόση τρέλας – για να εμφανιστείς στο MIT και να ανακοινώσεις ότι θέλεις να δημιουργήσεις ένα «τετράγωνο σύννεφο», αντλώντας έμπνευση από τη Sky Art και τον εννοιολογικό καλλιτέχνη Οτο Πίνε.
Δεν είναι τυχαίο ότι ο Μιχαλού(δη)ς υπογράφει τα έργα του βάζοντας σε παρένθεση αυτή τη συλλαβή στο επίθετό του, μια και «αυτός που χρωστάει της Μιχαλούς σημαίνει ότι είναι τρελός», όπως θα διευκρινίσει.
H Air Swipe bag. Photo by Romylia Michaloudi.
Σήμερα, ο Μιχαλούδης δεν πουλά απλώς «ουρανό σε φιαλίδια» – είναι ο ίδιος viral. Τον περασμένο Μάρτιο δημιούργησε μια τσάντα βάρους μόλις 33 γραμμαρίων για τον οίκο Coperni, ο οποίος φημίζεται για την καινοτόμα προσέγγισή του στη μόδα, με το σχεδιαστικό δίδυμο των Sébastien Meyer και Arnaud Vaillant να προκαλούν αίσθηση, ντύνοντας τη σχεδόν γυμνή Μπέλα Χαντίντ με σπρέι που μετατράπηκε σε ύφασμα μπροστά στο κοινό. Η «Air Swipe bag» του Μιχαλούδη έγινε περιζήτητη από διασημότητες, με την Μπιγιονσέ να την αποκτά όχι βέβαια ως αξεσουάρ, αλλά ως συλλεκτικό κομμάτι τέχνης.
Η προσωποποίηση του ουρανού
Το silica aerogel, ένα νανοϋλικό που χρησιμοποιεί η NASA για τη συλλογή αστρόσκονης, βρίσκεται στο επίκεντρο αυτής της ιστορίας, καθώς αποτελείται κατά «99% από αέρα και 1% από γυαλί».
Ο Μιχαλούδης το περιγράφει ως την «προσωποποίηση του ουρανού», βλέποντάς το ως το «ένδυμα του πλανήτη». Οπως θα πει με τον γειωμένο ενθουσιασμό που τον χαρακτηρίζει: «Είναι ένα υλικό ντελικάτο αλλά και σκληρό, εύθραυστο μόνο όταν δεν αντιμετωπίζεται σωστά. Αυτό που είναι προσωποποίηση του ουρανού μπορούμε να πούμε ότι είναι και προσωποποίηση του καλλιτέχνη».
Μπορεί το virality του να είναι σχετικά πρόσφατο, και χρειάζεται βέβαια να προσθέσουµε σε αυτό και τη συνεργασία του, µε την ιδιότητα του συµβούλου πάνω στις δυνατότητες του silica aerogel, µε τον οίκο υψηλής κοσµηµατοποιίας Boucheron σε µια συλλογή από κοσµήµατα όπου δίνει το «παρών» το «ουράνιο» υλικό. Οµως η ενασχόλησή του και οι πειραµατισµοί µε το συγκεκριµένο υλικό ξεκινούν πριν από 23 χρόνια.
(C)osmosis (2021): γύψινο αντίγραφο του «Εφήβου του Μαραθώνα» περιτριγυρισμένο από αττικό ουρανό.
Συγκεκριμένα το 2001, όταν ο Μιχαλούδης ταξιδεύει με το βραβείο ελλήνων καλλιτεχνών Fullbright για μεταδιδακτορική έρευνα Τέχνης και Επιστήμης στο MIT της Μασαχουσέτης, «εκεί όπου επίσης ο γλύπτης Takis άρχισε τα έργα του ηλεκτρομαγνητισμού».
Εκεί ήρθε σε επαφή με το silica aerogel και συνέλαβε την ιδέα για το πρώτο του γλυπτό. «Σκέφτηκα ότι ήθελα να δημιουργήσω μια Αφροδίτη της Μήλου η οποία θα αιωρούνταν μέσα σε μαγνητικά πεδία» όπως θα πει.
Η υλοποίηση του πρώτου έργου έγινε έναν χρόνο αργότερα, αφορούσε ένα άλλο μυθικό πρόσωπο, τον Ικαρο, και παρουσιάστηκε στο Συνέδριο Sky Art Conference του ΜΙΤ στους Δελφούς και στην Ικαρία το 2002.
