Ακολουθώντας τις κοινωνικές απαιτήσεις, οι αρχές του βιώσιμου σχεδιασμού επαναπροσδιορίζουν την προσέγγισή μας στην αρχιτεκτονική. Ο σεβασμός στο περιβάλλον και η ενίσχυση της κοινωνικής ευημερίας καθιερώνουν νέες προσεγγίσεις για τον σχεδιασμό κτιρίων με ευρύτερο αντίκτυπο. Πώς όμως επαναπροσδιορίζουν οι αρχές της αειφορίας την αρχιτεκτονική;
Το Ερευνητικό Πρόγραμμα Zofnass του Πανεπιστημίου του Χάρβαρντ σχετικά με τις βιώσιμες υποδομές και πόλεις καθορίζει το σημείο εκκίνησής μας σχετικά με τον τρόπο με τον οποίο η βιωσιμότητα επαναπροσδιορίζει την αρχιτεκτονική (Πολλάλης, Σ.Ν., Director and Editor, «Planning Sustainable Cities: An Infrastructure-based Approach», έγχρωμο χειρόγραφο 350 σελίδων, Routledge, 2016. Pollalis, S.N., A. Georgoulias, S.J. Ramos, D.L. Schodek (ed.), «Infrastructure Sustainability and Design», Routledge, 2012).
Το πρόγραμμα Zofnass, το οποίο ίδρυσα το 2007 και διηύθυνα μέχρι το καλοκαίρι του 2023, αξιολογεί τη βιωσιμότητα κάθε έργου με πέντε κριτήρια. Τα τέσσερα πρώτα είναι (α) ο αντίκτυπος του έργου στην ποιότητα ζωής, (β) ο αντίκτυπος του έργου στη φύση, (γ) η χρήση φυσικών πόρων στο έργο και (δ) ο αντίκτυπος του έργου στην κλιματική αλλαγή, καθώς και ο τρόπος με τον οποίο το έργο θα αντιμετωπίζει τους κινδύνους της κλιματικής αλλαγής. Ενα πέμπτο κριτήριο (ε) είναι η δέσμευση της ηγεσίας του έργου στη βιωσιμότητα, η οποία αξιολογείται από την ανάπτυξη και εφαρμογή βιώσιμων χαρακτηριστικών.
Η βιωσιμότητα μιας πόλης επίσης ορίζεται με τα ίδια πέντε κριτήρια του προγράμματος Zofnass. Ο πολεοδομικός σχεδιασμός, τα συστήματα υποδομής και τα κτίρια θα έπρεπε να αξιολογούνται με αυτά τα πέντε κριτήρια.
Ο Σπύρος Ν. Πολλάλης είναι Καθηγητής MBA, PHD Harvard Univesity.
Ο πολεοδομικός σχεδιασμός, οι χρήσεις γης, η προβλεπόμενη κατανομή των κτιρίων και ο σχεδιασμός των υποδομών είναι αλληλένδετα. Το μέγεθος των συστημάτων υποδομής εξαρτάται από τη ζήτηση των υπηρεσιών των υποδομών από τα κτίρια αλλά και από τα αλληλοεξαρτώμενα συστήματα υποδομής. Για τις πόλεις του παρελθόντος, ήταν μια συνηθισμένη γραμμική διαδικασία: ξεκινούσαμε με τον πολεοδομικό σχεδιασμό, ορίζαμε τα κτίρια και υπολογίζαμε το μέγεθος των υποδομών. Ωστόσο, η διαδικασία του σχεδιασμού νέων βιώσιμων πόλεων πλέον γίνεται μη γραμμική μεταξύ πολεοδομικού σχεδιασμού, υποδομών και κτιρίων, ώστε να επιτευχθεί βέλτιστο αειφόρο αποτέλεσμα.
Η εμβληματική φράση/οδηγός της μοντερνιστικής αρχιτεκτονικής «η μορφή ακολουθεί τη λειτουργία» έχει καθοδηγήσει την αρχιτεκτονική πρακτική για δεκαετίες. Η λειτουργία ενός κτιρίου, με επίκεντρο το πρόγραμμα του κτιρίου και την απόδοσή του για τις ανάγκες των χρηστών, θεωρώντας το κτίριο ως μια αυτοτελή οντότητα, αποτελούσε τη συνήθη πρακτική.
Σήμερα, η βιωσιμότητα καθιερώνει νέες απαιτήσεις με ευρύτερο αντίκτυπο, καθώς το κτίριο γίνεται τμήμα ενός εκτεταμένου συστήματος. Οι νέες λειτουργίες που καθοδηγούνται από τη βιωσιμότητα είναι οι ακόλουθες πέντε:
Το κτίριο αποτελεί συστατικό στοιχείο του συστήματος των υποδομών
Σύμφωνα με τις αρχές της βιωσιμότητας, οι πόλεις αποτελούν ένα σύστημα ροής ενέργειας και πόρων και τα κτίρια διαδραματίζουν βασικό ρόλο σε αυτό το σύστημα. Τα κτίρια έχουν κεντρική θέση στο αστικό ενεργειακό σύστημα, ενώ μεγάλο μέρος του έχει σχεδιαστεί γύρω από αυτά.
Τα κτίρια είναι πελάτες των συστημάτων υποδομής: καταναλωτές ενέργειας και νερού, χρήστες υλικών και καθοριστικοί παράγοντες της χρήσης γης. Οταν βελτιώνεται η απόδοση των κτιρίων, υπάρχει μείωση των απαιτούμενων πόρων που παρέχονται από τις υποδομές, με αντίκτυπο σε ολόκληρη την πόλη.
