Τα τελευταία χρόνια, στον κόσμο της κλασικής μουσικής και δη του πιανιστικού ρεπερτορίου, λίγοι καλλιτέχνες κατάφεραν να ξεχωρίσουν τόσο γρήγορα και αδιαμφισβήτητα όσο ο Ιγκορ Λέβιτ.
Γεννημένος στη Ρωσία από εβραϊκή οικογένεια και μεγαλωμένος στη Γερμανία, ο Λέβιτ δεν είναι απλώς ένας πιανίστας εξαιρετικών τεχνικών ικανοτήτων, αλλά ένας καλλιτέχνης με βαθιά μουσική ευαισθησία και αφοσίωση στην τέχνη του. Οπως είναι και ένας ακτιβιστής που καταγγέλλει επίμονα τον αντισημιτισμό (έχει δεχθεί απειλές κατά της ζωής του για αυτή του τη στάση) και τον ακροδεξιό εξτρεμισμό και υποστηρίζει πολιτικούς και κόμματα με «πράσινη» κατεύθυνση.
Η εντυπωσιακή πορεία του δεν βασίστηκε τόσο στις διακρίσεις στους μεγάλους διεθνείς διαγωνισμούς – αν και διαθέτει και τέτοιες – όσο στη μοναδική προσέγγισή του απέναντι στη μουσική και στη συναρπαστική ερμηνευτική του άποψη πάνω στο έργο κορυφαίων συνθετών, όπως ο Μπετόβεν. Σε ηλικία μόλις είκοσι ετών, ο Λέβιτ είχε ήδη ηχογραφήσει τα πέντε κονσέρτα για πιάνο και ορχήστρα του συνθέτη, ενώ το 2019, στα τριάντα δύο του χρόνια, ηχογράφησε και τις τριάντα δύο σονάτες του. Κατά τη διάρκεια της πανδημίας απέδειξε με την προσφορά του πως η μουσική δεν γνωρίζει σύνορα, δίνοντας 52 συναυλίες από το σπίτι του στο Βερολίνο μέσω Twitter και φέρνοντας τα έργα των μεγάλων συνθετών σε εκατομμύρια σπίτια σε όλον τον κόσμο.
Στην πολυαναμενόμενη εμφάνισή του στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών (Αίθουσα «Χρήστος Λαμπράκης»), στις 9 Απριλίου, ο Λέβιτ θα ερμηνεύσει Μπαχ («Χρωματική Φαντασία και Φούγκα σε ρε ελάσσονα»), Μπραμς («Τέσσερις μπαλάντες, έργο 10») και Μπετόβεν («Συμφωνία αρ. 3 σε μι ύφεση μείζονα, έργο 55» – «Ηρωική», σε μεταγραφή για πιάνο από τον Λιστ), πρόγραμμα το οποίο αντικατοπτρίζει τη βαθιά σύνδεσή του με το κλασικό γερμανικό και το ρομαντικό ρεπερτόριο.
Δεν είναι όμως η πρώτη φορά που έρχεστε στην Ελλάδα, είχε προηγηθεί το Grand Prix Maria Callas το 2004, όπου τότε είχατε αποσπάσει το δεύτερο βραβείο…
«Ακριβώς! Εχει περάσει πολύς-πολύς καιρός από τότε, έχουν συμβεί πολλά… Χαίρομαι που επιστρέφω, αυτή τη φορά για να παίξω για το ελληνικό κοινό έργα που έχουν ιδιαίτερη σημασία για εμένα».
Μεταξύ άλλων την περίφημη «Συμφωνία αρ. 3» του Μπετόβεν, σε μεταγραφή για σόλο πιάνο από τον Φραντς Λιστ. Ποια είναι, αλήθεια, η γνώμη σας για τις μεταγραφές; Ενα έργο για ορχήστρα που μεταφέρεται στο πιάνο διατηρεί την ταυτότητά του ή γίνεται ένα νέο έργο;
«Ω, νομίζω ισχύουν και τα δύο! Θα το περιέγραφα ως εξής: Είμαστε μάρτυρες ενός σπουδαίου καλλιτέχνη, του Λιστ, ο οποίος αποτίνει φόρο τιμής σε έναν άλλον σπουδαίο καλλιτέχνη, τον Μπετόβεν. Και έτσι ο Λιστ δίνει στους ακροατές, αλλά ιδιαίτερα στους πιανίστες, την ευκαιρία να γίνουμε, να αισθανθούμε πως είμαστε μέρος αυτού του μοναδικού συμφωνικού έργου. Για αυτό του είμαι αιώνια ευγνώμων. Πιστεύω πως αυτές οι μεταγραφές είναι από τις σπουδαιότερες που γράφτηκαν ποτέ για το πιάνο, από κάθε άποψη. Οπότε, ναι, η «Συμφωνία αρ. 3″ στη μεταγραφή της για σόλο πιάνο γίνεται δικό του κομμάτι, ένα σπουδαίο κομμάτι του Λιστ, αλλά ταυτόχρονα παραμένει το μεγάλο έργο που μας κληροδότησε ο Μπετόβεν».
