Το φύλλο πέφτει, γίνεται χώμα και ξανά φύλλο. Η εφημερίδα κυκλοφορεί, γίνεται χαρτί και ξανά εφημερίδα. Ο κύκλος της ανακύκλωσης είναι κύκλος της ζωής, που όλοι μας μπορούμε να χαράξουμε. Πράγματι, η ανακύκλωση αποτελεί μια πρακτική τόσο παλιά όσο και ο άνθρωπος. Οι αρχαιολογικές ανασκαφές έχουν επιβεβαιώσει ότι σε περιόδους δύσκολες τα οικιακά απόβλητα (π.χ. σπασμένα εργαλεία ή κεραμικά) μειώνονταν και οι άνθρωποι στρέφονταν στην ανακύκλωση εξαιτίας της απουσίας νέου υλικού. Εχει μάλιστα αποδειχθεί ότι ο Homo erectus και οι Νεάντερταλ χρησιμοποιούσαν ανακυκλωμένα εργαλεία.

Στους προβιομηχανικούς χρόνους ακόμη ήταν συνήθης η συλλογή χαλκού και άλλων μετάλλων, τα οποία τήκονταν για να επαναχρησιμοποιηθούν. Ωστόσο το πέρασμα στη βιομηχανική εποχή οδήγησε στη συστηματοποίηση της πρακτικής της ανακύκλωσης. Οπως είναι λογικό, η δημιουργία των σιδηροδρόμων τον 19ο αιώνα αλλά και των βιομηχανιών χάλυβα και της αυτοκινητοβιομηχανίας στις αρχές του 20ού έφερε στο τραπέζι την έννοια της αξιοποίησης του σκραπ.

Κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου η ανακύκλωση μπήκε στην καθημερινή ζωή των πολιτών. Τα περισσότερα νοικοκυριά ανακύκλωναν τα απόβλητά τους και η ανακύκλωση έγινε συνώνυμη ακόμα και του πατριωτικού καθήκοντος, καθώς τα ανακυκλωμένα υλικά «μεταφράζονταν» σε περισσότερους πόρους για την πολεμική προσπάθεια. Είναι ενδεικτικό ότι πραγματοποιήθηκαν και μεγάλες εθνικές καμπάνιες για αυτό το θέμα, όπως η «National Salvage» στο Ηνωμένο Βασίλειο.

Η ανακύκλωση τον καιρό της κλιματικής αλλαγής

Τα οφέλη της ανακύκλωσης στις ημέρες μας είναι πλέον γνωστά και πλήρως τεκμηριωμένα, καθώς συμβάλλει στην αντιμετώπιση των περιβαλλοντικών επιπτώσεων, επιτυγχάνει οικονομικά οφέλη, ενώ την ίδια στιγμή δημιουργεί και νέες θέσεις εργασίας.

Το πλαστικό χρειάζεται αιώνες για να αποσυντεθεί και η παρουσία του μπορεί να προκαλέσει ακόμα και τον θάνατο σε θαλάσσιους και άλλους οργανισμούς. Η διαχείριση άλλωστε των αποβλήτων είναι θέμα που σχετίζεται άμεσα και με την κλιματική αλλαγή. Τα απόβλητα που αντί να ανακυκλώνονται καταλήγουν σε ΧΥΤΑ εκπέμπουν κατά την αποσύνθεσή τους μεθάνιο, ένα αέριο του θερμοκηπίου, το οποίο μάλιστα θεωρείται 25 φορές ισχυρότερο από το διοξείδιο του άνθρακα.

Τι και πώς ανακυκλώνουμε;

Ποια είναι λοιπόν τα υλικά που μπορούμε να ρίξουμε στους κάδους ανακύκλωσης; Η λίστα περιλαμβάνει χάρτινες συσκευασίες και χαρτοκιβώτια, συσκευασίες από αλουμίνιο, κουτάκια αναψυκτικού, γυάλινες συσκευασίες, πλαστικές συσκευασίες αλλά και συσκευασίες από λευκοσίδηρο (γάλα εβαπορέ, κονσέρβες από τόνο, ζωοτροφές, τοματοπολτό κ.ά.). Είναι παράλληλα βασικό η ανακύκλωση να γίνεται σωστά. Ετσι στους ειδικούς κάδους δεν έχουν θέση φυσικά τα κοινά απορρίμματα. Επιπλέον, δεν απορρίπτουμε μπαταρίες και ηλεκτρικές συσκευές, καθώς υπάρχουν για αυτές άλλα σημεία συλλογής.

