Πώς το ταπεινό αυγό βρέθηκε στο πάνθεον της τέχνης

Υπήρξε βέβαια και ο Αλφρεντ Χίτσκοκ. «Φοβάμαι τα αβγά ή μάλλον, ακόμα χειρότερα: με αηδιάζουν. Αυτό το στρογγυλό άσπρο πράγμα χωρίς τρύπες… Εχετε δει ποτέ κάτι πιο αηδιαστικό από έναν κρόκο αβγού που σπάει και χύνει το κίτρινο υγρό του; Το αίμα έχει χαρωπή χροιά, είναι κόκκινο. Oμως ο κρόκος του αβγού είναι κίτρινος, αηδιαστικός».

Ας σημειωθεί αυτή η εξαίρεση, γιατί τα αβγά που σήμερα τσουγκρίζουμε για να γιορτάσουμε την Ανάσταση του Χριστού έχουν αποτελέσει αντικείμενο-φετίχ για πολλούς καλλιτέχνες και όχι μόνο – αν αναλογιστεί κανείς και τη διαχρονικότητα των αυτοκρατορικών αβγών του οίκου Fabergé, μια παράδοση που εγκαινιάστηκε από τον τσάρο Αλέξανδρο Γ’ όταν απευθύνθηκε στον ρώσο κοσμηματοποιό Πέτερ Καρλ Φαμπερζέ το 1884 για να του ζητήσει να δημιουργήσει ένα πασχαλινό αβγό για τη σύζυγό του Μαρία Φεοντόροβνα. Οπως για τον Λούτσιο Φοντάνα, ο οποίος στη σειρά «Concetto Spaziale. La Fine di Dio» δημιούργησε οβάλ, τρυπημένους καμβάδες για να συμβολίζουν τη ρήξη με τον χώρο, τον χρόνο, την αναπαράσταση όσο και τη μεταμορφωτική δύναμη της δημιουργίας. Για τον Τζεφ Κουνς συνδέθηκε με τις παιδικές, πασχαλινές αναμνήσεις, εξ ου και συμπεριέλαβε το «Cracked Egg (blue)», ένα σπασμένο αβγό, στη σειρά έργων «Celebration», η οποία είναι εμπνευσμένη από εμπειρίες των πρώτων χρόνων της ζωής του.

«Concetto Spaziale. La Fine di Dio», του Λούτσιο Φοντάνα./ Φωτ.: Sotheby’s

Και ύστερα ήρθε το ίδιο το αβγό, καστανό, με φακίδες και με τέλειες, απαλές καμπύλες, για να σαρώσει το Διαδίκτυο μέσα από τη σελίδα Just An $Egg στο Instagram και να αποδείξει τη…μοναξιά του Χίτσκοκ. Με μόλις τρεις «αναρτήσεις» μάλιστα, η μία εκ των οποίων, αυτή που εικονίζει τη γαλήνια όψη του, να έχει κερδίσει περί τα 60 εκατομμύρια «like» από όταν πρωτοανέβηκε το 2019 στην πλατφόρμα. Ο λογαριασμός @world_record_egg δεν απογειώθηκε ποτέ, και το αβγό δεν έγινε ποτέ επί της ουσίας influencer. Ο διαχειριστής του, ωστόσο, ένα δημιουργικό μυαλό της διαφήμισης ονόματι Κρις Γκόντφρι, πρόλαβε να δει τον εαυτό του να γίνεται άρθρο στους «New York Times» χάρη στην εξωφρενική δημοφιλία του αβγού του.

«Το αβγό είναι απλό και έχει καθολική απήχηση. Δεν έχει φύλο, φυλή ή θρησκεία» αιτιολόγησε την επιλογή του και προτού χαθούν τα λόγια του εξαιτίας του επόμενου «it thing» του Διαδικτύου πρόλαβε να κάνει το αβγό πρωταγωνιστή σε μια καμπάνια για την ευαισθητοποίηση πάνω σε θέματα ψυχικής υγείας.

