«Η φωτογραφία έχει να κάνει με το φως που κατακτά το σκοτάδι. Και αυτή τη στιγμή που μιλάμε οι ουκρανοί φωτογράφοι κατακτούν με τις εικόνες τους μια ασύλληπτη μορφή σκότους. Δεν μπορώ να φανταστώ πιο σημαντική συμβολή στη φωτογραφία από αυτή». Ο ουκρανικής καταγωγής Εντoυαρντ Μπουρτίνσκι κάνει κάτι παρόμοιο εδώ και περίπου σαράντα χρόνια, αν και όχι με τόσο άμεσο κίνδυνο για τη ζωή του. Η δική του μάχη με το φως και το σκοτάδι δίνεται σε ορυχεία, σε βιομηχανικά διυλιστήρια, σε διαλυτήρια πλοίων αλλά και σε αγροκτήματα, όπου ο 67χρονος καναδός φωτογράφος βρίσκει τον τρόπο να απαθανατίσει την αποκρουστική, διεστραμμένη ομορφιά σε εικόνες που μαρτυρούν ότι το περιβάλλον υποφέρει, ξεκάθαρα από ανθρώπινη παρέμβαση. Ναι, «ομορφιά», γιατί συχνά οι χρωματικές παλέτες στις εικόνες του παραπέμπουν σε πίνακες αφηρημένης ζωγραφικής. Δεν είναι τυχαίο εξάλλου ότι έργα του βρίσκονται σε πολιτιστικά ιδρύματα ανά τον κόσμο, όπως η Εθνική Πινακοθήκη του Καναδά, το Μουσείο Guggenheim, η Tate του Λονδίνου, το Reina Sofía της Μαδρίτης, το Stedelijk της Ολλανδίας ή το Los Angeles County Museum of Art, καθώς ο Μπουρτίνσκι έχει αφήσει το δικό του αποτύπωμα στη φωτογραφία βιομηχανικών τοπίων αλλά και στη φωτογραφία γενικότερα, εμφανώς επηρεασμένος από τους κορυφαίους φωτογράφους τοπίου όπως ο Ανσελ Ανταμς, ο Εντουαρντ Γουέστον και ο Κάρλτον Γουότκινς. Ο Εντ Μπουρτίνσκι με τη σειρά του έγινε ο πιστοποιημένος μάρτυρας της ανεξέλεγκτης καταστροφής του πλανήτη μας.
«Η φύση που μεταμορφώνεται εξαιτίας της βιομηχανίας είναι ένα κυρίαρχο θέμα στη δουλειά μου. Προσπάθησα να συναντηθώ με τη σύγχρονη εκδοχή των μεγάλων εποχών της ανθρωπότητας. Από εκείνη που χαρακτηρίστηκε από την πέτρα, μέχρι εκείνες που σημαδεύτηκαν από τη χρήση των ορυκτών, του πετρελαίου, των μεταφορών, του πυριτίου και ούτω καθεξής. Γι’ αυτό και κάνω αυτές τις ιδέες ορατές, αναζητώ θέματα που είναι πλούσια σε λεπτομέρεια και κλίμακα αλλά ανοιχτά ως προς το νόημά τους. Τα ναυπηγεία ανακύκλωσης, τα απόβλητα των ορυχείων, τα λατομεία και τα διυλιστήρια είναι όλα τους μέρη που βρίσκονται μακριά από τις συνήθεις, καθημερινές εμπειρίες μας, ωστόσο συμμετέχουμε με τον τρόπο μας στην παραγωγή τους σε καθημερινή βάση. Αυτές οι εικόνες νοούνται ως μεταφορές πάνω στο δίλημμα της σύγχρονης ύπαρξής μας και αναζητούν έναν διάλογο μεταξύ έλξης και απώθησης, γοητείας και φόβου. Μας ελκύει η επιθυμία της ευκαιρίας για μια καλή ζωή, παρ’ όλα αυτά έχουμε επίγνωση, συνειδητά ή ασυνείδητα, ότι ο κόσμος υποφέρει από την επιτυχία μας. Η εξάρτησή μας από τη φύση για την παροχή των υλικών που θα τροφοδοτήσουν την καταναλωτική μας ανάγκη μάς φέρνουν αντιμέτωπους με μια δυσάρεστη αντίφαση. Για εμένα αυτές οι εικόνες λειτουργούν ως δεξαμενές αντικατοπτρισμού της εποχής μας» περιγράφει ο Μπουρτίνσκι, φωτίζοντας τον λόγο για τον οποίο δημιουργεί τις φωτογραφίες του.
