Η αρχιτεκτονική του 2023

Αυτή που μόλις πέρασε ήταν μια χρονιά με αρχιτεκτονικά ορόσημα νέας κοπής, όπως η «ανακύκλωση» του πρώτου ουρανοξύστη στον κόσμο, στην Αυστραλία, του πάλαι ποτέ ψηλότερου κτιρίου στο Σίδνεϊ, ονόματι AMP Centre. Πλέον ως Quay Quarter Tower στέκει αγέρωχο στα 206 μέτρα και διατηρεί τα δύο τρίτα της κατασκευής που πρωτοανεγέρθηκε τη δεκαετία του ’70, χάρη στις αρχιτεκτονικές παρεμβάσεις των 3XN από τη Δανία που ανέλαβαν τη μεταμόρφωσή του και το κατέστησαν «Κτίριο της χρονιάς για το ’22» στο πρόσφατο World Architecture Festival. Κρατάμε επίσης ότι η υψηλότερη διάκριση του χώρου, το βραβείο Pritzker, απονεμήθηκε στον Ντιεμπέντο Φράνσις Κέρε από την Μπουρκίνα Φάσο, τον πρώτο μαύρο αρχιτέκτονα που τιμάται με το διεθνές αριστείο.

Η νέα χρονιά, τις πρώτες εβδομάδες της οποίας διανύουμε, αναμένεται να φέρει πολλά καινούργια τοπόσημα στον κόσμο που διακρίνονται από σημαντικές ιδιαιτερότητες – εφόσον βέβαια το επιτρέψουν η καλπάζουσα COVID-19 και η οικονομική και ενεργειακή κρίση. Κατ’ αρχάς να πούμε ότι για άλλη μία χρονιά ευελπιστούμε να δούμε τα θυρανοίξια του Grand Egyptian Museum (το αποκαλούμενο GEM) στην Γκίζα της Αιγύπτου, του μεγαλύτερου αρχαιολογικού μουσείου στον κόσμο αφιερωμένου σε έναν μόνο πολιτισμό, με εκθέματα όπως η πλήρης συλλογή των αντικειμένων από τον τάφο του φαραώ Τουταγχαμών, η οποία θα εκτεθεί για πρώτη φορά στην ολότητά της. Το μνημειώδες οικοδόμημα σχεδιάστηκε από τους Ιρλανδούς Heneghan Peng Architects ως ένα μεγαλεπήβολο πρότζεκτ που στοίχισε γύρω στο ένα δισ. δολάρια και η περιπέτεια της ανέγερσής του ξεκίνησε το 2002. Αναμένεται να ανοίξει μέσα στο 2023, αν και ούτε η επέτειος της συμπλήρωσης εκατό χρόνων από την ανακάλυψη του τάφου του Τουταγχαμών τον περασμένο Νοέμβριο κατάφερε να δώσει το κίνητρο για την επίσπευση των σχετικών διαδικασιών.

Διαφάνεια και ανεξιθρησκία

Και στην ολοκλήρωση της Εθνικής Βιβλιοθήκης του Ισραήλ στην Ιερουσαλήμ έχουν υπάρξει καθυστερήσεις, καθώς ο αρχικός ορίζοντας αποπεράτωσης ήταν το έτος 2019. Το νέο deadline είναι το 2023 για το εντυπωσιακό κτίριο που σχεδίασαν οι Herzog & de Meuron και βρίσκεται ανάμεσα στο Μουσείο του Ισραήλ και την Κνέσετ, το Κοινοβούλιο της χώρας. Οι ελβετοί αρχιτέκτονες οδήγησαν τον σχεδιασμό πάνω στους άξονες των αξιών του ιδρύματος, τη διαφάνεια και την προσβασιμότητα. Εξ ου και δημιούργησαν έναν μεγάλο κυκλικό φεγγίτη που διατρέχει το κτίριο, όπως και διαφανείς προθήκες που καθιστούν ορατά τα βιβλία, ορισμένα από τα 5 εκατομμύρια που διαθέτει η Βιβλιοθήκη, στα δύο πρώτα επίπεδα του εξαώροφου κτιρίου. Στο επίκεντρο βρίσκεται η τεράστια αίθουσα ανάγνωσης, έκτασης περίπου 15.000 τ.μ., γύρω από την οποία οργανώνονται οι υπόλοιποι χώροι (αμφιθέατρο, κέντρο νεότητας, αίθουσες εκθέσεων).

