Δεν είναι από τα γνωστά και δημοφιλή χωριά του νησιού, τα οποία και αυτά, ας μη γελιόμαστε, τις περισσότερες φορές τα γνωρίζουν πολύ επιδερμικά οι επισκέπτες τους. Ωστόσο η ταπεινή και παραγνωρισμένη Βέσσα, το γραφικό πέρασμα με τα δύο παραδοσιακά καφενεία καθ’ οδόν προς παραλίες όπως το Λιθί στο νοτιοδυτικό μέρος του νησιού, εφέτος συστήνεται στην κρυμμένη, λαμπρή ολότητά της.

Και αυτό γιατί στην τέταρτη χρονιά διοργάνωσής της, η εικαστική πρωτοβουλία DEO Projects ξεμακραίνει για λίγο από τη Χώρα της Χίου και μεταφέρει τους επισκέπτες του νησιού στα φιδογυριστά σοκάκια και τα κτίρια, εγκαταλελειμμένα και μη, αυτού του μεσαιωνικού οικισμού. Eκεί δηλαδή όπου φιλοξενείται η υπαίθρια έκθεση με τίτλο «Τα όνειρά μου γκρεμίστηκαν στα τείχη σου», σε επιμέλεια του Ακη Κόκκινου, ιδρυτή, καλλιτεχνικού διευθυντή και ιθύνοντα νου της DEO Projects.

Ενα μικρό κυνήγι θησαυρού ή αναζήτησης των έργων οκτώ καλλιτεχνών (από Ελλάδα, Κύπρο, Τουρκία, Ρουάντα) που συμμετέχουν με μεγάλης – αλλά και μικρότερης – κλίμακας εγκαταστάσεις μέσα σε ένα αρχιτεκτονικό σκηνικό, συνήθως παροπλισμένο, το οποίο σε αυτή την περίπτωση ενεργοποιείται, συνομιλεί και ενίοτε ανταγωνίζεται τα ίδια τα εκθέματα.

Άποψη από το μεσαιωνικό χωριό της Βέσσας. @Nelo Meci

Ως Χιώτης, γέννημα θρέμμα, ο Κόκκινος γνώριζε βέβαια την ύπαρξη της Βέσσας. Οταν άρχισε να σκέφτεται πέρυσι ποιο θα ήταν το επόμενο βήμα της DEO, του ήρθε στο μυαλό αυτό το λιγότερο ορατό καστροχώρι, «το πιο αδικημένο και αυθεντικό», μια και η αρχιτεκτονική και η ατμόσφαιρά του απηχούσαν με έναν υπόγειο τρόπο επώδυνα προσωπικά και συλλογικά βιώματα της χρονιάς που μας πέρασε – ο θάνατος του πατέρα του και του ζωγράφου Στέλιου Φαϊτάκη, ο οποίος έδειξε τελευταία φορά δουλειά του στην περυσινή διοργάνωση, όπως και η τραγική κατάσταση στη Μέση Ανατολή.

«Μέσα σε ρευστούς καιρούς, η Βέσσα προσφέρει χώρο για έναν μεταμορφωτικό περίπατο ενδοσκόπησης και επαναπροσδιορισμού. Τα φιδογυριστά μονοπάτια του χωριού, οι μισογκρεμισμένοι τοίχοι και οι σκηνές καθημερινότητας στα πετρόκτιστα αδιέξοδα – η αίσθηση ότι μπαίνεις από ένα σημείο και βγαίνεις από ένα άλλο δίχως να έχεις σημεία θέασης, ότι κάνεις γύρους δίχως να οδηγείσαι απαραίτητα εκεί που ξεκίνησες να πας – απηχούν προβληματισμούς σχετικά με την πορεία της ζωής μας και τις διαδρομές που αποφασίζουμε να ακολουθήσουμε. Αυτή ήταν και η επιμελητική μεθοδολογία. Το πού θα σταθείς και πώς θα σταθείς μέσα στον οικισμό και απέναντι στα έργα είναι δική σου απόφαση» θα πει στο ΒHΜΑgazino ο Κόκκινος.