Αναμνήσεις γονιμοποιημένων ωαρίων

Αν ζούσε ο Σαλβαδόρ Νταλί (1904-1989) θα γλεντούσε αυτή την ιστορία με την ψυχή του. Ισως βέβαια και να μην εντυπωσιαζόταν, γιατί η εμμονική του αγάπη για τα αβγά δεν χρειαζόταν καμία viral επιβεβαίωση. Το τεράστιο, λευκό αβγό που δεσπόζει στη στέγη ενός πυργίσκου στο πρώην εξοχικό του και νυν μουσείο-οικία αφιερωμένο στη ζωή και στο έργο του στο χωριό Πορτ Λίγκατ στην Κόστα Μπράβα, είναι υπό μία έννοια μια μεταθανάτια σφραγίδα της εμμονής του. Aκριβώς όπως μια πληθώρα λίγο μικρότερων αβγών κοσμούν, ως άλλα ακροκέραμα, την οροφή του μουσείου-θεάτρου Νταλί στην πόλη Φιγκέρες, στην Τζιρόνα της Καταλωνίας. Για τον εκκεντρικό Νταλί το αβγό αντιπροσώπευε την τέλεια αντίθεση ανάμεσα στο σκληρό εξωτερικό κέλυφος και στο ρευστό εσωτερικό, όπως και ένα πανταχού παρόν παράδειγμα σχετικό με την αινιγματική διαδικασία της δημιουργίας.

Ενα τεράστιο, λευκό αβγό δεσπόζει στη στέγη ενός πυργίσκου στο πρώην εξοχικό και νυν μουσείο-οικία αφιερωμένο στη ζωή και στο έργο του Σαλβαδόρ Νταλί στο χωριό Πορτ Λίγκατ στην Κόστα Μπράβα./ Φωτ.: Shutterstock

Οι τέλειες καμπύλες του ήταν μια αλληγορία για τη θηλυκότητα και για τη γονιμότητα – να μην πούμε ότι ισχυριζόταν πως θυμόταν άψογα τη ζωή του στη μήτρα της μητέρας του ανά πάσα στιγμή αρκεί να πίεζε τα δάχτυλά του με τα μάτια του ώστε να δημιουργήσει μια σφαίρα από φωτεινές, οπτικές εικόνες στο μυαλό του. Eξ ου και φιλοτέχνησε πίνακες όπως ο «Οeufs sul le plat (sans le plat)» (1932), στον οποίο ένα αβγό μάτι ανασύρεται από το τηγάνι καθώς δύο άλλα αναπαύονται νωχελικά εντός του σκεύους.

Είναι ένας πίνακας όπου αναπαράγει τα χρώματα που του θυμίζουν τη μήτρα της μάνας του: «Ο ενδομήτριος παράδεισος ήταν το χρώμα της κόλασης… κόκκινο, πορτοκαλί, κίτρινο και γαλαζωπό, το χρώμα της φλόγας». Το αποκορύφωμα της έκφρασης της πεποίθησής του ότι το αβγό συμβολίζει την αναγέννηση ήταν η περφόρμανς που έκανε μαζί με τη σύζυγό του, Γκαλά, στην ακτή του Πορτ Λίγκατ, όταν αμφότεροι βγήκαν από ένα αβγό. «…Dali born with any kind of traumatism» ήταν τα λόγια του καθώς έχυνε έναν κουβά με «αίμα» στην παραλία για να ολοκληρωθεί η νέα είσοδός του στη ζωή.

Κι όμως, αυτή η προτίμηση του Νταλί δεν είναι τόσο μεγάλη εκκεντρικότητα όσο φαίνεται εκ πρώτης όψεως, καθώς τα αβγά έχουν χρησιμοποιηθεί ευρέως στην τέχνη, στην αρχιτεκτονική και στο ντιζάιν, μια και το σχήμα, η μορφολογία – με το κέλυφός τους, ως «μάτια» αν και όχι ποσέ ή scrambled – συνδέονται με συμβολισμούς και φιλοσοφικές προεκτάσεις που έχουν δώσει τροφή για δημιουργική σκέψη και έκφραση. Εξάλλου, το ερώτημα αν η κότα έκανε το αβγό ή το αβγό την κότα δεν έχει απαντηθεί ακόμη. Το μόνο σίγουρο είναι «Omne vivum ex ovo», όπως έγραφε ο γερμανός φιλόσοφος Εντουαρντ φον Χάρτμαν στο πόνημά του με τίτλο «Philosophy of the unconscious» (1869).

Ακόμα και αν πρόκειται για την άμωμο σύλληψη. Για παράδειγμα, στον πίνακα «Brera Madonna» (1472-74) του ζωγράφου της πρώιμης Αναγέννησης Πιέρο ντέλα Φραντσέσκα, η Θεοτόκος περιβάλλεται από αγίους και έχει τον Ιησού μωρό στα πόδια της. Ομως από την αψιδωτή οροφή από πάνω τους κρέμεται ένα αβγό σαν να είναι ένα πολύτιμο μενταγιόν – και μια ακούσια πρώτη βερσιόν μινιμαλιστικού φωτιστικού οροφής, θα λέγαμε – που συμβολίζει τη γονιμότητά της. Bέβαια, το συγκεκριμένο αβγό έχει ερμηνευθεί και ως ένα μαργαριτάρι, με δεδομένο το κοχύλι που το περιβάλλει, το οποίο αποτελεί με τη σειρά του ένα σύμβολο για την αγνότητα της Παναγίας.

