Εχει σημασία φυσικά να δούμε τι συμβαίνει στην Ελλάδα σε ερευνητικό επίπεδο όσον αφορά την κλιματική αλλαγή και ο πιο κατάλληλος να λύσει τις απορίες μας είναι ο Γεώργιος Νούνεσης, διευθυντής και πρόεδρος του Διοικητικού Συμβουλίου του Εθνικού Κέντρου Ερευνας Φυσικών Επιστημών «Δημόκριτος», αλλά και διευθυντής Ερευνών του Εργαστηρίου Βιομοριακής Φυσικής του Κέντρου. Ο κ. Νούνεσης σπούδασε Φυσική στο Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών και έλαβε το Διδακτορικό του στη Σχολή Φυσικής και Αστρονομίας του University of Minnesota. Ολοκλήρωσε τριετή Μεταδιδακτορική Ερευνα στο Τμήμα Χημείας του Massachusetts Institute of Technology (MIT) καθώς και το Πρόγραμμα Επαγγελματικής Εξειδίκευσης «Innovation for Economic Development» στο Harvard Kennedy School of Government. Πριν από την επιστροφή του στην Ελλάδα εργάστηκε ως ερευνητής στο Center for Materials Science and Engineering καθώς και στο Francis Bitter National Magnet Laboratory στο ΜΙΤ. Εχει εργαστεί ως προσκεκλημένος καθηγητής στο Τμήμα Χημείας του Πανεπιστήμιο Bordeaux I και ως προσκεκλημένος ερευνητής στο Centre de Recherche Paul Pascal στο CNRS της Γαλλίας. Για τη δουλειά του έχει τιμηθεί από την Αμερικανική Εταιρεία Αναπαραγωγικής Ιατρικής, το Κοινωφελές Ιδρυμα Λάτση, το Εμπειρίκειο Ιδρυμα, το Department of the Navy των ΗΠΑ και το Graduate School του University of Minnesota. Είναι επίσης αξιολογητής σε διεθνείς χρηματοδοτικούς οργανισμούς της έρευνας στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή, τις ΗΠΑ (NSF), την Πολωνία, την Τουρκία, το Βέλγιο και την Ελλάδα.
Το Ινστιτούτο Πυρηνικής και Σωματιδιακής Φυσικής (ΙΠΣΦ) του ΕΚΕΦΕ «Δημόκριτος».
© Πάνος Κοκκινιάς / GSRI.GOV.GR
Με ποιες τεχνολογίες σχετικές µε την αντιµετώπιση της κλιµατικής κρίσης ασχολείται αυτό το διάστηµα ο Δηµόκριτος;
«Τα εργαστήρια του Δημόκριτου που υλοποιούν ερευνητικά προγράμματα για να αντιμετωπιστεί η μεγάλη πρόκληση της κλιματικής κρίσης δραστηριοποιούνται σε πολλά και πολύ διαφορετικά επιστημονικά πεδία, πολύ συχνά με διεπιστημονικές μεθοδολογίες: από την ανάπτυξη καινοτόμων υλικών μέχρι θέματα που αφορούν την πράσινη ενέργεια και βεβαίως τη συλλογή ατμοσφαιρικών δεδομένων για τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής. Στην κατεύθυνση της καθαρής ενέργειας, έχουμε πολύ σημαντική δραστηριότητα σε θέματα τεχνολογιών υδρογόνου και πώς αυτό το καθαρό, πράσινο καύσιμο έρχεται να δώσει πολλά υποσχόμενες λύσεις στο πρόβλημα της κλιματικής κρίσης. Παράλληλα, ασχολούμαστε με την ηλιακή ενέργεια και την πυρηνική ενέργεια, τόσο την πυρηνική σχάση όσο και την πυρηνική σύντηξη – και οι δύο αυτοί τομείς είναι στο τραπέζι διεθνώς για το ισοζύγιο της πράσινης ενέργειας. Εχουμε επιτύχει πολύ σημαντική πρόοδο σε θέματα των καινοτόμων υλικών στην κατεύθυνση της δέσμευσης διοξειδίου του άνθρακα από την ατμόσφαιρα και στη συνέχεια της αποθήκευσής του ή κάποιας άλλης χρήσης του καθώς επίσης και για προηγμένες γενιές φωτοβολταϊκών και άλλων υλικών που είναι απαραίτητα για εφαρμογές σε εναλλακτικές μορφές ενέργειας. Παράλληλα λειτουργούν σταθμοί στον Χελμό και στην Αγία Παρασκευή, όπου παρακολουθούμε και καταγράφουμε τις αλλαγές σε ατμοσφαιρικές παραμέτρους. Είναι πολυμέτωπη η εμπλοκή μας με το ζήτημα της κλιματικής κρίσης και αφορά και τα έξι ινστιτούτα του Κέντρου».