Οι αλληλεπιδράσεις των κτιρίων με την αστική μορφή, το σύστημα μεταφορών και τα συστήματα ενέργειας και ύδρευσης αποτελούν μέρος των στρατηγικών προσπαθειών αστικού σχεδιασμού και επηρεάζουν τις επιδόσεις σε ολόκληρη την πόλη.
Το κτίριο γίνεται μια οντότητα εξοικονόμησης πόρων που συμβάλλει στην αποδοτικότητα των υποδομών
Τα αποδοτικά/υψηλής απόδοσης κτίρια χρησιμοποιούν λιγότερους φυσικούς πόρους. Στην αειφορία, η εξοικονόμηση ενέργειας και νερού είναι αναπόσπαστο μέρος του σχεδιασμού και της λειτουργίας του κτιρίου.
Στην εξοικονόμηση ενέργειας, η αειφορία προωθεί μια βελτιστοποιημένη, ολοκληρωμένη απόδοση των κύριων συστημάτων του κτιρίου, όπως τα συστήματα θέρμανσης/ψύξης και φωτισμού, που διαστασιολογούνται με βάση την πραγματική ζήτηση, αλλά και μέσω της αλληλεπίδρασής τους, επιλέγοντας μεταξύ εναλλακτικών σχεδιασμών.
Οι υψηλές προδιαγραφές των προϊόντων και του εξοπλισμού των κτιρίων συμβάλλουν επίσης στη μείωση της χρήσης ενέργειας.
Το κτίριο μετατρέπεται σε παραγωγό πόρων, με στόχο την αυτάρκεια και ακόμη και την υπέρβασή της
Τα βιώσιμα κτίρια δεν θεωρούνται πλέον καταναλωτές πόρων – αντίθετα, στοχεύουν να είναι αυτάρκεις ή ακόμη και μονάδες παραγωγής πόρων. Χαρακτηριστικά αυτάρκειας, όπως οι ηλιακοί συλλέκτες, τα γεωθερμικά συστήματα, οι πράσινες στέγες, η συλλογή βροχής και τα συστήματα παραγωγής αστικών τροφίμων έχουν γίνει ενσωματωμένα στοιχεία του αρχιτεκτονικού σχεδιασμού, εισάγοντας νέες απαιτήσεις σχεδιασμού.
Τα ενσωματωμένα στο κτίριο φωτοβολταϊκά συστήματα ηλεκτρικής ενέργειας (BIPV), οι προσόψεις και τα συστήματα οροφής παράγουν ηλεκτρική ενέργεια και αποτελούν αναπόσπαστα στοιχεία του κτιριακού κελύφους.
Στη σημερινή αρχιτεκτονική, τα συστήματα αυτά γίνονται πολυλειτουργικά δομικά υλικά (Patrina Eiffert, Ph.D., Gregory J. Kiss, «Building-Integrated Photovoltaic Designs for Commercial and Institutional Structures: A Sourcebook for Architects», NREL Φεβρουάριος 2000).
Το κτίριο σχετίζεται με το κλίμα και ενσωματώνεται στο περιβάλλον
Ο βιώσιμος σχεδιασμός του κτιρίου ανταποκρίνεται και είναι κατάλληλος για το κλίμα και τις συνθήκες του περιβάλλοντος. Η ενσωμάτωση του χώρου μέσω της κατάλληλης διαστασιολόγησης του χώρου του κτιρίου, ο φυσικός αερισμός λαμβάνοντας υπ’ όψιν τα επικρατούντα πρότυπα ανέμου, η βελτιστοποίηση του χώρου του κτιρίου ως προς το φως της ημέρας και ο ολοκληρωμένος σχεδιασμός του τοπίου αποτελούν βασικές στρατηγικές βιώσιμου κτιριακού σχεδιασμού.
Επιπλέον, η λεγόμενη προσέγγιση του ολοκληρωμένου σχεδιασμού ολόκληρου του κτιρίου εξετάζει κατάλληλα τη διαμόρφωση του κτιριακού κελύφους για την επίτευξη βελτιστοποιημένων επιπέδων θερμομόνωσης, λαμβάνει υπ’ όψιν το μέγεθος, τη θέση και την απόδοση των παραθύρων και των συστημάτων υαλοπινάκων και ενσωματώνει στρατηγικά εξωτερικά στοιχεία σκίασης και ηλιακούς ελέγχους.
Το κτίριο συμβάλλει στην αστική συμπύκνωση μέσω της μεικτής χρήσης και της μείωσης του απαιτούμενου χώρου
Η ανάγκη για αστική εγγύτητα και µεικτή χρήση γης αναδιαµορφώνει την αρχιτεκτονική. Η απαίτηση της βιωσιµότητας για µεγαλύτερη πυκνότητα και αστική συµπύκνωση επαναπροσδιορίζει τις τυπολογίες των αστικών οικοδοµικών τετραγώνων και κατά συνέπεια επηρεάζει τον σχεδιασµό των κτιρίων.
Η εξαρτώµενη από το ιδιωτικό αυτοκίνητο πόλη, όπου οι περιοχές κατοικίας, επιχειρήσεων, εµπορίου και αναψυχής διαχωρίζονται, αντικαθίσταται µε βάση τις αρχές µιας πόλης φιλικής προς τους πεζούς, συµπαγούς και µεικτής χρήσης.
Ο κ. Σπύρος Ν. Πολλάλης είναι Καθηγητής MBA, PHD Harvard Univesity.
