Φυσική ομορφιά σε αργή κίνηση: Στον συναρπαστικό κόσμο της χελώνας

Γουίλιαμ Σνόου: «Πες μου, αν υποθέσουμε ότι κάποιος που έχει «κόλλημα» με τις χελώνες αποφάσιζε να κλέψει αυτές εδώ, τι θα χρειαζόταν για αυτή τη δουλειά;».

Τζορτζ Φέρμπερν: «Τι θα ήθελε να κάνει τις χελώνες αφού τις κλέψει;».

Γουίλιαμ Σνόου: «Να τις ξαναβάλει στη θάλασσα ίσως;».

Τζορτζ Φέρμπεν: «Α, καλά τότε… Θα χρειαζόταν ένα καροτσάκι για να τις βγάλει από εδώ, κιβώτια για να τις τοποθετήσει και ένα φορτηγό για να τις μεταφέρει ως τη θάλασσα».

Γουίλιαμ Σνόου: «Δεν θα στεγνώσουν στο ταξίδι;».

Τζορτζ Φέρμπεν: «Το αστείο είναι πως είσαι το δεύτερο άτομο μέσα σ’ αυτή τη βδομάδα που με ρωτά για τις χελώνες… Οχι, το στέγνωμα δεν είναι πρόβλημα αν οι χελώνες μπουν σε αφρολέξ. Ρίχνε τους έναν κουβά νερό πού και πού. Θα είναι μια χαρά…».

Ο παραπάνω διάλογος ανάμεσα στους ηθοποιούς Μπεν Κίνγκσλεϊ (Γουίλιαμ Σνόου) και Μάικλ Γκάμπον (Τζορτζ Φέρμπερν) ακούγεται στην ήσυχη, «πονηρή» και απίστευτα διασκεδαστική, αν και σχετικά άγνωστη εδώ, βρετανική ταινία με τίτλο «Turtle Diary» (Το ημερολόγιο μιας χελώνας, 1985) που γυρίστηκε στο Λονδίνο. Μάλλον δεν θα τη θυμούνται πολλοί, αλλά όσοι αγαπούν τη χελώνα αξίζει να την ανακαλύψουν.

Σκηνοθετημένη από τον Τζον Ερβιν, η ταινία χρησιμοποιεί τη χελώνα ως εργαλείο για την αφήγηση μιας τρυφερής ιστορίας αγάπης και συντροφικότητας ανάμεσα σε δύο μεσήλικες που έχουν ένα κοινό χαρακτηριστικό: τη συμπάθεια προς τις χελώνες.

Δύο μοναχικοί άνθρωποι, λοιπόν, ο υπάλληλος βιβλιοπωλείου Γουίλιαμ Σνόου (Κίνγκσλεϊ) και η συγγραφέας παιδικών βιβλίων Νίρα Ντάνκαν (Γκλέντα Τζάκσον), γοητεύονται από την όψη των θαλάσσιων χελωνών στη δεξαμενή του Ζωολογικού Κήπου του Λονδίνου και δημιουργούν μια παράξενη, πολύ ιδιαίτερη μα και συγκινητική συμμαχία με στόχο να κλέψουν δύο χελώνες και να τις απελευθερώσουν στην ανοιχτή θάλασσα.

Όσο για τον Τζορτζ Φέρμπερν (Γκάμπον), με τον οποίο, όπως φαίνεται στην αρχή τού ανά χείρας κειμένου, ο Γουίλιαμ συνομιλεί «αλιεύοντας» πληροφορίες, δεν είναι άλλος από τον φροντιστή των χελωνών στον Ζωολογικό Κήπο του Λονδίνου…

Το χέλυο και το πλάστρο

Με τον αργό, νωχελικό βηµατισµό της, το ρυτιδιασµένο της πρόσωπο, το κάπως θλιµµένο βλέµµα και την ηρεµία και στωικότητα που εκπέµπει, η χελώνα είναι ένα από τα πιο αξιαγάπητα ερπετά στον κόσµο, εδώ και δεκάδες εκατοµµύρια χρόνια!

Λίγοι ίσως γνωρίζουν ότι µια φορά κι έναν καιρό η χελώνα είχε πιθανότατα συνυπάρξει µε τον δεινόσαυρο, µέχρι την εξαφάνισή του εδώ και 65 εκατοµµύρια χρόνια. Και όµως, η χελώνα εξακολουθεί να υπάρχει διότι εκείνη, σε αντίθεση µε τον δεινόσαυρο, κατάφερε να προσαρµοστεί στις νέες συνθήκες και, παρά τις κοσµογονικές αλλαγές στον πλανήτη µας, να επιβιώσει.

Kατ’ αρχάς, να ξεκαθαρίσουμε ότι σύμφωνα με την Encyclopaedia Britannica η χελώνα (turtle) είναι ερπετό με κέλυφος και ανήκει στην τάξη των χελωνίων που αριθμεί περισσότερα από 300 είδη διεθνώς, θαλάσσια, χερσαία και αμφίβια.