Σε κάθε περίπτωση, «το αβγό οροφής» συνηθιζόταν στην εικονογραφία της Αναγέννησης. Αιώνες αργότερα, ο κυπριακής καταγωγής ντιζάινερ Μάικλ Αναστασιάδης θα έστελνε ένα συμβολικό νεύμα προς την κατεύθυνση του πίνακα και του δημιουργού του καθώς θα σχεδίαζε το φωτιστικό οροφής «The Philosophical Egg Pendant» (2019), εμπνευσμένο από αυτή ακριβώς τη θρησκευτική εικόνα.

Γονιμότητα, Κοσμολογία και έμφυλοι ρόλοι

«Livestrong», μια εγκατάσταση με 7.000 τηγανητά αβγά από τον εικαστικό Κρίστοφερ Κιάπα όπως παρουσιάστηκαν στην γκαλερί Kate Werble στην Art Cologne το 2017./ Φωτ.: DPA AFP-Visualhellas

Στο «Womanhouse», μια συναρπαστική έκθεση τέχνης που διοργανώθηκε σε ένα σπίτι στο πλαίσιο του πρώτου φεμινιστικού προγράμματος στο Πανεπιστήμιο CalArts από τις Τζούντι Σικάγκο και Μίριαμ Σαπίρο, η εικαστικός Βίκι Χότζετς σχεδίασε την κουζίνα με τηγανητά αβγά να μοιάζουν με στήθη κολλημένα στους τοίχους και στο ταβάνι. Ηταν βέβαια ένα ειρωνικό σχόλιο για τη θέση που αναμενόταν να παίρνουν οι γυναίκες σε ένα σπίτι, στην κουζίνα ως νοικοκυρές και μητέρες.

Και άλλες καλλιτέχνιδες, όπως η Σάρα Λούκας και η Μπάρμπρα Χέπγουορθ, τα χρησιμοποίησαν για να εντείνουν τις φεμινιστικές προεκτάσεις στη δουλειά τους, θέλοντας να αμφισβητήσουν τις συμβατικές έννοιες της θηλυκότητας και της γονιμότητας. Για παράδειγμα, στην αυτοπροσωπογραφία της με τίτλο «Self Portrait with fried eggs» (1996), η βρετανή εικαστικός Λούκας κοιτάζει με ευθύ, θρασύ βλέμμα τους θεατές ποζάροντας καθιστή σε μια «ανδρική στάση», με τα πόδια ανοιχτά και με δύο τηγανητά αβγά στα στήθη της, σαν να λέει «να πώς μπορούν να αξιοποιηθούν ορισμένα από τα ωάρια που χάνονται σε κάθε εμμηνορροϊκό κύκλο και όχι μόνο».

H, επίσης Βρετανή, γλύπτρια Μπάρμπαρα Χέπγουορθ (1903-1975), με έργα όπως το «Oval form with strings and Color» (1966), ένα ωοειδές έργο από ξύλο με βαμβακερές ίνες να το διατρέχουν σαν να είναι οι κλωστές ενός κορσέ (ή χορδές μουσικού οργάνου), μοιάζει να καταθέτει ένα σχόλιο για τα «δεσμά» της γυναικείας φύσης. Βέβαια, η έμπνευση για το συγκεκριμένο έργο είχε προέλθει από μια επίσκεψη στο ατελιέ του Μπρανκούζι στο Παρίσι. O οποίος Κονσταντίν Μπρανκούζι (1876-1957) είχε βέβαια φιλοτεχνήσει το έργο «The beginning of the world» (1924) ή αλλιώς το (μπρούντζινο) «Αβγό του Μπρανκούζι», καθώς για εκείνον αυτό το ασύμμετρο οβάλ αντιπροσώπευε την τέλεια ομορφιά πέρα από το ότι συνδέεται με την αρχή των πάντων. «Εάν ένα βότσαλο ή ένα αβγό μπορείτε να το απολαύσετε μόνο για τη χάρη του σχήματός του, έχετε κάνει ένα βήμα προς το να εκτιμάτε πραγματικά τη γλυπτική» έλεγε η ίδια η Χέπγουορθ.