Ποιο είναι το πιο απαιτητικό κομμάτι που έχετε ερμηνεύσει μέχρι σήμερα;
«Δεν μπορώ να πω, είναι τόσο πολλά. Αλλά η «Συμφωνία αρ. 3″ του Μπετόβεν είναι σίγουρα ανάμεσα σε εκείνα».
Και ποιοι είναι οι καλλιτέχνες που σας εμπνέουν; Που σας «συντροφεύουν» στις πιανιστικές διαδρομές σας;
«Υπάρχουν κάποιοι πιανίστες που παραμένουν όλα αυτά τα χρόνια πολύ σημαντικοί για εμένα, ανάμεσά τους ο Φερούτσιο Μπουζόνι και ο Γκιόργκι Τζίφρα. Επίσης ο Ζολτάν Κότσις, ο Σβιατοσλάβ Ρίχτερ, αλλά και ο Τελόνιους Μονκ. Καλλιτέχνες που είναι πολύ διαφορετικοί μεταξύ τους, αλλά πάντα βρίσκονται στην κορυφή των πιανιστικών ιδανικών μου. Και αυτό δεν έχει αλλάξει ποτέ».
Οταν ερμηνεύετε ένα νέο κομμάτι, σας αρέσει να ακούτε τις ηχογραφήσεις τους και άλλες ηχογραφήσεις που υπάρχουν ή προτιμάτε να το προσεγγίζετε αποφεύγοντας τις όποιες επιρροές;
«Εξαρτάται… Αλλά, ναι, ακούω πολλές ηχογραφήσεις. Είμαι ένας άνθρωπος με μεγάλη περιέργεια (σ.σ.: γελάει). Θέλω να ξέρω τι κάνουν οι άλλοι και πώς το κάνουν. Ακούω μουσική συνεχώς, χωρίς σταματημό. Υπάρχει πάντα μουσική γύρω μου».
Ομότεχνοί σας, σε συνεντεύξεις που έχουμε κάνει, μου έχουν πει πως υπάρχουν ημέρες που προτιμούν την απόλυτη σιωπή…
«…εγώ δεν ανήκω σε αυτούς (σ.σ.: γελάει). Αγαπώ πολύ αυτό που κάνω, μου αρέσει να ακούω μουσική και να περιβάλλομαι από αυτήν. Η μουσική είναι πάντα για εμένα πηγή χαράς, δεν είναι ποτέ μια δουλειά με την αρνητική έννοια που δίνουμε ενίοτε στη λέξη. Ποτέ!».
Γίνατε πιανίστας από πολύ μικρή ηλικία. Γιατί επιλέξατε αυτό το όργανο;
«Δεν ξέρω, κάτι με τράβηξε προς το πιάνο και άρχισα να παίζω. Ετσι απλά. Πιθανώς επειδή για ένα παιδί είναι το πιο εύκολο όργανο, γιατί πατάς ένα πλήκτρο και βγαίνει ήχος και μάλιστα ωραίος. Οπότε έχεις αμέσως μια αίσθηση επιτυχίας».
Πόσο διαφορετική είναι η ζωή που σας περίμενε, η ζωή ενός πιανίστα που διαρκώς ταξιδεύει, από εκείνη που φανταζόσασταν όταν ξεκινούσατε;
«Αναγκάζεσαι να κάνεις κάποιες θυσίες και αυτό συχνά είναι κουραστικό. Χρειάζεται πειθαρχία και δύναμη. Ομως, πάνω από όλα, είναι μεγάλο δώρο το να μπορείς να παίζεις αυτά τα σπουδαία έργα, να είσαι μέρος αυτού του κόσμου, να μοιράζεσαι αυτόν τον κόσμο με άλλους, να ταξιδεύεις, να βλέπεις όλα αυτά τα πράγματα γύρω σου. Οπότε, στο τέλος της ημέρας, με όλες τις δυσκολίες και τις πιθανές στερήσεις, για εμένα αυτός ο τρόπος ζωής είναι ένα μεγάλο προνόμιο».
