Ενα από τα πιο καυτά θέματα που απασχολούν τη σύγχρονη αρχιτεκτονική είναι η αειφορία, καθώς όσο οι επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής και της περιβαλλοντικής ρύπανσης υποβαθμίζουν την ποιότητα ζωής, κυρίως στις πόλεις μας, τόσο μεγαλύτερη θα είναι η ανάγκη για βιώσιμο σχεδιασμό.
Στην έκθεση «2nd Nature» – σε συνεπιμέλεια των Pieris.Architects και DpS Athens –, η οποία θα πραγματοποιηθεί στον πολυχώρο Ω2 στο Ωδείο Αθηνών από τις 8 έως τις 16 Νοεμβρίου, οι κορυφαίοι διεθνείς καλλιτέχνες, αρχιτέκτονες και σχεδιαστές Crina Arghirescu, Roxane Revon, Todd Marshard, Βίρνα Κούτλα «αγγίζουν», ο καθένας με τη δική του ματιά και ιδιότητα, το θέμα ενσωματώνοντας ήχους, εικόνες, μυρωδιές και υφές στα έργα που θα παρουσιάσουν.
Οι Στέλλα και Πιέρος Πιερής, δεύτερη γενιά των Pieris.Architects, μας μιλούν για την έκθεση αλλά και για τη βιωσιμότητα στην αρχιτεκτονική.
Πείτε μας λίγα λόγια για την έκθεση «2nd Nature» και για την επίδραση που πιστεύετε ότι θα έχει στο κοινό.
Πιέρος Πιερής:Η αειφορία, όπως εμείς την αντιλαμβανόμαστε, απαιτεί μια ολιστική προσέγγιση. Στόχος μας είναι να επικοινωνήσουμε στο ευρύ κοινό πώς αυτή μπορεί να εφαρμοστεί σε κάθε κλίμακα και τυπολογία κτιρίου. Ακριβώς όπως η αρχιτεκτονική οφείλει να δημιουργεί χώρους που δεν είναι απλώς ενεργειακά αποδοτικοί αλλά προσφέρουν μια βιωματική εμπειρία στον χρήστη, έτσι η έκθεση αρχιτεκτονικής, που σχεδιάσαμε μαζί με τον Δημήτρη Παπάζογλου και την DpS Athens, ακολουθεί την ίδια φιλοσοφία.
Η αρχιτεκτονική για εμάς είναι μια μορφή τέχνης που αλληλεπιδρά με τους ανθρώπους, τους προκαλεί συναισθήματα και τους εμπλέκει στις λειτουργίες του χώρου. Ετσι και με τους επισκέπτες, θέλουμε να αισθανθούν τη σύνδεση μεταξύ του χώρου και του ανθρώπου, να βιώσουν πώς η αρχιτεκτονική μπορεί να επηρεάσει την καθημερινή τους ζωή.
Μια τέτοια εμπειρία πρέπει να περιλαμβάνει διαδραστικά στοιχεία, εικαστικές εγκαταστάσεις, φυσικά υλικά, φύτευση, φωτισμό, ήχο και κίνηση, τα οποία «ντύνονται» από καταξιωμένους συνεργάτες μας, όπως είναι οι Greenways, Site Specific και Βίρνα Κούτλα.
Παράλληλα, επιλεγμένα έργα από διεθνείς καλλιτέχνες και designers, όπως η Crina Arghirescu, η Roxane Revon και ο Todd Marshard, έρχονται να συνομιλήσουν με το έργο των Pieris.Architects και να υπογραμμίσουν τη ζωτική σχέση μεταξύ υλικότητας, φύσης, αρχιτεκτονικής και design.
