Συγγραφέας ευπώλητων πονημάτων αλλά και ένας από τους πιο δημοφιλείς ομιλητές TED στον κόσμο,ο Γιόχαν Χάρι γνωρίζει πώς να μετατρέπει τις έρευνές του για θέματα που απασχολούν μεγάλη μερίδα του κοινού, όπως είναι ο εθισμός και η κατάθλιψη, σε ενδιαφέροντα και αξιανάγνωστα βιβλία.

Πρόσφατα κυκλοφόρησε στα ελληνικά «Η αξία της προσοχής: Γιατί χάσαμε τη συγκέντρωσή μας και πώς να την ανακτήσουμε» (εκδ. Κλειδάριθμος), όπου πραγματεύεται ένα εξόχως σύγχρονο πρόβλημα: τη δυσκολία που έχουμε πια να εστιάσουμε απερίσπαστοι σε κάτι για πολλή ώρα.

«Ο μέσος εργαζόμενος σε γραφείο μπορεί πλέον να συγκεντρωθεί σε μία μόνο ασχολία για λιγότερο από τρία λεπτά» τονίζει στην αρχή της συζήτησης που κάναμε μαζί του μέσω zoom και εξηγεί: «Ο αριθμός των παιδιών που έχουν διάσπαση προσοχής έχει πολλαπλασιαστεί σε σχέση με πριν από μερικές δεκαετίες.

Μια έρευνα του καθηγητή Μάικλ Πόσνερ από το Πανεπιστήμιο του Ορεγκον λέει ότι αν σας διακόψει κάτι τόσο απλό όσο ένα γραπτό μήνυμα, χρειάζεστε κατά μέσο όρο 23 λεπτά για να επανέλθετε στο επίπεδο συγκέντρωσης που είχατε προτού σας διακόψουν.

Για τους περισσότερους από εμάς δεν περνούν ποτέ 23 λεπτά χωρίς κάποια ειδοποίηση, έτσι δεν είναι; Η κρίση έλλειψης προσοχής έχει χειροτερεύσει. Και πρόκειται για κάτι θεμελιώδες για τα ανθρώπινα επιτεύγματα.

Κάθε κατόρθωμα για το οποίο είμαστε περήφανοι – είτε μιλάμε για την ίδρυση μιας επιχείρησης είτε για το αν είμαστε καλοί γονείς είτε για το πώς θα μάθουμε να παίζουμε κιθάρα – απαιτεί συνεχή εστίαση και προσοχή. Εάν η ικανότητά μας να δίνουμε προσοχή ατονήσει, χαλάει και η ικανότητά μας να επιτυγχάνουμε τους στόχους μας και να λύνουμε προβλήματα, οδηγώντας σε μείωση της συνολικής μας ικανότητας και αυτοεκτίμησης. Η ανάκτηση της προσοχής μας είναι σαν να ανακτούμε μια υπερδύναμη».

Στο βιβλίο σας αναλύετε διάφορες προσωπικές στρατηγικές για τη βελτίωση της προσοχής. Θα µπορούσατε να µοιραστείτε µερικές πρακτικές προτάσεις για τους αναγνώστες µας;

Σίγουρα. Για κάθε έναν από τους 12 παράγοντες που βλάπτουν την προσοχή μας και τους οποίους αναλύω στο βιβλίο, υπάρχουν δύο επίπεδα παρέμβασης: άμυνα και επίθεση. Σε προσωπικό επίπεδο, υπάρχουν άμεσα βήματα που μπορούμε να κάνουμε για να βοηθήσουμε τον εαυτό μας ή τα παιδιά μας.

Ενα εργαλείο που χρησιμοποιώ είναι μια ασφαλής θήκη για το κινητό μου – ένα κουτί με χρονοδιακόπτη που δεν μου επιτρέπει να έχω πρόσβαση στο smartphone μου για μια προκαθορισμένη περίοδο. Μια άλλη χρήσιμη εφαρμογή είναι η Freedom, η οποία εμποδίζει την πρόσβαση σε ψηφιακές πλατφόρμες που αποσπούν την προσοχή ή ακόμα και σε ολόκληρο το Διαδίκτυο για καθορισμένο χρονικό διάστημα. Αυτές οι μεμονωμένες αλλαγές μπορούν να βελτιώσουν σημαντικά τη ζωή μας.

Ωστόσο, πρέπει να αντιμετωπίσουμε και ευρύτερα δομικά ζητήματα. Αυτό το πρόβλημα δεν προέκυψε αποκλειστικά από τις προσωπικές μας συνήθειες, είναι αποτέλεσμα διαφόρων περιβαλλοντικών παραγόντων. Για παράδειγμα, η ατμοσφαιρική ρύπανση, οι διατροφικές αλλαγές, τα περιβάλλοντα εργασίας, τα σχολικά συστήματα, το στρες και η στέρηση ύπνου συμβάλλουν στην κρίση προσοχής.