Αναζητώντας τα έργα, ανακαλύπτοντας την Ιστορία

Αυτό το μικρό περιπατητικό ταξίδι κρύβει πολλές εκπλήξεις διαφορετικής υφής και έντασης. Για παράδειγμα, αν δεν είστε εξοικειωμένοι με τη δουλειά του Ανδρέα Λόλη, τα μαρμάρινα γλυπτικά αντικείμενα που μιμούνται υλικά πιο ευτελή και εύθραυστα, μπορεί και να προσπεράσετε ορισμένα από τα εννέα έργα τα οποία ενσωματώνονται σαν χαμαιλέοντες σε σημεία του οικισμού – ξύλινες σανίδες σε ένα παράθυρο, μια τραγιάσκα σε μια καρέκλα, η υποψία μιας κουρτίνας πίσω από ένα κλειστό παντζούρι – και η επισήμανση να σας προκαλέσει θαυμασμό και δυσπιστία.

Το γλυπτό «11:49» του Ανδρέα Λόλη. Οι τίτλοι των έργων του είναι η ώρα που αντίκρισε για πρώτη φορά τα σημεία όπου τοποθετήθηκαν οι δημιουργίες του. @Νίκος Αλεξόπουλος

Ή να νιώσετε σοκ και δέος όταν μπείτε πίσω από τη λεπτή και αιθέρια κουρτίνα από τούλι που αγκαλιάζει την παλιά πλατεία της Βέσσας και έρθετε αντιμέτωποι με την εγκατάσταση του Αχµέτ Ντοκού Ιπέλ («Πρόταση για μια εναλλακτική πλατεία»): μια σειρά από ξαπλωμένους απανθρακωμένους κορμούς, τους οποίους πολύ φευγαλέα μπορεί να μπερδέψει κάποιος με απανθρακωμένα σώματα. Είναι απομεινάρια από τις φωτιές που κατέκαψαν τη Βέσσα το 2012 και με αυτή την εγκατάσταση είναι σαν να πραγματοποιείται προς τιμήν τους μια επιμνημόσυνη δέηση.

Μια πρόσκληση για προσευχή είναι και το έργο της Χάλε Τένγκερ, μια εγκατάσταση («Μια ανοιχτή καρδιά εμπόδιο στην αλλοτρίωση») που περιλαμβάνει τάματα-αναθήματα στους εσωτερικούς τοίχους ενός γκρεμισμένου σπιτιού, συνοδεία ενός ηχοτοπίου με χαρούμενες φωνές παιδιών. Ενα πουλί, ένα ψάρι, ένα δέντρο, ο πλανήτης Γη στην επιφάνεια της μικρής επάργυρης επιφάνειας είναι μια επίκληση στο περιβάλλον, ενώ η εικόνα της φράουλας – το πάλαι ποτέ σύμβολο της αφθονίας στην Παλαιστίνη – είναι ο τρόπος της να πενθήσει για τα παιδιά που χάνονται καθημερινά.

Λεπτομέρεια από την εγκατάσταση «Μια ανοιχτή καρδιά εμπόδιο στην αλλοτροίωση» της Χάλε Τένγκερ.

Η εγκατάσταση γλυπτών της Μαλβίνας Παναγιωτίδη είναι βασισμένη στις «δενδρώσεις» του Ιάννη Ξενάκη και απαρτίζεται από ένα σύμπλεγμα μεταλλικών σωμάτων-θραυσμάτων, ενώ το έργο της Γεωργίας Σαγρή με τίτλο «Κρατώντας την ανάσα μου» στον προαύλιο χώρο του ναού Αγίων Αναργύρων σε καλεί να σταθείς για λίγο στο παγκάκι όπου είναι ενσωματωμένο ένα χειροποίητο γυάλινο στοιχείο-ενσάρκωση της πράξης της αναπνοής.

Το γλυπτό «Νοούμενα ΙΙ» από τη σειρά «Το Αλφα πάντα αρχίζει. Το Ωμέγα αναγεννάται σε κάθε τέλος», της Μαλβίνας Παναγιωτίδη.

Προσφέρει ένα απάγκιο περισυλλογής σε αυτή τη διαδρομή που περιλαμβάνει και τις απαιτητικές ανηφοριές της όταν οι θερμοκρασίες είναι – που συνήθως είναι – υψηλές. Αμφότερα τα έργα δεν φιλοτεχνήθηκαν ειδικά για το πρότζεκτ, αλλά βρήκαν τη θέση τους στον οικισμό με απόλυτα οργανικό τρόπο.