Πόσο έχουν αλλάξει το concept και οι πρακτικές όσον αφορά το θέμα της βιωσιμότητας στην αρχιτεκτονική τα τελευταία 50 χρόνια;
Π. Π.: Τα υλικά, η τεχνολογία και οι στρατηγικές αειφορίας εξελίσσονται διαρκώς και ο αρχιτέκτονας έχει πλέον μεγάλη γκάμα επιλογών. Οι προκλήσεις, όμως, που καλούμαστε να αντιμετωπίσουμε εξελίσσονται ακόμα πιο ραγδαία. Σκεφτείτε ότι σήμερα το 55% του παγκόσμιου πληθυσμού ζει σε αστικές περιοχές και προβλέπεται ότι μέχρι το 2050 το ποσοστό αυτό θα αυξηθεί σχεδόν στο 70%.
Μπορείτε να φανταστείτε ότι στη Γη χτίζεται μια πόλη σαν το Παρίσι κάθε εβδομάδα και τι επιπτώσεις έχει αυτό στον άνθρωπο; Tο ανθρώπινο είδος έχει εξελιχθεί για το 99% της ιστορίας του στο φυσικό περιβάλλον και όχι στο δομημένο. Είμαστε βιολογικά συνδεδεμένοι με τη γη και τις φυσικές διαδικασίες, κάτι που εξηγεί γιατί η επαφή με τη φύση έχει αποδεδειγμένα θετικές επιπτώσεις στη σωματική και ψυχική υγεία και στην ευημερία των ανθρώπων.
Οι άνθρωποι είναι βαθιά κοινωνικά όντα και η ασφάλεια, η παραγωγικότητα και η αίσθηση του να ανήκεις σε μια κοινότητα εξαρτώνται από σταθερές και θετικές και όχι σημειακές ή αποσπασματικές αλληλεπιδράσεις μεταξύ ανθρώπων, φύσης και χώρου.
Επομένως για εμάς η αειφορία στην αρχιτεκτονική για να είναι αποτελεσματική πρέπει να αφορά όλους τους χώρους στους οποίους ζει, κινείται, αναπνέει και εργάζεται ο ανθρώπινος παράγοντας. Το φυσικό περιβάλλον, όπως το γνωρίζαμε στο πέρασμα των αιώνων, δεν υπάρχει, άρα πρέπει να ξαναδημιουργήσουμε μέσα στα κτίριά μας μια δεύτερη φύση.
Από πότε αρχίσατε να ασχολείστε με την αειφορία στην αρχιτεκτονική;
Στέλλα Πιερή: Από τα πρώτα κιόλας βήματα του γραφείου, τη δεκαετία του ’70, υπό την καθοδήγηση του Κωνσταντίνου Πιερή, η αρχιτεκτονική του φιλοσοφία εστίαζε και στην ενεργειακή απόδοση, κάτι ιδιαίτερα καινοτόμο για την εποχή.
Τον Πιέρο και εμένα, ήδη ως φοιτητές αλλά και ασκούμενους στη Μεγάλη Βρετανία, μας απασχολούσε έντονα το θέμα της βιώσιμης πόλης. Θυμάμαι χαρακτηριστικά τα πειράματα που έκανε ο Πιέρος, όχι πάντα με τόση επιτυχία, στα εργαστήρια της Σχολής Αρχιτεκτονικής της Bartlett του UCL, στα οποία εξήγαγε άμυλο από το καλαμπόκι για να παρασκευάσει βιοδιασπώμενο πλαστικό κατάλληλο για χρήση ως οικοδομικό υλικό.
Την ίδια περίπου περίοδο στο Σέφιλντ, όπου και σπούδαζα, με απασχολούσαν η ψυχογεωγραφία των πόλεων και η ανθρώπινη οικολογία. Αρκετά χρόνια αργότερα ολοκλήρωσα το διδακτορικό μου στο Μετσόβιο Πολυτεχνείο πάνω στα κτίρια μηδενικού ανθρακικού αποτυπώματος. Ηταν λογικό λοιπόν από το 2004, που ενταχθήκαμε στο δυναμικό του γραφείου, να ενσωματώσουμε την αειφορία στα έργα μας μέσα από το τρίπτυχο «χαμηλό ενεργειακό αποτύπωμα, οικολογικά υλικά και ανθρώπινη οικολογία».
