Ιγκόρ Στραβίνσκι: Ο «επαναστάτης» της νέας μουσικής

«Δουλειά του συνθέτη είναι να ξεδιαλέγει τα στοιχεία που του προσφέρει η φαντασία, γιατί κάθε ανθρώπινη δραστηριότητα πρέπει να θέτει όρια στον εαυτό της. Οσο περισσότερους περιορισμούς, όρια και επεξεργασία υφίσταται η τέχνη, τόσο περισσότερο ελεύθερη είναι. (…) Στην τέχνη, όπως και σε οτιδήποτε άλλο, μπορούμε να δομούμε μόνο πάνω σε σταθερές βάσεις. Καθετί που υποχωρεί μπροστά στην πίεση, είναι καταδικασμένο να μην μπορεί να προχωρήσει. Η ελευθερία μου λοιπόν έγκειται στο ότι κινούμαι μέσα στα στενά πλαίσια που έχω καθορίσει εγώ ο ίδιος για κάθε μου ενέργεια. Θα πω κάτι άλλο: όσο περισσότερο περιορίζω το πεδίο δραστηριότητάς μου, και όσο περισσότερα εμπόδια συσσωρεύω γύρω μου, τόσο μεγαλύτερη και ουσιαστικότερη γίνεται η ελευθερία μου».

Για τον Ιγκόρ Στραβίνσκι τα όρια και η τάξη αποτελούν απαραίτητες προϋποθέσεις για την ελευθερία και για την καλλιτεχνική δημιουργία. Τα πώς και τα γιατί τα εξηγεί εν μέρει στην περίφημη «Μουσική ποιητική», το βιβλίο με τις έξι διαλέξεις που είχε δώσει στο Χάρβαρντ, το 1939 – στα ελληνικά κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Νεφέλη σε μετάφραση του Μιχάλη Γρηγορίου. Σήμερα, σχεδόν 50 χρόνια μετά τον θάνατο του συνθέτη – έφυγε από τη ζωή στις 6 Απριλίου 1971, σε ηλικία 89 ετών από καρδιακή ανεπάρκεια –
διαβάζοντας ξανά στις σκέψεις, τους προβληματισμούς και τη φιλοσοφία του περί τέχνης, ανταποκρινόμενοι δηλαδή στην πρόσκλησή του να τον ακολουθήσουμε «στον μυστικό εκείνο κόσμο που κρύβεται πίσω από τον ηχητικό κόσμο» που μας έχει προσφέρει και κυρίως ακούγοντας τις συνθέσεις του (με κορυφαίες ανάμεσά τους τα μπαλέτα του), εξακολουθούμε να εντυπωσιαζόμαστε. Οπως εντυπωσιαζόταν το κοινό που διψούσε για το καινούργιο, για αυτό που ονομάστηκε πρωτοποριακό, την εποχή που ο Στραβίνσκι παρουσίαζε τα εμβληματικά έργα του. Μπορούμε, κυρίως, να κατανοήσουμε πιο εύκολα από τους ακροατές των αρχών του 20ού αιώνα, οι οποίοι ανακάλυπταν σαστισμένοι τη νέα μουσική, το μεγαλείο του: Εκείνο που τότε χαρακτηρίστηκε ακόμα και ιεροσυλία, στην πραγματικότητα ήταν επανάσταση. Μια μεγάλη επανάσταση που προκάλεσε, όπως ήταν αναμενόμενο, μεγάλες αντιδράσεις. Οταν οι αναθρεμμένοι με άλλα ακούσματα μουσικοί που πρωτοερμήνευσαν την «Ιεροτελεστία της Ανοιξης» εκλαμβάνοντας αυτό που εκείνος αποκαλεί τάξη ως αταξία, σταματούσαν την πρόβα για να παρατηρήσουν: «Δεν μπορεί, εδώ η παρτιτούρα είναι λάθος». Οταν μερίδα θεατών αποχωρούσε από την παρισινή πρεμιέρα του έργου, γιουχάροντας τον συνθέτη και τον χορογράφο Βάτσλαβ Νιζίνσκι.