Την ίδια στιγμή πρέπει να είμαστε προσεκτικοί ώστε αυτά τα ανακυκλώσιμα υλικά να τα τοποθετούμε χύμα μέσα στον μπλε κάδο και όχι σε δεμένες σακούλες. Επίσης οι συσκευασίες πρέπει να είναι εντελώς άδειες από υπολείμματα. Ταυτόχρονα, όσες συσκευασίες μάς το επιτρέπουν τις τσακίζουμε ή τις διπλώνουμε για να μειώσουμε τον όγκο τους μέσα στον κάδο.

Πέρα από την ανακύκλωση που πραγματοποιεί το κάθε νοικοκυριό, εξίσου σημαντική είναι η υιοθέτηση πρακτικών ανακύκλωσης από μεγάλους οργανισμούς και εταιρείες (πιστωτικά ιδρύματα, δημόσιος τομέας, εργοστάσια συσκευασίας, εμπορικές επιχειρήσεις, εκδοτικές επιχειρήσεις, σουπερμάρκετ, βιομηχανίες και εργοτάξια) στο πλαίσιο των προγραμμάτων Εταιρικής Κοινωνικής Ευθύνης που καταρτίζουν, ως μια αυτονόητη υποχρέωση προς το περιβάλλον και την κοινωνία. Σήμερα υπάρχουν εταιρείες που έχουν εισέλθει δυναμικά στην αγορά των ανακυκλώσιμων υλικών, δημιουργώντας ένα ισχυρό δίκτυο συνεργατών, υπογράφοντας αποκλειστικές συμβάσεις συνεργασίας, προμηθειών και παροχής υπηρεσιών, οι οποίες συλλέγουν, επεξεργάζονται, αποθηκεύουν καθώς και διαθέτουν τα προϊόντα τους σε αδειοδοτημένες εγκαταστάσεις-τελικούς αποδέκτες.

Για παράδειγμα, το χαρτί όσο και το χαρτόνι, εφόσον επιτελέσουν το έργο τους, μπορούν να ανακυκλωθούν για την παραγωγή νέων προϊόντων. Τα οφέλη είναι σημαντικά, καθώς για κάθε 1 τόνο ανακυκλωμένου χαρτιού που χρησιμοποιούμε επιτυγχάνεται σημαντική μείωση του όγκου των αποβλήτων τα οποία καταλήγουν στους ΧΥΤΑ και ΧΥΤΥ, εξοικονόμηση ενέργειας και νερού σε ποσοστό περίπου 45%, λιγότερη ατμοσφαιρική ρύπανση κατά 68%, μειωμένη ρύπανση στο νερό κατά 33%, ενώ επιπλέον διασώζονται 17-20 δέντρα. Ετσι λοιπόν, αφού συλλεχθούν τα απόβλητα χαρτιού και χαρτονιού, διαχωρίζονται ανά ποιότητα και στη συνέχεια προχωράει η επεξεργασία τους, αφαιρώντας ξένα σώματα και ύλες. Το ανακτημένο υλικό δεματοποιείται και αποστέλλεται σε αδειοδοτημένους τελικούς αποδέκτες-χαρτοβιομηχανίες για την παραγωγή νέων προϊόντων.

Ακόμη πρώτη ύλη για την παρασκευή του πλαστικού αποτελεί το πετρέλαιο – έχει υπολογιστεί ότι περίπου το 5% της ετήσιας παγκόσμιας παραγωγής του χρησιμοποιείται ως πρώτη ύλη για την παραγωγή πλαστικών, ενώ για να παραχθεί η απαιτούμενη για την κατασκευή των πλαστικών ενέργεια απαιτείται ένα επιπλέον 3%. Είναι πολύ σημαντική λοιπόν η ανακύκλωση του πλαστικού για το περιβάλλον και τον πλανήτη μας.