Τα έργα του Σωκράτη Σωκράτους («Αθέατα από τη θάλασσα») βρίσκονται διάσπαρτα στα λεγόμενα «Παραθύρια», τον δρόμο που συνδέει το τείχος του παλιού οικισμού με το σύγχρονο χωριό, και η διακριτική παρουσία των γύψινων και επάργυρων αντικειμένων γίνεται αντιληπτή χάρη στην κλίμακά τους ή χάρη στην προσοχή που πάντα θα προσελκύει η ανεπιτήδευτη ομορφιά.

Πρόκειται για συνθέσεις φυτών και γεωμετρικών στοιχείων που μοιάζουν αποσπασμένα από υπάρχοντα αρχιτεκτονικά στοιχεία – για παράδειγμα, ανθέμια, φουρούσια – και βρίσκονται σε εγκαταλελειμμένα ή συντηρημένα τμήματα των τειχών. Είναι εμπνευσμένα από το παρελθόν του οικισμού, όπως ο μεγάλος, εντυπωσιακός σταυρός (2Χ2 μ.) με τις τέσσερις γωνίες του να παραπέμπουν στους τέσσερις πύργους του περίκλειστου χωριού, ειδικά υλοτομημένου για να προστατεύεται από τις πειρατικές επιδρομές. Εχει αναρτηθεί σε μια αψίδα με ανάγλυφα διακοσμητικά στοιχεία που μαρτυρούν την κατάκτηση της Χίου και την επιρροή από τους Γενουάτες (1346-1566).

Έργο του Σωκράτη Σωκράτους από την περιπατητική εγκατάστασή του «Αθέατα από τη θάλασσα», στον δρόμο που συνδέει το τείχος του παλιού οικισμού με το σύγχρονο χωριό. @Νίκος Αλεξόπουλος

Αντίστοιχα διάσπαρτα είναι και τα έργα του Αντρέα Τζούροβιτς, τα οποία παρουσιάζονται σε τρεις αλληλένδετες ενότητες και καταλαμβάνουν εγκαταλελειμμένα κτίρια για να αναπτύξουν τη σχέση μεταξύ πολεμικής σύγκρουσης και παιχνιδιού. Οπως η γλυπτική εγκατάσταση με τα στρατιωτικά ξυλοκιβώτια φύλαξης πυραύλων («Σσσσς»), τα οποία είναι τοποθετημένα σε γωνία 50 μοιρών, σε μια κλίση και έναν σχηματισμό δηλαδή που αναπαριστά το μουσικό σύμβολο caesura (υποδεικνύει μια διακοπή ανάμεσα σε μουσικές φράσεις), μια συμβολική επίκληση για κατάπαυση πυρός προς πάσα κατεύθυνση.

«Καλπάζουσα δόνηση«, έργο του Αντρέα Τζούροβιτς από ξύλο παντούκ και τρίχες για δοξάρι βιολοντσέλου. @Νίκος Αλεξόπουλος

Στο δημοτικό σχολείο του χωριού βρίσκεται το εντυπωσιακό αποτύπωμα του Φράνσις Οφμαν, ενός καλλιτέχνη από τη Ρουάντα ο οποίος ζει και εργάζεται στην Μπολόνια. Ο Οφμαν δουλεύει με «χρωστικές» του τα κατακάθια του καφέ από τις ιταλικές εσπρεσιέρες (moka pots) και ιχνηλατεί τις διαδρομές του καφέ από τη γενέτειρά του στην Ευρώπη δημιουργώντας σκούρες επιφάνειες στις οποίες υφέρπουν πολλές ανομολόγητες πράξεις.

Στο δημοτικό σχολείο του οικισμού η εγκατάσταση του Φράνσις Όφμαν «72 παχύμετρα με εγκυκλοπαίδειες», με φόντο ένα άτιτλο έργο του με πρώτες ύλες του ακρυλικό χρώμα, μελάνι, κατακάθια καφέ και κιμωλία της Μπολόνια @Νίκος Αλεξόπουλος

Στη Βέσσα τις παρουσιάζει µαζί µε µια εγκατάσταση από µικρούς τόµους εγκυκλοπαίδειας που βρήκε εντός του σχολείου, «έντυσε» µε τέτοια κατακάθια και στήριξε σε παχύµετρα, σαν εκείνα που χρησιµοποιούσαν οι Βέλγοι αποικιοκράτες στις αρχές του 20ού αιώνα για να µετρήσουν το κρανίο των ιθαγενών κατοίκων της Ρουάντα, για την ταξινόµησή τους σε φυλετικές οµάδες, ένα σχόλιο για τη στατικότητα της γνώσης και τα στερεότυπα που παρεισφρέουν εντός της ή την παρακινούν («72 παχύµετρα µε εγκυκλοπαίδειες»).