Τι μπορεί να γίνει άμεσα έτσι ώστε οι πόλεις μας να καταστούν πιο βιώσιμες;
Π. Π.: Μικρές αλλά ουσιαστικές παρεµβάσεις µπορούν να δώσουν στις πόλεις µας µια πνοή βιωσιµότητας. Η αισθητική αναβάθµιση των πάρκων, η σωστή φροντίδα και συντήρηση των χώρων πρασίνου και η χρήση βιώσιµων υλικών είναι απλές ενέργειες, που µε φαντασία, επαγγελµατισµό και σωστή οργάνωση από τους αρµόδιους φορείς µπορούν να υλοποιηθούν άµεσα. Η αλλαγή ξεκινά τοπικά, αλλά όταν εφαρµόζεται σωστά και καθολικά έχει αποτελέσµατα.
Δυστυχώς, όµως, δεν θέλω να σας απογοητεύσω, αλλά δεν υπάρχουν απλές και γρήγορες λύσεις για να µεταβούµε σε ένα πραγµατικά βιώσιµο µέλλον. Απαιτούνται βαθιές τοµές και µεταρρυθµίσεις.
Θα πρέπει να χαραχθούν και να εφαρµοστούν πολιτικές στους τοµείς της διαχείρισης αποβλήτων και της ανάπτυξης υποδοµών, προκειµένου να αξιολογηθεί η χωρητικότητα και η αντοχή των πόλεων και των νησιών σε περαιτέρω δόµηση, µε στόχο την προστασία του φυσικού περιβάλλοντος και των υδάτινων πόρων, που αποτελούν τον πυρήνα του φυσικού πλούτου της χώρας. Επιπλέον, χρειάζεται η χάραξη βαθιά κοινωνικών πολιτικών, µε έµφαση στην κοινωνική στέγαση και άλλες κρίσιµες πτυχές που αφορούν τον δηµόσιο χώρο και το κοινωνικό σύνολο.
Στ. Π.: Χρειάζεται, επίσης, ένας ριζικός επαναπροσδιορισµός τού τι ορίζουµε ως αειφορία. Η βιώσιµη αρχιτεκτονική όπως την ξέρουµε σήµερα, παρά τη ρητορική που την περιβάλλει, παραµένει απογοητευτικά αναποτελεσµατική σε σχέση µε την κλιµατική κρίση.
Αν και η ανάπτυξή της συνοδεύθηκε από βελτιώσεις στην ενεργειακή αποδοτικότητα, η πραγµατικότητα είναι ότι οι εκποµπές διοξειδίου του άνθρακα από τον κατασκευαστικό τοµέα συνεχίζουν να αυξάνονται. Οι εκποµπές από τα κτίρια αυξάνονται σταθερά κατά περίπου 2% από το 2021 και µετά, αντιπροσωπεύοντας το 37% των παγκόσµιων εκποµπών CO2, ενώ η ζήτηση ενέργειας στον κτιριακό τοµέα αυξάνεται σταθερά.
Μια πιο ριζοσπαστική προσέγγιση που θα συµπεριλαµβάνει όχι µόνο τη µείωση των εκποµπών αλλά και τον σχεδιασµό αστικών κέντρων θα ήταν πιο αποτελεσµατική. Θα πρέπει, λοιπόν, να µιλήσουµε για την αναζωογονητική αρχιτεκτονική, η οποία στοχεύει όχι µόνο στη µείωση της περιβαλλοντικής επίδρασης των κτιρίων, αλλά στην ενεργή βελτίωση και αποκατάσταση των οικοσυστηµάτων.
Αντί να επικεντρώνεται απλώς στη βιωσιµότητα, η αναγεννητική αρχιτεκτονική επιδιώκει να δηµιουργήσει κτίρια και δοµές που συµβάλλουν στην ανανέωση των φυσικών πόρων, στην αποκατάσταση του περιβάλλοντος και στη βελτίωση της βιοποικιλότητας.