Η ατμοσφαιρική ρύπανση μπορεί να προκαλέσει φλεγμονή στον εγκέφαλο, η οποία με τη σειρά της βλάπτει τις γνωστικές μας λειτουργίες, συμπεριλαμβανομένης της ικανότητας για νοητική συγκέντρωση. Ομοίως, η ποιότητα του φαγητού που τρώμε έχει αλλάξει δραματικά, με τις δίαιτες που είναι πλούσιες σε ζάχαρη και χαμηλές σε θρεπτικά συστατικά να επηρεάζουν αρνητικά την υγεία του εγκεφάλου μας.

Στο πόνηµά σας υπογραµµίζετε, ωστόσο, και τη σηµασία τού να ονειροπολούµε, να αφήνουµε το µυαλό να περιπλανιέται…

Η ονειροπόληση, η ξεκούραση του μυαλού, είναι ζωτικής σημασίας για την επεξεργασία του παρελθόντος, τη διαχείριση του μέλλοντος και τη σύναψη δημιουργικών συνδέσεων. Και αυτή η λειτουργία έχει βρεθεί έξω από τη ζωή μας λόγω συνεχών ψηφιακών περισπασμών. Οταν βρέθηκα κάπου χωρίς Ιnternet, διαπίστωσα ότι η προσοχή μου βελτιώθηκε, ειδικά κατά τη διάρκεια μεγάλων, αδιάκοπων περιπάτων.

Αυτές οι περίοδοι περιπλάνησης του σώματος και του μυαλού μου ήταν πνευματικά γόνιμες. Στόχος μας θα πρέπει να είναι να ανακτήσουμε την προσοχή μας όχι μόνο για να είμαστε πιο παραγωγικοί, αλλά για να ενισχύσουμε τη συνολική ευημερία και τη δημιουργικότητά μας.

Η περιπλάνηση του νου μάς επιτρέπει να στοχαζόμαστε, να ονειρευόμαστε και να συνδέουμε διαφορετικές ιδέες με τρόπους που δεν το κάνει η δομημένη, εστιασμένη σκέψη. Σε αυτές τις στιγμές χαλαρής σκέψης βρίσκουμε συχνά τις καλύτερες ιδέες και κάποιες λύσεις για τα προβλήματά μας.

Από τότε που εκδόθηκε το βιβλίο σας, το 2022, υπήρξαν νέες εξελίξεις που θεωρείτε σηµαντικές;

Η άνοδος του TikTok ήταν μια σημαντική εξέλιξη, που δείχνει πως η κατάσταση που περιέγραψα επιδεινώνεται. Ο αλγόριθμος του TikTok είναι απίστευτα αποτελεσματικός στο να κρατά τους χρήστες εθισμένους στη χρήση της πλατφόρμας, δείχνοντας πόσο ισχυρές έχουν γίνει αυτές οι τεχνολογίες. Για περαιτέρω ανάγνωση, θα συνιστούσα τα έργα του φίλου μου Τρίσταν Χάρις, ο οποίος κάνει εξαιρετική δουλειά σε αυτόν τον τομέα.

Ηταν ένας από τους πρώτους ανθρώπους που σήμανε τον κώδωνα του κινδύνου για το πώς η τεχνολογία κλέβει την προσοχή μας. Το βασικό ζήτημα με τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης είναι το επιχειρηματικό τους μοντέλο, το οποίο δίνει προτεραιότητα στο να σκρολάρουν οι χρήστες για όσο το δυνατόν μεγαλύτερο χρονικό διάστημα προκειμένου να μεγιστοποιούνται τα έσοδα από διαφημίσεις.

Αυτό το μοντέλο υπονομεύει την προσοχή και την ψυχική μας ευεξία. Πρέπει να στραφούμε σε εναλλακτικά μοντέλα, όπως οι συνδρομητικές υπηρεσίες, για να ευθυγραμμίσουμε τα κίνητρα με την ευημερία των χρηστών.

Πώς θα µιλήσουµε για αυτό το θέµα στις γενιές που δεν έχουν καµία ανάµνηση από τη ζωή χωρίς Internet;

Οι νεότερες γενιές έχουν ήδη επίγνωση του θέματος. Τα βαφτιστήρια μου, για παράδειγμα, γνωρίζουν πολύ καλά πώς χειραγωγείται και διακυβεύεται η προσοχή τους. Το κλειδί είναι να ασχοληθούμε μαζί τους χωρίς επικριτική διάθεση, αναγνωρίζοντας ότι το πρόβλημα έγκειται στο περιβάλλον που έχουμε επιτρέψει να δημιουργηθεί. Κατανοούν τη σημασία της προσοχής. Πρέπει να τους ενδυναμώσουμε δείχνοντας ότι η αλλαγή είναι δυνατή και ωφέλιμη.