Στην Αμερική ο Μιχαλούδης συνάντησε τον Στίβεν Στάινερ, ιδρυτή της Aerogel Technologies, τον οποίο προσέγγισαν αργότερα και εταιρείες όπως η Coperni και η Boucheron για να ενσωματώσουν τη «μαγεία του εγκλωβισμένου ουρανού» στα πολύτιμα αξεσουάρ τους. Ο Στάινερ είπε στον Μιχαλούδη: «Μόνο εσύ μπορείς να το κάνεις, να προσαρμόσεις τη νανοτεχνολογία σε μεγάλα αντικείμενα».
Κατά τη διαμονή του στο MIT ο Μιχαλούδης γνώρισε και τον Νίκολας Νεγρεπόντε, ιδρυτή του ΜΙΤ Media Lab, ο οποίος εντυπωσιάστηκε από ένα κυκλαδικό ειδώλιο που ο Μιχαλούδης δημιούργησε «από ουρανό». Οπως του είπε, ήταν ένα έργο που θα ενθουσίαζε τη θεία του Ντόλλυ Γουλανδρή. Και πράγματι, ένδεκα από τα «αερόπλαστα» κυκλαδικά ειδώλια του Μιχαλούδη εκτέθηκαν στην «πρώτη ατομική έκθεση εν ζωή καλλιτέχνη στο συγκεκριμένο μουσείο (σ.σ.: Κυκλαδικής Τέχνης) το 2006, υπό την επιμέλεια της Κατερίνας Κοσκινά».
«Ψαχουλεύοντας» σε δημιουργικά πεδία
Ο Μιχαλούδης, o οποίος είναι πλέον κοσμήτορας της Σχολής Τεχνών και Ανθρωπιστικών Σπουδών του American University of Cyprus, θα σπεύσει να διευκρινίσει ότι το προφίλ του είναι «multidisciplinary».
Γεννημένος στην Καρδίτσα, ξεκίνησε την πορεία του από το Τμήμα Εσωτερικής Αρχιτεκτονικής, Διακόσμησης και Σχεδιασμού Αντικειμένων στα ΤΕΙ Αθήνας, πλέον Πανεπιστήμιο Δυτικής Αττικής, και εξειδικεύτηκε στον σχεδιασμό υφάσματος. Μετοίκησε στην πρωτεύουσα της μόδας, το Παρίσι, για μεταπτυχιακές σπουδές στο Product Design (Fashion) αλλά και στις Πλαστικές Τέχνες, ενώ έκανε και το διδακτορικό του στη Σορβόννη με θεματική «τις σχέσεις μεταξύ εφαρμοσμένων και καλών τεχνών», παρουσιάζοντας την υπόθεση των «ελαστικών τεχνών».
Ένα από τα «αερόπλαστα» κυκλαδικά ειδώλια του Ιωάννη Μιχαλούδη.
«Δεν περιορίζω τα πεδία στα οποία θα πειραματιστώ, για παράδειγμα την τέχνη ή τη μόδα. Ούτε λέω ότι είμαι καλλιτέχνης. Θεωρώ τον εαυτό μου «ψαχουλεύα», όπως με έλεγε πάντα η μάνα μου, είμαι ένας ερευνητής.
Οταν κάνεις κάτι τόσο μοναδικό, υπάρχει μεγάλη μοναξιά. Δεν υπάρχει βιβλιογραφία, δεν υπάρχει ανταλλαγή πληροφοριών ή ένας δημιουργικός διάλογος με συναδέλφους καλλιτέχνες για να δω τι άλλο γίνεται στην αγορά. Αισθάνομαι ότι ηγούμαι μιας νέας τάσης όταν ξεκινάω να δημιουργώ ένα έργο ή τον σχεδιασμό ενός αντικειμένου, όμως υπάρχει και ο φόβος ότι αυτό μπορεί να πέσει στο κενό, να μην έχει συνέχεια.
Είναι μια δοκιμή που γίνεται σε παγκόσμιο επίπεδο και μπορώ να πω ότι έχει τρομερή επιτυχία. Κάθε φορά που ανοίγω τον αντιδραστήρα και βγαίνει αυτή η αιθέρια πεμπτουσία από μέσα, νιώθω ότι συντελείται ένα μικρό θαύμα».