Εχετε θητεύσει στο παρελθόν σε διεθνώς αναγνωρισµένα πανεπιστήµια και ερευνητικά κέντρα (ΜΙΤ, CRNS). Μπορεί η Ελλάδα να διακριθεί στον τοµέα της έρευνας σε ένα ανταγωνιστικό διεθνές περιβάλλον;
«Βεβαίως. Στα ελληνικά πανεπιστήμια και στα ελληνικά ερευνητικά κέντρα γίνεται δουλειά παγκοσμίου επιπέδου, η οποία είναι συγχρονισμένη με τις διεθνείς εξελίξεις και δεν περνάει καθόλου απαρατήρητη στο εξωτερικό, το βλέπουμε αυτό από τις παραπομπές και τις βιβλιομετρικές τάσεις. Η τεχνολογία αλλάζει πια με πολύ ραγδαίο ρυθμό και το ζητούμενο για εμάς είναι να μπορεί και το ελληνικό σύστημα να παρακολουθεί αυτές τις ραγδαίες αλλαγές, να προσαρμόζεται σε αυτές και να εξελίσσεται ταχύτατα ακόμη και σε αναδυόμενες τεχνολογίες αιχμής οι οποίες μπορεί να έχουν και ανατρεπτικό χαρακτήρα. Δουλεύουμε πάντως στη χώρα μας πολύ επιτυχημένα σε κάποιους τέτοιους τομείς, στην τεχνητή νοημοσύνη, τη ρομποτική, τις τηλεπικοινωνίες. Θα ήθελα εδώ να κάνω μια αναφορά στο Ινστιτούτο Κβαντικής Υπολογιστικής και Κβαντικής Τεχνολογίας, το οποίο ιδρύθηκε στον Δημόκριτο εφέτος. Οι κβαντικοί υπολογιστές θα φέρουν μια μεγάλη ανατροπή στην καθημερινότητά μας και είναι πολύ σημαντικό που η χώρα μας δημιουργεί υποδομές και δικτυώνεται διεθνώς σε αυτόν τον τομέα. Μια και αναφέρατε το MIT, ας κάνω και αναφορά στη συνεργασία του Δημόκριτου με το ΜΙΤ που ξεκίνησε εφέτος και η οποία χρηματοδοτείται από το Ταμείο Ανάκαμψης. Συνεργαζόμαστε λοιπόν με το Center for Bits and Atoms του MIT, η δράση του οποίου σχετίζεται κυρίως με την αυτόνομη ψηφιακή παραγωγή (autonomous digital manufacturing). Υπάρχει λαμπρό τεχνολογικό μέλλον στην κατεύθυνση που συσχετίζει πλέον ψηφιακά bits με τα μόρια και τα άτομα, με τον φυσικό κόσμο δηλαδή. Η συγκεκριμένη συνεργασία δημιουργεί υποδομές και προσελκύει ταλαντούχους επιστήμονες που θα κάνουν μεγάλη διαφορά και σε αυτόν τον τομέα. Γενικότερα πάντως η Ελλάδα ξεχωρίζει σε παγκόσμιο επίπεδο και σε θέματα ρομποτικής, ενέργειας, βιοτεχνολογίας, τελευταία ακόμη και σε πεδία που αφορούν Διαστημικές Τεχνολογίες».