Ενα ongoing project

Η DEO είναι ο πρώτος οργανισμός σύγχρονης τέχνης στη Χίο και σταθερά όσο και μεθοδικά χτίζει το δικό του στίγμα, το οποίο εκπέμπει σε ολοένα πιο διευρυμένο διεθνές επίπεδο. Εχει όλα τα εχέγγυα για να το πετύχει και τη συνδρομή δωρητών, υποστηρικτών και οργανισμών για να το καταφέρει (ας αναφερθούν ενδεικτικά οι Μαρία Καλομενίδου και Γιάννης Σκούφαλος, Θεόδωρος Φατσής και Μαρία Απόδιακου, Στάμος Ι. Φαφαλιός ή οι Οργανισμοί ΝΕΟΝ, Pylon και το Ιδρυμα SΑΗΑ). Αν μη τι άλλο, έχει συγκεκριμένη στόχευση και επιδιώξεις.

Για παράδειγμα, εστιάζει σε καλλιτέχνες από την ευρύτερη γεωπολιτική ζώνη της Μεσογείου ή και της Λατινικής Αμερικής, «κυρίως γιατί τα κέντρα της Ευρώπης δεν μπορούν να αντιληφθούν τι σημαίνει να λειτουργείς σε ένα μεσογειακό νησί με περιορισμένους πόρους, οπότε υπάρχει τεράστιο χάσμα στην επικοινωνία. Με τους ανθρώπους από τη Μεσόγειο, τη Μέση Ανατολή, ή τη Λατινική Αμερική έχουμε όλοι μεγαλώσει με το ίδιο πλαίσιο πάνω-κάτω και ξέρουμε τι δουλειά απαιτείται για τη δημιουργία ενός έργου ή το στήσιμο μιας έκθεσης. Ακριβώς επειδή υπάρχουν αυτή η κοινή βάση και η ενσυναίσθηση, υπάρχει και άλλου είδους επαφή με το τοπικό κοινό, για το οποίο αυτοί οι καλλιτέχνες επιδεικνύουν ιδιαίτερη αγάπη», όπως θα εξηγήσει ο Ακης Κόκκινος.

Αλλωστε, ένας από τους λόγους που ξεχωρίζουν η DEO και ο Κόκκινος, ο οποίος ηγείται μιας μικρής ομάδας που έχει βάση τη Χίο, είναι ότι δεν ξεχνούν πως το νησί όπου δραστηριοποιούνται δεν είναι απλώς ένα χρήσιμο σκηνικό για ανάπτυξη καλλιτεχνικών φιλοδοξιών αλλά ένας τόπος με ζωή και ανθρώπους που δεν θα έπρεπε να αντιμετωπίζονται ως αμήχανοι κομπάρσοι.

Για παράδειγμα, στα εκθέματα συμπεριλαμβάνεται και ένα νέο βίντεο από την Ομάδα Προφορικής Ιστορίας Χίου (ΟΠΙΧΙ), με αφηγήσεις σημερινών κατοίκων της Βέσσας: ένα ζωντανό και συγκινητικό αρχείο του κοινωνικού ιστού του οικισμού που φωτίζει προσωπικές ιστορίες αλλά και το παρελθόν του τόπου. Παράλληλα, θα «τρέχει» στο νησί ένα πρόγραμμα που θα εκτυλίσσεται καθ’ όλη τη διάρκεια της έκθεσης έως τις 8 Σεπτεμβρίου, σε επιμέλεια Εβίτας Κυριαζή.

Οπως θα πει ο Ακης Κόκκινος: «Η στόχευσή μας και η επιθυμία μας είναι να υπάρχει το αποτύπωμα της έκθεσης καθ’ όλη τη διάρκεια του χρόνου, με τα εκπαιδευτικά προγράμματα και τη συνεργασία μας με τα σχολεία, με τις ομιλίες καλλιτεχνών. Θα μας ενδιέφερε να έχουμε και έναν μόνιμο χώρο στο νησί, ένα μεγάλο πρότζεκτ βέβαια, κάτι που όμως δουλεύουμε».

INFO «Τα όνειρά μου γκρεμίστηκαν στα τείχη σου»: Μεσαιωνικός οικισμός Βέσσας, Χίος, έως τις 8 Σεπτεμβρίου.