Ποιος θα το περίμενε ότι τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα θα έδειχναν τον δρόμο για την ανεξιθρησκία, και μάλιστα σε μια πόλη όπως το Αμπου Ντάμπι, όπου το 80% των κατοίκων είναι μουσουλμάνοι; Το Abrahamic Family House, όμως, θα είναι ένα μέρος όπου καθένας και καθεμία θα μπορεί να δοξάσει τον θεό που επιθυμεί, αρκεί να ανήκει σε μία από τις αβρααμικές θρησκείες (Ισλάμ, χριστιανισμός, ιουδαϊσμός). Το γραφείο Adjaye Associates του βρετανο-γκανέζου αρχιτέκτονα Ντέιβιντ Ατζάγε (βραβείο αρχιτεκτονικής RIBA 2021) δημιούργησε ένα τζαμί, μία εκκλησία και μία συναγωγή έτσι ώστε να καταλαμβάνουν τρεις κύβους ίδιου μεγέθους και συναφούς αισθητικής αλλά με διαφορετικό χωρικό προσανατολισμό. Eκτός από τους χώρους λατρείας, στο σύμπλεγμα κτιρίων θα περιλαμβάνεται και ένα τέταρτο κτίριο, το οποίο δεν θα σχετίζεται με κάποια θρησκεία αλλά θα είναι ένα εκπαιδευτικό κέντρο ώστε να έρθουν κοντά «όλοι οι άνθρωποι καλής θέλησης». Αλλωστε, όπως δηλώνει ο ίδιος ο Ατζάγε: «Ως αρχιτέκτονας θέλω να δημιουργήσω ένα κτίριο που αποδομεί την έννοια της ιεραρχικής διαφοράς, που αντιπροσωπεύει την καθολικότητα και την ολότητα, κάτι που είναι ανώτερο και ενισχύει τον πλούτο της ανθρώπινης ζωής».

Κτίριο-γροθιά προς τον ουρανό

Βέβαια, δεν νοείται νέα χρονιά χωρίς κτίρια που να «γαργαλούν» παιχνιδιάρικα τον ουρανό. Στην Κουάλα Λουμπούρ της Μαλαισίας θα ολοκληρωθεί ο ουρανοξύστης Merdeka 118 που αναμένεται να γίνει το δεύτερο ψηλότερο κτίριο του κόσμου, στα 679 μέτρα, μετά τον Burj Khalifa του Ντουμπάι. Σχεδιάστηκε από το αυστραλιανό γραφείο Fender Katsalidis και ανήκει στην επίλεκτη ομάδα των μόλις τεσσάρων «mega tall» ουρανοξυστών, κοινώς στα κτίρια του κόσμου που ορθώνονται σε ύψος μεγαλύτερο από τα 600 μέτρα. Αναμένεται να ολοκληρωθεί στο δεύτερο εξάμηνο του 2023, μαζί με το τεράστιο εμπορικό κέντρο που θα το συνοδεύει. Θέα στην πόλη θα προσφέρουν τα γραφεία, το ξενοδοχείο, ένα θέατρο 1.000 θέσεων και το υψηλότερο παρατηρητήριο της Νοτιοανατολικής Ασίας.

Είναι ενδιαφέρον ότι όταν το κτίριο άρχισε να πλησιάζει το τελικό του ύψος το 2021, ο τότε πρωθυπουργός Ισμαήλ Σάμπρι Γιάακομπ συνέκρινε την εικόνα του με εκείνη του ηγέτη Τούνκου Αμπντούλ Ραχμάν, του πρώτου πρωθυπουργού της ανεξάρτητης Μαλαισίας, όταν σήκωνε το χέρι του στον αέρα και να ανακοινώσει αυτή ακριβώς την ανεξαρτησία της χώρας του (συνέβη το 1957 στο γειτονικό στάδιο Merdeka). Οι αρχιτέκτονες, από την άλλη, δηλώνουν ότι πηγή έμπνευσης για την τοποθέτηση των γυάλινων ψηφίδων της πρόσοψης ήταν μοτίβα από παραδοσιακές τεχνικές της Μαλαισίας.

Στην Αυστραλία, ένας τεράστιος αστικός μετασχηματισμός βρίσκεται υπό εξέλιξη στο δυτικό Σίδνεϊ και στην περιοχή Wianamatta, όπου κατασκευάζεται ένας τεράστιος περίβολος για να εξυπηρετήσει το νέο αεροδρόμιο της πόλης (το Western Sydney International Airport αναμένεται να ανοίξει γύρω στο 2026). Οι αξιωματούχοι ευελπιστούν ότι η περιοχή, που ονομάζεται Western Sydney Aerotropolis, θα εξελιχθεί σε ένα κέντρο για τις επιστήμες, την τεχνολογία και τις δημιουργικές βιομηχανίες όπου θα αναπτυχθούν περισσότερες από 100.000 θέσεις εργασίας τις επόμενες τρεις δεκαετίες. Το πρώτο λοιπόν κτίριο αυτού του μεγαλεπήβολου σχεδίου είναι το AMRF (Advanced Manufacturing Research Facility) First Building, το οποίο θα λειτουργήσει ως κόμβος επισκεπτών όταν ανοίξει στα τέλη του 2023. Πρόκειται για ένα κτίριο επιφάνειας 3.000 τ.μ. που φτιάχτηκε από προκατασκευασμένες ξύλινες μονάδες και είναι εμπνευσμένο από την κίνηση του νερού, όπως δηλαδή το φαντάστηκε το ντόπιο αρχιτεκτονικό γραφείο Hassell σε συνεργασία με την ιθαγενή σχεδιάστρια Ντανιέλε Χρόμεκ, έπειτα από ανάθεση του Western Parkland City Authority (WPCA).