Πείτε µας τη δική σας άποψη για την τόσο πολυσυζητηµένη εξέλιξη της τεχνολογίας AI.
«Αυτή τη στιγμή όλοι μένουμε άναυδοι με τις δυνατότητες που παρέχει πια η τεχνητή νοημοσύνη για να εξελίξουμε και να επιταχύνουμε την πρόοδο σε πολλά επιστημονικά πεδία, θα δούμε άμεσα μεγάλες εξελίξεις στα φάρμακα, τις τηλεπικοινωνίες ή την άμυνα. Χρειάζεται βέβαια ρυθμιστικό πλαίσιο για τη χρήση της τεχνητής νοημοσύνης, διότι η τεχνολογία πρέπει να διατηρεί και να προστατεύει τον ανθρωποκεντρικό της χαρακτήρα. Καταλαβαίνω πως προς το παρόν υπάρχει διεθνώς ένα μούδιασμα. Οι κοινωνίες δεν φαίνονται ακόμη πολύ σίγουρες για το πώς να αντιμετωπίσουν το ενδεχόμενο οι μηχανές να αποφασίζουν και να εμπλέκονται σε αυτόνομα συστήματα, όμως ο υπερβολικός σκεπτικισμός θα μπορούσε να οδηγήσει σε περιθωριοποίηση. Ελπίζω να δούμε ουσιαστικές μεταρρυθμίσεις που θα κάνουν το καλύτερο δυνατό για τις κοινωνικές επιπτώσεις αυτής της τεχνολογίας».
Ποια θα χαρακτηρίζατε ως πιο συναρπαστική πρόσφατη εξέλιξη στο πεδίο της Φυσικής;
«Μια τέτοια ερώτηση αξιολόγησης θα είχε ενδιαφέρον να την είχατε θέσει και στο ChatGPT, είμαι πολύ περίεργος να δω τι θα σας έλεγε. Οι μεγάλες ανακαλύψεις των τελευταίων χρόνων θεωρώ ότι έχουν έρθει από την Αστροφυσική και τη Σωματιδιακή Φυσική: η ανίχνευση και η μελέτη κάποιων από τις ιδιότητες του σωματιδίου Higgs στο CERN, η μελέτη των βαρυτικών κυμάτων που επιβεβαιώνουν τη Γενική Θεωρία της Σχετικότητας του Αϊνστάιν. Πολύ πιο πρόσφατα με εντυπωσίασε το γεγονός ότι «φωτογραφήθηκε» για πρώτη φορά μαύρη τρύπα στο Σύμπαν με τόσο εξαιρετική ευκρίνεια. Πρόκειται για τεράστιο τεχνολογικό επίτευγμα για το οποίο χρειάστηκε να συγχρονιστούν παρατηρήσεις από τηλεσκόπια σε όλον τον πλανήτη, τη Γροιλανδία, τον Νότιο Πόλο, την Ισπανία, το Μεξικό, τη Χιλή… Αυτά είναι μεγάλα breakthroughs και το τι θα μας προσφέρει όλη αυτή η νέα αυτή γνώση θα φανεί τα επόμενα χρόνια».