Είναι σημαντικό να πλαισιώνουμε αυτές τις ιδέες με τρόπο που να αντηχεί τις εμπειρίες τους. Για παράδειγμα, εάν είναι παθιασμένοι με ένα χόμπι ή ένα άθλημα, μπορούμε να συζητήσουμε πώς η βελτίωση της προσοχής τους μπορεί να τους βοηθήσει να διαπρέψουν σε αυτό. Δεν υπάρχει λόγος να τους κατηγορήσουμε για τη χρήση αυτών των τεχνολογιών – πρέπει να συνεργαστούμε για να δημιουργήσουμε ένα πιο υγιές περιβάλλον.

Εχετε επίσης εκδώσει πρόσφατα το «Magic Pill: The Extraordinary Benefits and Disturbing Risks of the New Weight-Loss Drugs», για την εµπειρία σας µε το αµφιλεγόµενο φάρµακο Ozempic που βοηθά στην απώλεια βάρους…

Ηταν πολύ σημαντική εμπειρία. Οι άνθρωποι έχουν πραγματικά μεγάλη περιέργεια για τα νέα σκευάσματα για την απώλεια βάρους και είναι συναρπαστικό το ότι έχω ταξιδέψει σε όλον τον κόσμο ερευνώντας αυτό το θέμα, παίρνοντας συνεντεύξεις από κορυφαίους ειδικούς, ακόμη και κάνοντας χρήση των φαρμάκων αυτών ο ίδιος.

Αν και ανησυχώ για την τάση που έχει δημιουργηθεί, πιστεύω ότι πολλοί άνθρωποι θα σταθμίσουν τους κινδύνους και τα οφέλη και θα αποφασίσουν τι είναι καλύτερο για αυτούς. Για εμένα τα οφέλη, όπως η μείωση του ρίσκου καρδιακών παθήσεων, υπερτερούσαν των κινδύνων.

Πολλοί από τους άνδρες της οικογένειάς μου είχαν σοβαρά καρδιακά προβλήματα. Ο παππούς μου πέθανε από καρδιακή προσβολή στα 44 του και ο πατέρας μου είχε σοβαρά καρδιακά προβλήματα.

Γνωρίζοντας ότι αυτά τα φάρμακα θα μπορούσαν να μειώσουν σημαντικά τον κίνδυνο καρδιακής προσβολής ή εγκεφαλικού, μου κατέστησε σαφή την απόφαση, παρά τις πιθανές παρενέργειες. Αλλά τονίζω ότι αυτή είναι μια προσωπική απόφαση και αναφέρω τους κινδύνους και τα οφέλη στο βιβλίο μου, έτσι ώστε οι αναγνώστες να μπορούν να κάνουν μια τεκμηριωμένη επιλογή.

Ξέρω ότι είστε µανιώδης αναγνώστης. Πείτε µου για ένα βιβλίο που διαβάσατε πρόσφατα και σας άρεσε πολύ.

Πρόσφατα διάβασα το μυθιστόρημα «The Ballad of a Small Player» του Λόρενς Οσμπορν. Είναι ένα σύντομο αλλά συναρπαστικό μυθιστόρημα για έναν βρετανό τζογαδόρο στο Μακάο, ο οποίος περνάει μια περίοδο που η τύχη του τον έχει εγκαταλείψει.

Η γραφή του Οσμπορν μού θυμίζει τον Γκράχαμ Γκριν, δίνει έμφαση σε χαρακτήρες που βρίσκονται μακριά από την πατρίδα τους. Είναι ένα υπέροχο ανάγνωσμα, και το προτείνω ανεπιφύλακτα. Το έργο του εμβαθύνει στην ανθρώπινη φύση και στις συνέπειες των επιλογών μας, κάτι που είναι πολύ σχετικό με τα θέματα της προσοχής και της εστίασης.

Προτού ολοκληρώσουµε, υπάρχει κάποιο µήνυµα που θα θέλατε να αφήσετε στους αναγνώστες µας;

Ναι, θα ήθελα να τονίσω ότι η κρίση προσοχής δεν είναι κάτι που πρέπει να δεχθούμε ως αναπόφευκτο μέρος της σύγχρονης ζωής. Πρόκειται για κάτι που μπορούμε να αλλάξουμε. Κατανοώντας τους παράγοντες που βλάπτουν την προσοχή μας και λαμβάνοντας τόσο ατομική όσο και συλλογική δράση, μπορούμε να επανακτήσουμε την εστίασή μας και να βελτιώσουμε την ποιότητα ζωής μας.

Ο στόχος δεν είναι να είμαστε τέλειοι ή υπερ-συγκεντρωμένοι όλη την ώρα, όμως πρέπει να δημιουργήσουμε συνθήκες στις οποίες το μυαλό μας μπορεί να ευδοκιμήσει. Εχουμε τη δύναμη να διαμορφώσουμε αυτό το περιβάλλον και να κάνουμε επιλογές που βελτιώνουν την ψυχική και σωματική μας υγεία.