Ο οστέινος θώρακας (χέλυο) της χελώνας είναι δομημένος απλά: στο επάνω μέρος βρίσκεται το καβούκι και το κάτω αποκαλείται πλάστρο. Το καβούκι και το πλάστρο είναι οστέινες δομές που συνήθως ενώνονται μεταξύ τους κατά μήκος κάθε πλευράς του σώματος και δημιουργούν ένα άκαμπτο όστρακο με ανοίγματα για τα τέσσερα πόδια, το κεφάλι και την ουρά της χελώνας.

Αυτό το κέλυφος, που επιφανειακά χωρίζεται σε πολυγωνικές οστέινες πλάκες σκεπασμένες με κεράτινες φολίδες, διατηρείται σε όλη τη διάρκεια της ζωής της χελώνας και αποτελεί αναπόσπαστο μέρος του σώματός της, το σπίτι της.

Mε την εξαίρεση της Ανταρκτικής, οι χελώνες μπορούν να ζήσουν στη στεριά όλων των υπόλοιπων ηπείρων, σε αλμυρό ή σε γλυκό νερό. Περιέργως, κάποιες χελώνες σπανίως βλέπουν νερό, ενώ άλλες περνούν σχεδόν ολόκληρη τη ζωή τους μέσα σε αυτό· είτε σε μια μικρή λίμνη, είτε ταξιδεύοντας στον απέραντο ανοιχτό ωκεανό, εκεί όπου ο Γουίλιαμ Σνόου και η Νίρα Ντάνκαν ονειρεύονταν να βρεθούν οι χελώνες που θα απελευθέρωναν από τον Ζωολογικό Κήπο του Λονδίνου.

Mόνη άμυνα των χελωνών είναι το καβούκι τους, ενώ μέχρι τις αρχές του 20ού αιώνα, πριν από την εμφάνιση και ευρεία χρήση του πλαστικού, το κέλυφος των χελωνών χρησιμοποιούνταν για την κατασκευή οπτικών ειδών ή ως αντικείμενο διακόσμησης.

Χελώνες σταρ

Όπως παντού και στα πάντα, έτσι και στη χελώνα υπάρχει η… σταρ του είδους. Γνωστή με το υποκοριστικό «Sokake», όπως την αποκαλούν στον τόπο της, η χελώνα Astrochelys radiata της Μαδαγασκάρης αποτελεί χωρίς αμφιβολία μία από τις πιο όμορφες του είδους.

Προτιμά τα ξηρά τροπικά δάση και τα μέρη όπου υπάρχουν αγκάθια, θάμνοι, δέντρα ή ψηλό γρασίδι. Ογκώδης και βαριά, η «Sokake» απαντάται στο νότιο μέρος του νησιού και περνά ένα μεγάλο μέρος της ημέρας της βοσκώντας (παχύφυτα, χόρτα και φρούτα), ζυγίζει περίπου 16 κιλά και στέκεται σε ψηλά, στιβαρά πόδια που σηκώνουν το αισθητά καμπυλωτό κέλυφός της ψηλότερα από το έδαφος.

Ζωηρές κίτρινες γραμμές σε ακτινωτά μοτίβα δίνουν στο σκουρόχρωμο καβούκι της μια παράξενη χρωματική απόχρωση που δημιουργεί μία, αν μη τι άλλο, εντυπωσιακή εμφάνιση. Σε αυτές τις λαμπερές ακτίνες η συγκεκριμένη χελώνα οφείλει και την ονομασία της (radiata). Ποικιλία ραβδώσεων και γραμμών διακρίνεται και στο επίσης σκούρο πλάστρο της.

Πρόκειται για το ένα από τα μόλις δύο είδη χελώνας που ανήκουν στο γένος Astrochelys, με δεύτερο τη χελώνα Ploughshare ή Angonoka (Astrochelys yniphora) που απαντάται στα βορειοδυτικά της Μαδαγασκάρης. Και οι δύο αυτές χελώνες ανήκουν στα άκρως απειλούμενα υπό εξαφάνιση είδη και παραμένουν στην Κόκκινη Λίστα της IUCN (Διεθνής Ενωση για τη Διατήρηση της Φύσης).

Και βέβαια οι περισσότεροι ντόπιοι, σεβόμενοι τα ταμπού, τις παραδόσεις και τους νόμους της φύσης, όχι απλώς δεν τρώνε αλλά ούτε αγγίζουν τις χελώνες αυτές. Μεγάλοι πληθυσμοί όμως πέφτουν θύματα λαθρεμπορίου για διάφορες χρήσεις.

Ωστόσο η χελώνα μπορεί και να «εκδικηθεί». Το 2018, στη Βόρεια Μαδαγασκάρη, οκτώ παιδιά έχασαν τη ζωή τους από τροφική δηλητηρίαση έχοντας καταναλώσει το κρέας θαλάσσιας χελώνας… Και δεν είναι η πρώτη φορά.