Το τέλειο σχήμα

«Εκλεκτικές συγγένειες», πίνακας του Ρενέ Μαγκρίτ./ Φωτ.: MOMA COLLECTION

Διότι πέρα όμως από τον συμβολισμό τους, τα ωά προσφέρουν ευχαρίστηση και χάρη στην εμφάνισή τους, εσωτερική και εξωτερική. Kατ’ αρχάς το σχήμα τους έχει προσελκύσει εδώ και καιρό την προσοχή μαθηματικών, μηχανικών και βιολόγων που θέλησαν να αναλύσουν το μυστήριο και τη γοητεία τους. «Αρκετά μεγάλο ώστε να μπορεί να επωαστεί ένα έμβρυο, αρκετά μικρό ώστε να μπορεί να βγαίνει από το σώμα, ικανό να μην κυλάει όταν ακινητοποιηθεί, δομικά δυνατό ώστε να αντέχει το βάρος εντός του. Το αβγό έχει το τέλειο σχήμα» έχουν αποφανθεί.

Για να μην πούμε ότι η γοητεία που ασκεί ένα αβγό συνδέεται και με την οικειότητα που νιώθουμε όταν το κοιτάζουμε, καθώς το σχήμα του μοιάζει με εκείνο του ανθρώπινου προσώπου. Εξ ου και το περίεργο, ολίγον creepy φαινόμενο και άχρηστη πληροφορία της εβδομάδας: στο Λονδίνο υπάρχει το Clown Egg Register, ένα αρχείο με κεραμικά αβγά, καθένα από τα οποία είναι ζωγραφισμένο με την εξατομικευμένη περσόνα των επαγγελματιών κλόουν.

Πάντως, είτε ολόκληρο είτε ραγισμένο είτε ωμό είτε τηγανητό, προσφέρει μια αίσθηση αρμονίας και αισθητικής ικανοποίησης. Ακόμα και αν το σπάσεις ή το συνθλίψεις, όπως έκανε ο ελβετός εικαστικός Ουρς Φίσερ για το εξώφυλλο του άλμπουμ «It’s Blitz» του συγκροτήματος Yeah Yeah Yeahs. Ο Φίσερ είναι άλλος ένας λάτρης του είδους που το έχει χρησιμοποιήσει ποικιλοτρόπως στη δουλειά του. Οπως στη σειρά πινάκων «Problem Paintings», όπου επικαλύπτει τα πρόσωπα παλιών χολιγουντιανών αστέρων με ένα (σφιχτό) αβγό, ολόκληρο ή κομμένο στη μέση με κάθε ένα από αυτά να έχει ένα διαφορετικό DNA στον κρόκο του.

Πιο πριν από αυτόν, ο Κλάες Ολντενμπουργκ, ο πρέσβης της ποπ αρτ που έκανε τα πιο καθημερινά των αντικειμένων – μανταλάκια, οδοντόβουρτσες, σπίρτα κ.ά. – τέχνη δημιουργώντας υπερμεγεθυσμένες εκδοχές τους, αρχικά με μαλακά υλικά και στη συνέχεια με σκληρά, έχει σημαντική συμβολή στην ανύψωση του ταπεινού αβγού στο πάνθεον της τέχνης. Οπως με το έργο του «Sculpture in the form of a fried egg» (1966-1971), μια φουσκωτή εκδοχή τηγανητού αβγού που, όπως και τα υπόλοιπα έργα του, ανάγει το κοινότοπο σε μεγαλειώδες.

Κάτσε στο αβγό σου

«Egg Chair» του δανού σχεδιαστή Αρνε Γιάκομπσεν.

Πέρα από τα εικαστικά, το αβγό έχει παρεισφρήσει και στην αρχιτεκτονική και στο ντιζάιν, αν και κυρίως για αισθητικούς λόγους. Οπως στο κάθισμα «Egg Chair» (1958) του δανού σχεδιαστή Αρνε Γιάκομπσεν, με το απαλό σχήμα του να θυμίζει κουκούλι, μια δημιουργία που έφερε επανάσταση στον μοντέρνο σχεδιασμό επίπλων, προσφέροντας άνεση και αισθητική. Το ένα αβγό έφερε το άλλο και την «Egg Chair» ακολούθησε η groovy «Ovalia Egg Chair» (1968) – έπιπλο-φετίχ στην ταινία «Men in Black» – που σχεδίασε ο Χένρικ Θορ Λάρσεν.

Tην ίδια χρονιά βγήκε και η «Garden Egg Chair» του Ούγγρου Πέτερ Γκίτσι που έγινε η αγαπημένη των Ανατολικογερμανών. Ενα φορητό κάθισμα σε έντονα χρώματα, με καπάκι που ανοίγει και κλείνει και θυμίζει ούφο, πρώιμη βιολογική τουαλέτα, όπως και την εποχή για την οποία σχεδιάστηκε.