Από την καρδιά του Κουβέιτ στο Ολυμπιακό Πάρκο του Λονδίνου

Στο Κουβέιτ το διεθνές γραφείο Foster + Partners έχει σχεδιάσει τα κεντρικά της Εθνικής Τράπεζας της χώρας, ένα κτίριο που ολοκληρώθηκε πρόσφατα και αναμένεται να λειτουργήσει σύντομα στο Sharq, το αναπτυσσόμενο οικονομικό κέντρο της Πόλης του Κουβέιτ. Πρόκειται για έναν κυλινδρικό πύργο ο οποίος ανοίγει σαν κοχύλι στο βόρειο τμήμα του προκειμένου να προστατεύει τους εργαζομένους από τη μεγάλη έκθεση στην ηλιακή ακτινοβολία, ενώ παράλληλα θα τους αποκαλύπτει όψεις του Περσικού Κόλπου. Η νότια πρόσοψη σκιάζεται με μια σειρά πτερυγίων από σκυρόδεμα τα οποία εκτείνονται σε όλο το ύψος του πύργου για να παρέχουν δομική στήριξη. Εκτός από τις περιβαλλοντικές παραμέτρους που ελήφθησαν υπ’ όψιν στον σχεδιασμό, οι συγκεκριμένες επιλογές απηχούν τη μορφή ενός ιστιοπλοϊκού σκάφους dhow και αποτελούν μια αναφορά στην ιστορία της πόλης στο διεθνές εμπόριο.

Κάτι πιο ταπεινό αλλά με φινέτσα είναι το Πολιτιστικό Κέντρο Lola Mora στην πόλη Σαν Σαλβαδόρ ντε Χουχούι στη Βορειοδυτική Αργεντινή, ένα κομψό κτίριο που θυμίζει μια σμίλη, καθώς είναι αφιερωμένο στη Λόλα Μόρα (1866-1936), μια πρωτοπόρο γλύπτρια των αρχών του 20ού αιώνα, την πρώτη της Αργεντινής αλλά και της Νότιας Αμερικής. Το μουσείο θα στεγάζει έργα της αλλά και ατελιέ για residencies, όπως και βιβλιοθήκη και εστιατόριο. Σχεδιάστηκε από τους αρχιτέκτονες Pelli Clarke & Partners, το γραφείο που ίδρυσε ο Aμερικανο-αργεντινός Σέζαρ Πέλι (1926-2019), ο οποίος είναι δημιουργός ορισμένων από τα ψηλότερα κτίρια του κόσμου, όπως το World Financial Center στη Νέα Υόρκη. Το συγκεκριμένο στην Αργεντινή είναι πολύ προσγειωμένο και το πρώτο που σχεδιάζει το γραφείο στη Νότια Αμερική τα τελευταία χρόνια. Η ιδιαιτερότητά του έγκειται στο ότι αναμένεται να παράγει 20% περισσότερη ενέργεια από αυτή που καταναλώνει με τη συνδρομή ανεμογεννητριών αλλά και της ηλιακής ενέργειας.

Λίγο πιο κοντά μας, στο αγαπημένο Λονδίνο, το Sadler’s Wells East θα γίνει ένα νέο venue για σύγχρονο χορό με τη σφραγίδα του γνωστού οργανισμού με τη μακρά παράδοση σε αυτό το είδος παραστατικής τέχνης. Πρόκειται για ένα κτίριο μεσαίου μεγέθους σχεδιασμένο από το γραφείο O’Donnell + Tuomey που θα ανοίξει μέσα στο 2023 στο Queen Elizabeth Olympic Park στο Στράτφορντ, στην Ανατολική Οχθη του Τάμεση. Είναι το πρώην Ολυμπιακό Πάρκο, το οποίο παίρνει ένα φιλί ζωής ύψους 1,1 δισ. στερλινών προκειμένου να είναι σε θέση να φιλοξενήσει πολιτιστικούς οργανισμούς και αξιοθέατα. To Sadler’s Wells East θα διαθέτει αίθουσα 550 θέσεων αλλά και έξι studio performance spaces, όπως και υποδομές για την έρευνα, την ανάπτυξη και την παραγωγή παραστάσεων χορού.