Χρόνος για προσωπική ζωή υπάρχει;
«Αν το θέλεις, υπάρχει. Πάντα μπορείς να βρεις τον χρόνο που σου χρειάζεται».
Στην ιστοσελίδα σας συστήνεστε ως «Πολίτης. Ευρωπαίος. Πιανίστας». Τι σημαίνει αυτό το τρίπτυχο για εσάς και γιατί βάζετε τις λέξεις με αυτή τη σειρά;
«Γιατί αυτό νιώθω ότι είμαι. Αισθάνομαι υποχρέωση απέναντι στην ήπειρό μου, ευθύνη για την κοινωνία στην οποία ζω, αισθάνομαι την ανάγκη να βοηθάω όπου μπορώ. Είμαι ένας πολύ πολιτικοποιημένος άνθρωπος, όχι μόνο ένας καλλιτέχνης. Είμαι και καλλιτέχνης».
Παίρνετε συχνά θέση σε καυτά πολιτικοκοινωνικά ζητήματα. Πιστεύετε στη μουσική ως πολιτική πράξη; Εχει η τέχνη, η οποία διαμορφώνει, λένε, συνειδήσεις, κοινωνική και πολιτική ευθύνη;
«Οχι, αλλά έχω εγώ! (σ.σ.: γελάει.) Εννοώ πως εξαρτάται από εσένα να αποφασίσεις πώς θα είσαι ως πολίτης, αυτό δεν αφορά τη μουσική ή την όποια τέχνη. Την ευθύνη την αισθάνομαι εγώ, και αυτό που με νοιάζει είναι εγώ να νιώθω και να είμαι σωστός, δίκαιος, συμπονετικός ως μέλος μιας μεγάλης κοινωνίας».
Η μουσική βιομηχανία υποστηρίζει ή αποθαρρύνει τους πολιτικοποιημένους καλλιτέχνες;
«Δεν σκέφτομαι έτσι. Ποτέ δεν ρώτησα τη μουσική βιομηχανία. Η μουσική βιομηχανία ποτέ δεν με ρώτησε. Δεν υπήρξε ποτέ μια συζήτηση μεταξύ μας για αυτό. Κάνω εκείνο που νιώθω σωστό, που αισθάνομαι έντονα πως πρέπει να το κάνω, και αυτό μου αρκεί. Ποτέ δεν σκέφτηκα με όρους μουσικής βιομηχανίας και δεν σκοπεύω να το κάνω ούτε τώρα ούτε στο μέλλον!».
Πώς αντιμετωπίζετε την κριτική ή τις διαφωνίες από ανθρώπους που δεν μοιράζονται τις απόψεις σας; Παλαιότερα είχατε δεχθεί και απειλές για τη ζωή σας!
«Πιστεύω στο δικαίωμα της ελεύθερης σκέψης και της ελευθερίας του λόγου. Πιστεύω στην ιδέα της συζήτησης. Πιστεύω στον σεβασμό προς τις άλλες απόψεις. Εχεις και εσύ, όπως και εγώ, πάντα δικαίωμα στα ιδανικά, τις ιδέες και τις απόψεις σου, αρκεί να μην με απειλείς. Αρκεί να μη βάζεις σε κίνδυνο τη ζωή μου.
Ολα μπορούν να συζητηθούν και εγώ είμαι πολύ ανοιχτός στις ιδέες, πολύ ανοιχτός στην κριτική, πολύ ανοιχτός στις απόψεις των άλλων. Αλλά! Αλλά η κόκκινη γραμμή είναι να μην απειλείς το δικαίωμά μου να υπάρχω και να εκφράζομαι. Αν πάλι το κάνεις… Θα σου ευχηθώ να έχεις μια ευτυχισμένη ζωή, αλλά θα σηκωθώ και θα φύγω από το τραπέζι. Και αν κάποιοι θέλουν να με κριτικάρουν, οι πόρτες μου είναι ορθάνοιχτες. Παρακαλώ, περάστε και κάντε το!».