Εχουµε δει τα τελευταία χρόνια, µε αφορµή και την πανδηµία, την ευρεία διάδοση των fake news και την απαξίωση της επιστήµης. Πώς µπορούν να αναχαιτιστούν τέτοια φαινόµενα δυσπιστίας προς τα επιστηµονικά δεδοµένα;
«Ιστορικά πάντα οι κοινωνίες εξέφραζαν δυσπιστία απέναντι στις αλήθειες και τα δεδομένα της επιστήμης και πάντα διαδίδονταν τα fake news, απλώς τώρα με τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης αυτή η διάδοση γίνεται πολύ πιο εύκολα. Η διάχυση της επιστημονικής αλήθειας είναι υποχρέωση όλων των φορέων που δραστηριοποιούνται σε τέτοια πεδία και πρέπει να την αντιμετωπίζουμε με σοβαρότητα και ουσία. Στον Δημόκριτο έχουμε προγράμματα επισκέψεων και περισσότερα από 15.000 παιδιά επισκέπτονται κάθε χρόνο το Κέντρο και μαθαίνουν για τις επιστημονικές εξελίξεις. Το κυριότερο όμως είναι ότι μαθαίνουν να σέβονται και να αγαπούν την έρευνα και την επιστήμη. Οργανώνουμε ωστόσο και προγράμματα outreach προς κοινωνικές ομάδες που δεν έχουν εύκολη πρόσβαση σε επιστημονικά δεδομένα. Η επιστήμη είναι η αλήθεια και η αλήθεια πάντα θριαμβεύει στο τέλος, αλλά καλό είναι να διευκολύνουμε τη διάχυσή της στην κοινωνία, έχουμε όλοι την ευθύνη για αυτό. Μία από τις θετικές συμβολές πάντως της τεχνητής νοημοσύνης σχετίζεται με το ότι ήδη έχουμε πολύ ενδιαφέροντα εργαλεία τα οποία ανιχνεύουν και περιορίζουν τα fake news και είναι πολύ σημαντική και η δουλειά που γίνεται στον Δημόκριτο σε αυτόν τον τομέα».
Δουλειά ενός επιστήµονα είναι να εξηγεί το πώς και το γιατί. Χάνει καθόλου η ζωή το µυστήριό της και ο κόσµος την οµορφιά του όταν κάποιος αναζητεί συνεχώς την αιτία για καθετί;
«Η ομορφιά της φύσης μάς μαγεύει και μας καθηλώνει όση γνώση και να αποκτήσουμε. Η ανθρώπινη ψυχή ξέρει να απολαμβάνει τη μαγεία του κόσμου, δεν κινδυνεύει να χάσει αυτή την ικανότητά της από την έρευνα και την επιστήμη».
Πείτε µας λίγα λόγια και για τον ρόλο σας ως µέλους της Συµβουλευτικής Οµάδας του Γενικού Γραµµατέα του ΝΑΤΟ για θέµατα Αναδυόµενων Τεχνολογιών Αιχµής (NATO Secretary General’s Advisory Group on Emerging Disruptive Technologies).
«Πρόκειται για μια επιτροπή εμπειρογνωμόνων που τα τελευταία χρόνια επεξεργάστηκε πολιτικές σε θέματα τεχνητής νοημοσύνης και αυτονομίας. Σήμερα ασχολείται με τους κβαντικούς υπολογιστές και τη συνθετική βιολογία. Θα ήθελα να τονίσω εδώ πόσο σημαντικά είναι για το ΝΑΤΟ τα θέματα ηθικής – τεχνοηθικής και βιοηθικής. Ο αμυντικός οργανισμός που εγγυάται ειρήνη και ασφάλεια πρέπει να λαμβάνει αποφάσεις εναρμονισμένες με τους στόχους των Ηνωμένων Εθνών σχετικά με την περιβαλλοντική βιωσιμότητα του πλανήτη αλλά και τις οικουμενικές διακηρύξεις για τα ανθρώπινα δικαιώματα. Μια ενδιαφέρουσα εξέλιξη που προέκυψε τα τελευταία δύο χρόνια είναι η δημιουργία του δικτύου DIANA στην Ευρώπη και τη Βόρεια Αμερική. Μιλάμε για επιχειρηματικούς επιταχυντές που αναλαμβάνουν να στηρίξουν startup εταιρείες υψηλής τεχνολογίας διπλής χρήσης, αμυντικής και πολιτικής. Ο Δημόκριτος έχει επιλεγεί και συμμετέχει στο δίκτυο αυτό. Αξίζει να αναφερθώ επιγραμματικά και στο Ταμείο Καινοτομίας του ΝΑΤΟ (NATO Innovation Fund), ένα επενδυτικό fund υψηλού ρίσκου που θα επενδύσει 1 δισ. ευρώ σε βάθος δεκαπενταετίας σε νεοφυείς επιχειρήσεις στο πεδίο του deep tech, σε τεχνολογίες που καταπιάνονται με δύσκολα επιστημονικά προβλήματα και απαιτούν βαθιά επιστημονική γνώση».