Η (κακή) Εποχή του Ανθρώπου
O Eντ Μπουρτίνσκι είναι επικεφαλής και του Διεθνούς Φεστιβάλ Φωτογραφίας Contact του Τορόντο αλλά και συνιδρυτής του Anthropocene Project, μιας διεπιστημονικής πρωτοβουλίας που αποτυπώνει τον αντίκτυπο της ανθρώπινης δραστηριότητας στη Γη. Οπως λέει, «έχουμε φτάσει σε μια στιγμή στην Ιστορία του πλανήτη που δεν έχει προηγούμενο. Οι άνθρωποι πλέον επηρεάζουν το περιβάλλον περισσότερο από όσο όλες οι δυνάμεις της φύσης μαζί. Το συγκεκριμένο πρότζεκτ είναι διεπιστημονικό και συνδυάζει τη φωτογραφία, το φιλμ, την εικονική και την επαυξημένη πραγματικότητα και την επιστημονική έρευνα για να διερευνήσει την ανθρώπινη επιρροή στην κατάσταση, τη δυναμική και το μέλλον της Γης. Η εποχή του Ολόκαινου ξεκίνησε πριν από 11.700 χρόνια, όταν υποχώρησαν και οι τελευταίοι παγετώνες (της εποχής των παγετώνων). Οι γεωλόγοι και άλλοι επιστήμονες από την Ομάδα Εργασίας του Ανθρωπόκαινου πιστεύουν ότι έχουμε αφήσει το Ολόκαινο και έχουμε μπει σε μια νέα εποχή: αυτή του Ανθρωπόκαινου. Το επιχείρημά τους είναι ότι οι άνθρωποι έχουν γίνει η μόνη και πιο καθοριστική δύναμη στον πλανήτη και οι αποδείξεις επί τούτου είναι συντριπτικές.
Η τροφοδοσία της Γης γίνεται μέσα από την εξόρυξη, την αστικοποίηση, τη βιομηχανοποίηση και την εντατική γεωργία. Με την πληθώρα των φραγμάτων και την εκτροπή των πλωτών οδών. Με το CO2 και την οξίνιση των ωκεανών εξαιτίας της κλιματικής αλλαγής. Με τη διάχυτη παρουσία των πλαστικών, του σκυροδέματος και άλλων τεχνοαπολιθωμάτων σε όλον τον κόσμο. Με τους πρωτοφανείς ρυθμούς αποψίλωσης των δασών και της εξαφάνισης των ειδών. Αυτές οι ανθρώπινες πράξεις είναι τόσο τεράστιες σε έκταση που έχουν ήδη εισέλθει και θα διαρκέσουν στον γεωλογικό χρόνο».
O Μπουρτίνσκι γεννήθηκε σε μια μικρή πόλη στο Οντάριο, όπου οι κάτοικοι βιοπορίζονταν ως επί το πλείστον ως εργάτες στην General Motors, ανάμεσά τους και ο ουκρανός μετανάστης πατέρας του. Εκείνος ήταν που του χάρισε στα 11 του χρόνια έναν σκοτεινό θάλαμο και μια φωτογραφική μηχανή που αγόρασε από τη χήρα ενός ερασιτέχνη φωτογράφου. Η φωτογραφία, συγκεκριμένα της ουκρανικής κοινότητας της πόλης του, του εξασφάλισε το πρώτο του εισόδημα, το οποίο στη συνέχεια αξιοποίησε ταξιδεύοντας στην εξοχή και στα παρθένα τοπία γύρω από τη γενέτειρά του. Αυτός ήταν ο σπόρος που οδήγησε στην ωρίμασή του ως φωτογράφου (βιομηχανικού) τοπίου.