Αλλά και το γυαλί αποτελεί ένα υλικό 100% recyclable, από την ανακύκλωση του οποίου προκύπτουν πολλαπλά οφέλη, όπως εξοικονόμηση πρώτων υλών και ενέργειας αλλά και μείωση του συνολικού όγκου των απορριμμάτων. Εξίσου ανακυκλώσιμες είναι και οι συσκευασίες Tetra Pak, που αποτελούνται από τρία υλικά και συγκεκριμένα από χαρτί (75%), αλουμίνιο (20%) και πολυμερή (5%) – αρκετοί μάλιστα τις κατατάσσουν εσφαλμένα στην κατηγορία του χαρτιού/χαρτονιού, όμως αποτελούν ένα άλλο υλικό με διαφορετικό τρόπο διαχείρισης. Την ίδια στιγμή το ξύλο αποτελεί έναν φυσικό πόρο του οποίου η ζήτηση σε παγκόσμια κλίμακα έχει αυξηθεί, όμως η δασική παραγωγή δεν επαρκεί για να καλύψει τις απαιτούμενες ανάγκες, με αποτέλεσμα να έχει αυξηθεί η αλόγιστη υλοτομία και η αποψίλωση των δασών. Ετσι λοιπόν τα απορρίμματα ξύλου (π.χ. φθαρμένες παλέτες, ξυλοκιβώτια συσκευασιών, υπολείμματα ξύλων) αποτελούν μια πολύτιμη δευτερεύουσα πρώτη ύλη και μπορούν να υποκαταστήσουν αποτελεσματικά τις πρωτογενείς πρώτες ύλες από τα δάση ή τα ορυκτά καύσιμα.

Τα σιδηρούχα μέταλλα, τα οποία μπορούν να συλλεχθούν από παραγωγούς αποβλήτων όπως μεταλλουργίες, μεταποιητικές μονάδες, Κέντρα Διαλογής Ανάκτησης Υλικών (ΚΔΑΥ), καθώς και μονάδες διαχείρισης Αποβλήτων Εκσκαφών, Κατασκευών και Κατεδαφίσεων (ΑΕΚΚ), εφόσον υποστούν επεξεργασία ούτως ώστε να αυξηθούν η καθαρότητα και το περιεχόμενό τους σε μέταλλο, ανάλογα με την κατηγορία και την προέλευσή τους μπορούν να οδηγηθούν στη χαλυβουργία. Ακόμη, το αλουμίνιο αποτελεί ένα υλικό το οποίο χρησιμοποιείται ευρέως στη συσκευασία προϊόντων και μπορεί να ανακυκλωθεί πλήρως μετά τη χρήση του. Με την ανακύκλωση αλουμινίου, σε σχέση με την παραγωγή του από την αρχή, επιτυγχάνεται μείωση του όγκου των απορριπτόμενων αποβλήτων στους ΧΥΤΑ, 95% λιγότερη κατανάλωση ενέργειας, 95% λιγότερη ατμοσφαιρική ρύπανση και 97% λιγότερη μόλυνση του νερού.

Nέα μέτρα

Κατά μέσο όρο, κάθε Ευρωπαίος παράγει ετησίως σχεδόν 180 κιλά απορριμμάτων συσκευασιών. Οι συσκευασίες είναι ένα από τα κύρια προϊόντα που χρησιμοποιούν πρωτογενή υλικά, καθώς το 40% των πλαστικών υλών και το 50% του χαρτιού που χρησιμοποιούνται στην ΕΕ προορίζονται για ανάλογη χρήση. Αν δεν αναληφθεί δράση, η ΕΕ θα σημειώσει πρόσθετη αύξηση κατά 19% στα απορρίμματα συσκευασιών έως το 2030, ενώ στην περίπτωση των απορριμμάτων πλαστικών συσκευασιών προβλέπεται αύξηση ακόμη και κατά 46%.

Ετσι, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έχει προτείνει νέους κανόνες σε επίπεδο ΕΕ για τις συσκευασίες, με σκοπό την αντιμετώπιση αυτής της ολοένα διογκούμενης πηγής αποβλήτων και της απογοήτευσης των καταναλωτών. Η προτεινόμενη αναθεώρηση της νομοθεσίας της ΕΕ για τις συσκευασίες και τα απορρίμματα συσκευασιών έχει τρεις κύριους στόχους. Πρώτον, την πρόληψη της παραγωγής απορριμμάτων συσκευασιών: μείωση της ποσότητάς τους, περιορισμό των περιττών συσκευασιών και προώθηση λύσεων επαναχρησιμοποιήσιμων και επαναπληρούμενων συσκευασιών. Δεύτερον, την ενίσχυση της ανακύκλωσης υψηλής ποιότητας («κλειστού βρόχου»): να καταστούν ανακυκλώσιμες όλες οι συσκευασίες στην αγορά της ΕΕ με οικονομικά βιώσιμο τρόπο έως το 2030. Και, τέλος, τη μείωση της ανάγκης για πρωτογενείς φυσικούς πόρους και δημιουργία μιας αγοράς δευτερογενών πρώτων υλών που λειτουργεί εύρυθμα, αυξάνοντας τη χρήση ανακυκλωµένων πλαστικών στις συσκευασίες µέσω υποχρεωτικών στόχων.