Στο χημείο του καλλιτέχνη
Προκειμένου να δημιουργηθεί το silica aerogel, αυτός ο «αέρας γυαλιού», ο Μιχαλούδης έχει στήσει ένα κανονικό χημείο με τεχνολογία που έχει φέρει από τις ΗΠΑ στο πατρογονικό σπίτι στην Πάρνηθα, όπου περνάει τον χρόνο του όταν δεν βρίσκεται στην Κύπρο ή στον Δημόκριτο, όπου κάνει έρευνα στο Ινστιτούτο Νανοεπιστήμης και Νανοτεχνολογίας: «Τα υλικά που απαιτούνται είναι «δύσκολα», ιδιαίτερα επιβλαβή χημικά και είναι απαραίτητη μια προστατευτική «στολή εργασίας».
Η πρώτη ύλη λέγεται TMOS, κοινώς Tetramethyl orthosilicate, το οποίο όταν έρθει σε επαφή με τον κατάλληλο καταλύτη και διαλύτη παίρνει τη μορφή gel. Mπαίνει σε μεταλλικά καλούπια ειδικά διαμορφωμένα στο σχήμα που θέλω, εξατμίζεται ο διαλύτης και μένει πλέον το έργο στερεό για πάντα».
Silica aerogel, το αιθέριο υλικό των ονείρων.
Ο Μιχαλούδης θα παρουσιάσει δουλειά του την ερχόμενη άνοιξη στην a.antonopoulou.art, όμως θα ακολουθήσει μια ελαφρώς διαφορετική προσέγγιση για τη δημιουργία των έργων. Θα χρησιμοποιήσει δηλαδή αυτά τα «κομμάτια ουρανού» για να τυπώσει επάνω τους λεπτομέρειες από πρόσωπα ή σώματα τα οποία θα μοιάζουν με «πετρωμένες νεφέλες στον ουρανό».
Θα δουλέψει, όπως θα πει, με την πυροσυσσωμάτωση, η οποία είναι «η ίδια τεχνική που χρησιμοποιούσαν οι αρχαίοι για να δημιουργήσουν τα ερυθρόμορφα και μελανόμορφα αγγεία. Εκείνοι χρησιμοποιούσαν λίγο πηλό με μικρόβια ή βακτήρια που έψηναν και έπαιρναν το μαύρο χρώμα, για παράδειγμα.
Εγώ εστιάζω λέιζερ διοξειδίου του άνθρακα, λιώνω εστιακά την επιφάνεια του έργου και αλλάζω την όψη του από διάφανη σε λευκή. Τυπώνω στον ουρανό…».
Κατά τη διάρκεια της συζήτησής μας, ένα ερώτημα συνεχώς με απασχολεί: Αραγε η πρωτοτυπία αυτής της τεχνικής, με τις απαιτητικές τεχνολογικές προϋποθέσεις της, περιορίζει το όραμα του καλλιτέχνη;
«Καπελώνει» το καλλιτεχνικό αποτέλεσμα; «Μερικές φορές ναι, γιατί η τεχνολογία έχει πολλούς περιορισμούς, οπότε μπορεί να δυσκολέψει τη διαδικασία της δημιουργίας. Ας πούμε, ο αντιδραστήρας που χρησιμοποιώ για την υπερκριτική ξήρανση του αλκοτζέλ έχει συγκεκριμένο ύψος (42 εκ.), άρα αυτή τη στιγμή δεν μπορώ να κάνω ένα μεγαλύτερο έργο στο εργαστήρι μου, μπορώ μόνο σε άλλο εργαστήριο στο εξωτερικό.
Εδώ πρέπει να δημιουργώ τα έργα κομμάτι-κομμάτι ή αναγκαστικά να τα περιορίζω σε μικρότερες διαστάσεις. Πολλές φορές διερωτώμαι: «Μήπως δεν είμαι καλλιτέχνης αλλά είμαι τεχνίτης;». Ομως, δεν με ενοχλεί αυτός ο διάλογος. Οταν είσαι γλύπτης και πηγαίνεις σε ένα χυτήριο, για παράδειγμα, πρέπει να γνωρίζεις καλά την τεχνική που απαιτεί το έργο, αλλιώς δεν θα είναι καλό το αποτέλεσμα».