Ο κόσμος γίνεται, φοβάμαι, όλο και πιο επιθετικός, οι εντάσεις αυξάνονται και μαζί τους η ανασφάλεια. Στις μέρες μας χρειάζεται περισσότερο κουράγιο και θάρρος από έναν καλλιτέχνη για να εκφράσει τις απόψεις του χωρίς φόβο;
«Χρειάζεται πράγματι θάρρος για να εκφράσεις απόψεις που δεν θα τους βρουν όλους σύμφωνους. Και, ναι, υπάρχουν χώρες σε διάφορα μέρη του κόσμου όπου πρέπει να φοβάσαι τις συνέπειες που θα αντιμετωπίσεις αν βγεις και πεις τη γνώμη σου. Στην Ευρώπη, όμως, ας μην υπερβάλλουμε, δεν υπάρχουν τέτοια θέματα. Η μόνη συνέπεια μπορεί να είναι η κριτική σε μια εφημερίδα ή στα social media και αυτό δεν είναι επικίνδυνο. Εννοώ πως εδώ η ζωή μου δεν κινδυνεύει όταν με κριτικάρουν.
Στην Ευρώπη δεν χρειάζεται να είσαι γενναίος για να μιλάς, και αυτό είναι υπέροχο. Απλώς πρέπει να είσαι ένας υπεύθυνος άνθρωπος και να έχεις το θάρρος της γνώμης σου. Οπότε εκείνο που πρέπει κυρίως να μας νοιάζει όλους είναι να διατηρήσουμε αυτή την κοινωνία ελεύθερη, μια κοινωνία όπου δεν χρειάζεται να φοβάσαι να βγεις και να εκφράσεις τις σκέψεις και τα πιστεύω σου».
Είστε αισιόδοξος για το μέλλον;
«Είμαι ρεαλιστής και αισιόδοξος συνάμα. Δεν βλέπω άλλον τρόπο. Ναι, θα πω πως είμαι αισιόδοξος. Δεν έχω χρόνο να είμαι απαισιόδοξος».
Πέρα από τη μουσική, ποιες είναι οι μεγαλύτερές σας αγάπες;
«Τα ποδήλατα! (σ.σ.: γελάει.) Μου αρέσουν πολύ τα ποδήλατα. Μεγάλες μου αγάπες είναι και οι φίλοι μου… Αγαπώ τους ανθρώπους, οι άνθρωποι είναι η ελπίδα!».
Αν δεν γινόσασταν πιανίστας, τι νομίζετε ότι θα κάνατε;
«Ενδιαφέρουσα ερώτηση… Δεν ξέρω. Θα μπορούσα να είμαι οτιδήποτε, από διπλωμάτης μέχρι μάνατζερ. Είμαι πολύ καλός με τους ανθρώπους και μου αρέσει να τους φέρνω σε επαφή, να δημιουργώ τις προϋποθέσεις για έναν ωραίο διάλογο, για μία ωραία συνεργασία, οπότε, ναι, θα ήμουν διπλωμάτης, μάνατζερ, κάτι τέτοιο» (σ.σ.: γελάει).
Τελικά, είστε ευτυχισμένος με τη ζωή που κάνετε;
«Αυτή πάλι είναι μια ερώτηση που δεν μπορώ να την απαντήσω… Ας πούμε όμως πως ναι, μερικές φορές είμαι ευτυχισμένος».
Τι θα συμβουλεύατε έναν νέο πιανίστα;
«Οι συμβουλές μου θα ήταν πολύ απλές. Από μικρή ηλικία, ανεξάρτητα από την καριέρα που θα ακολουθήσεις, φρόντισε να περιβάλλεσαι από σπουδαίους ανθρώπους. Βάλε τη ζωή σου σε τάξη. Βρες έναν καλό λογιστή, βρες έναν καλό δικηγόρο. Το εννοώ πραγματικά.
Εχε μια καλή ασφαλιστική εταιρεία. Οργάνωσε τα οικονομικά σου. Εχε καλούς φίλους, ανθρώπους που εμπιστεύεσαι, που θα είναι ειλικρινείς μαζί σου, που δεν θα σου λένε είκοσι τέσσερις ώρες το εικοσιτετράωρο πόσο υπέροχος είσαι, γιατί αυτό θα σε καταστρέψει. Καθάριζε και φρόντιζε το διαμέρισμά σου. Προσπάθησε να έχεις όσο το δυνατόν λιγότερη ακαταστασία στη ζωή σου. Πλήρωνε τους φόρους σου. Και κράτα ανοιχτά τα μάτια σου, να είσαι προετοιμασμένος για τον κόσμο εκεί έξω. Ολα τα άλλα είναι ταλέντο, τύχη και μαγεία».
