Οι εικόνες, όπως ήταν φυσικό, έκαναν πάλι τον γύρο του κόσμου. Την Κυριακή 10 Σεπτεμβρίου γύρω στις 15.15 (τοπική ώρα) ξεκίνησε η έκρηξη του ηφαιστείου Κιλαουέα στη Χαβάη. Επρόκειτο για την τρίτη μέσα στο 2023, με το Κιλαουέα, που βρίσκεται στην περιοχή του Εθνικού Πάρκου Ηφαιστείων της Χαβάης, να αποτελεί ένα από τα πιο ενεργά ηφαίστεια στον κόσμο. Σημειώνεται ότι η έκρηξή του τον Μάιο 2018 ήταν μία από τις πιο μεγάλες στην πρόσφατη ιστορία του νησιού, προκαλώντας εντολές εκκένωσης και καταστρέφοντας πάνω από 600 σπίτια.
Τι συμβαίνει όμως με τα ηφαίστεια στην Ελλάδα; Τις απαντήσεις στο ΒHMΑgazino δίνει ο Δρ Γιώργης Βουγιουκαλάκης, ηφαιστειολόγος, προϊστάμενος του Τμήματος Φυσικών Κινδύνων της Ελληνικής Αρχής Γεωλογικών και Μεταλλευτικών Ερευνών (ΕΑΓΜΕ) και πρόεδρος του Ινστιτούτου Μελέτης και Παρακολούθησης Ηφαιστείου Σαντορίνης.
Κύριε Βουγιουκαλάκη, ποια είναι τα ενεργά ηφαίστεια στην Ελλάδα αυτή τη στιγμή με πιθανό φυσικό κίνδυνο για τους πολίτες;
«Τα ενεργά ηφαίστεια στην Ελλάδα είναι τέσσερα: Μέθανα, Μήλος, Σαντορίνη και Νίσυρος. Σε όλα, ως ενεργά ηφαίστεια, υπάρχει η πιθανότητα εκδήλωσης κάποιου εκρηκτικού γεγονότος. Το ηφαίστειο των Μεθάνων είναι το λιγότερο επικίνδυνο, γιατί μια πιθανή επαναδραστηριοποίησή του αναμένεται να συνίσταται σε ήρεμη έκχυση λαβών στην περιοχή κοντά στην Καμένη Χώρα ή στον εγγύς υποθαλάσσιο χώρο, γεγονός που δεν θέτει σε άμεσο κίνδυνο κατοίκους ή επενδύσεις. Στη Μήλο και τη Νίσυρο, το πιθανό να εκδηλωθεί συμβάν είναι κάποια υδροθερμική έκρηξη, εκτίναξη δηλαδή παλαιών πετρωμάτων από το υπέρθερμο ρευστό που φιλοξενούν οι γεωθερμικοί ταμιευτήρες αυτών των χώρων. Η κύρια φροντίδα σε τέτοια περίπτωση είναι να μην υπάρχει τη στιγμή εκδήλωσης του συμβάντος παρουσία κατοίκων ή επισκεπτών σε αποστάσεις μικρότερες του ενός χιλιομέτρου από το σημείο που αναμένεται η έκρηξη. Στη Σαντορίνη, που φιλοξενεί δύο ενεργά ηφαιστειακά κέντρα, τις Καμένες και τον υποθαλάσσιο Κουλούμπο, είναι πιθανό στο εγγύς μέλλον να εκδηλωθεί ηφαιστειακή δράση, αντίστοιχη με αυτή των ιστορικών εκρήξεων που έχουν καταγραφεί και μελετηθεί εκεί».
Πρέπει δηλαδή να είμαστε ανήσυχοι για μια έκρηξη που μπορεί να εξαφανίσει τη ζωή από τη Σαντορίνη και τα γύρω νησιά;
«Οι τεράστιες καταστροφικές εκρήξεις της Σαντορίνης, όπως αυτή της Υστερης Εποχής του Χαλκού, περίπου 3.600 χρόνια πριν από σήμερα, επαναλαμβάνονται στον χώρο με μια περιοδικότητα μεταξύ 15.000 και 25.000 ετών. Αυτό είναι το χρονικό διάστημα που απαιτείται ώστε το ηφαίστειο να συσσωρεύσει τόση ενέργεια και να τροφοδοτηθεί ένα τέτοιο συμβάν. Αρα, για τα επόμενα 10.000 με 15.000 χρόνια είναι πρακτικά απίθανο να επαναληφθεί τέτοια έκρηξη».
Οι γεωφυσικές έρευνες που πραγματοποιήθηκαν το 2015 στη Σαντορίνη από το πρόγραμμα Proteus διαπίστωσαν ότι σε βάθος περίπου 3-4 χιλιόμετρα κάτω από το Κουλούμπο υπάρχει μια περιοχή στην οποία φαίνεται να έχει συγκεντρωθεί 1,4 κ.χλμ. λιωμένο πέτρωμα. Τι σημαίνει αυτό πρακτικά; Φοβάστε μια έκρηξη αντίστοιχη με του 1650 που σκότωσε 70 ανθρώπους και προκάλεσε τσουνάμι ύψους 20 μέτρων;
«Οι έρευνες που αναφέρατε επιβεβαίωσαν με μεγαλύτερη ακρίβεια τα συμπεράσματα παλαιότερων ερευνών τόσο για την ύπαρξη μαγματικού θαλάμου (θύλακα λιωμένου πετρώματος) σε μικρό βάθος (3-5 χιλιόμετρα) όσο και τον όγκο του τήγματος που φιλοξενεί. Το ποιες είναι όμως οι πιθανότητες αυτός ο θάλαμος να τροφοδοτήσει μια έκρηξη αντίστοιχη αυτής του 1650, με 70 θανάτους κατοίκων και τσουνάμι που έφτασε τα 20 μέτρα ύψος στις ακτές της Θήρας, βρίσκεται σήμερα υπό μελέτη. Στους επόμενους λίγους μήνες ολοκληρώνεται μια τέτοια μελέτη της ΕΑΓΜΕ, με τη συμβολή μιας διεθνούς επιστημονικής ομάδας, που θα εκτιμήσει ποσοτικά τις πιθανότητες εκδήλωσης μιας τέτοιας έκρηξης, αλλά και τις ακτίνες των επικίνδυνων φαινομένων από αυτήν (σεισμοί, αέρια, πτώση τέφρας, τσουνάμι). Τα στοιχεία αυτά θα διατεθούν στη Γενική Γραμματεία Πολιτικής Προστασίας, ώστε να ενσωματωθούν στο Σχέδιο ΤΑΛΩΣ, το σχέδιο δηλαδή αντιμετώπισης του ηφαιστειακού κινδύνου στη Σαντορίνη».
Ποιο είναι όμως το χειρότερο σενάριο για το νησί; Πιστεύετε ότι στο μέλλον θα χρειαστεί να εκκενωθεί;
«Οπως περιγράφεται με ακρίβεια και στο Σχέδιο ΤΑΛΩΣ, το χειρότερο σενάριο για τη Σαντορίνη είναι η εκδήλωση μιας έκρηξης μεσαίας έντασης, που εμείς οι ηφαιστειολόγοι ονομάζουμε Υπο-Πλινιακή, με κέντρο ή τις Καμένες ή το Κουλούμπο. Για τις Καμένες μεν υπάρχει ήδη πλήρης ποσοτική μελέτη για τη διάρκεια, τα διάφορα επικίνδυνα φαινόμενα και την ακτίνα δράσης τους, καθώς και τα προτεινόμενα μέτρα αντιμετώπισής τους. Για το Κουλούμπο τα ποσοτικά αυτά στοιχεία βρίσκονται τώρα υπό επεξεργασία και θα είναι διαθέσιμα μέχρι το τέλος του έτους. Σε κάθε περίπτωση, δεν αναμένονται δράσεις και φαινόμενα που θα κάνουν αναγκαία οποιαδήποτε εκκένωση του νησιού ή μέρους του. Για τον λόγο αυτόν ένα τέτοιο σενάριο δεν περιλαμβάνεται και στο Σχέδιο ΤΑΛΩΣ».
Φωτ.: Shutterstock
Πόσο στενά μελετάτε σήμερα το ηφαίστειο της Σαντορίνης και πόσο έτοιμη είναι η πολιτεία να αντιμετωπίσει μία πιθανή ενεργοποίηση;
«Η Σαντορίνη είναι ένα από τα καλύτερα μελετημένα ηφαίστεια του πλανήτη μας. Διαθέτει επίσης εδώ και 30 χρόνια ένα ηφαιστειολογικό παρατηρητήριο με πλήρες πολυ-παραμετρικό δίκτυο παρακολούθησης σεισμών, παραμόρφωσης του εδάφους και φυσικο-χημικών δεδομένων, υπό την ευθύνη του Ινστιτούτου Μελέτης και Παρακολούθησης του Ηφαιστείου της Σαντορίνης (ΙΜΠΗΣ). Με ένα τέτοιο δίκτυο σε λειτουργία είμαστε βέβαιοι ότι θα καταγράψουμε οποιαδήποτε δραστηριότητα που θα συνεπάγεται πιθανή επαναδραστηριοποίησή του πολλούς μήνες πριν από την εκδήλωση κάποιας δράσης και θα ενημερωθεί η πολιτεία για τη λήψη των προβλεπόμενων από το Σχέδιο ΤΑΛΩΣ μέτρων, ώστε να μη διατρέξουν κανέναν κίνδυνο κάτοικοι και επισκέπτες. Το δίκτυο αυτό δεν καταγράφει σήμερα καμιά ανώμαλη συμπεριφορά και βεβαιώνει ότι τα ενεργά ηφαιστειακά κέντρα των Καμένων και του Κουλούμπου βρίσκονται σε κατάσταση ηρεμίας».
Αλήθεια, οι εκρήξεις ηφαιστείων σχετίζονται με την κλιματική αλλαγή;
«Δεν έχει μέχρι σήμερα διαπιστωθεί ή συσχετιστεί οποιαδήποτε αλλαγή στη συμπεριφορά των ηφαιστείων και τις παρατηρούμενες κλιματικές αλλαγές. Οι πολύ μεγάλες ηφαιστειακές εκρήξεις εκτοξεύουν στη στρατόσφαιρα σωματίδια σποδού και μικρο-σταγονίδια οξέων, τα οποία επηρεάζουν τόσο την περιεκτικότητα σε όζον όσο και τη θερμοκρασία του πλανήτη, δημιουργώντας τους ηφαιστειακούς χειμώνες. Εισάγουν δηλαδή μικρές κλιματικές διακυμάνσεις σε επίπεδο διετίας-τριετίας».