Μία ακόµη «σταρ χελώνα», επίσης σπάνια, επίσης απειλούµενη µε εξαφάνιση, είναι η τεραστίων διαστάσεων Δερµατοχελώνα (επιστηµονική ονοµασία Dermochelys coriacea), το πιο ογκώδες σωζόµενο είδος χελώνας στον κόσµο – εξίσου εντυπωσιακή µε την Πράσινη χελώνα (Chelonia mydas) και την Caretta caretta, που βρίσκουµε στα νερά της Μεσογείου.

Η Δερµατοχελώνα προτιµά τους ανοιχτούς ωκεανούς, έχει ωστόσο εµφανιστεί και στα νερά ανοιχτά των ακτών του Μαρόκου και του ισπανικού Βορρά, κυρίως προς αναζήτηση τροφής.

Η Δερµατοχελώνα κατέχει την τέταρτη θέση στα µεγαλύτερα είδη ερπετών στον πλανήτη, µετά από τρία είδη κροκοδείλων που προηγούνται, ενώ ένα ακόµα µοναδικό χαρακτηριστικό της είναι ότι πρόκειται για τη µοναδική θαλάσσια χελώνα η οποία δεν έχει οστέινο καβούκι, γιατί το χέλυό της αποτελείται από δέρµα και λιπαρή σάρκα.

Η χελώνα δεν είναι pet

Πριν από μερικά χρόνια βρισκόμουν επιβάτης μέσα στο αυτοκίνητο που οδηγούσε μια φίλη στην Αργολίδα. Κάποια στιγμή, είδαμε μπροστά μας μια μικρή χελώνα να διασχίζει τον δρόμο, που είχε αρκετή κίνηση.

Φυσικά σταματήσαμε για να περιμένουμε τη χελώνα να ολοκληρώσει τη διαδρομή της. Πίσω μας υπήρχαν αρκετά αυτοκίνητα, αλλά ουδείς διαμαρτυρήθηκε για τη διακοπή της κυκλοφορίας, δεν ακούστηκαν ούτε κλάξον, ούτε ύβρεις.

Η χελώνα, με το γνωστό slow motion στυλ της, έφτασε κάποια στιγμή στον προορισμό της και χάθηκε στη φύση. Ηταν μια πολύ συγκινητική, πολύ ανθρώπινη και πολύ ελπιδοφόρα στιγμή.

Συχνά βρίσκονται χελώνες με σπασμένο κέλυφος, χτυπημένες από αυτοκίνητα ή γεωργικά μηχανήματα ή τραυματισμένες από δασικές πυρκαγιές. Σύμφωνα με τις οδηγίες της ΑΝΙΜΑ – Σύλλογος Προστασίας και Περίθαλψης Αγριας Ζωής, αυτοί που αποφασίζουν να βοηθήσουν θα πρέπει να μεταφέρουν με προσοχή το ζώο για να μη χειροτερέψει το σπάσιμο ή το έγκαυμα και να το τοποθετήσουν σε ένα χαρτόκουτο με κάτι μαλακό στο κάτω μέρος του.

Αν το τραύμα του ζώου είναι λερωμένο, μπορούν να το ξεπλύνουν με λίγο χλιαρό νερό και αργότερα θα πρέπει να το καλύψουν με γάζα ή πανί για να αποφευχθεί η περίπτωση μόλυνσης από έντομα κ.ο.κ. Εν συνεχεία, θα πρέπει να απευθυνθούν στην ΑΝΙΜΑ ή στο πλησιέστερο Κέντρο Περίθαλψης για οδηγίες.

Και ίσως το σημαντικότερο πράγμα σχετικά με τις χελώνες που πολύς κόσμος θα πρέπει να έχει υπόψη του είναι ότι ανήκουν στο φυσικό τους περιβάλλον, όπως η ταινία «Turtle Diary» τόσο τρυφερά είπε.

Η χελώνα δεν είναι κατοικίδιο, δεν είναι μπιμπελό και δεν είναι αξιοθέατο. Μόλις πέρυσι, στο Κέντρο Προστασίας και Περίθαλψης Αγριας Ζωής (ΚΕΠΠΑΖ) έξω από τον Πύργο Τριφυλίας, προέκυψε μια κυριολεκτική χελωνοκαταιγίδα την οποία έπρεπε να φροντίσουν μόλις δύο άνθρωποι, βαθιά αφοσιωμένοι στο έργο τους.

Το νούμερο είναι ασύλληπτο: στο ΚΕΠΠΑΖ φιλοξενούνταν 250 χελώνες, προερχόμενες από διάφορα σημεία της Ελλάδας σε διαφορετικές χρονικές περιόδους (αρκετές ήταν πρόσφατης «εσοδείας»), που ζούσαν σε συνθήκες αιχμαλωσίας, σε κήπους, αυλές, πιλοτές, ακόμη και μέσα σε διαμερίσματα ή μπαλκόνια.

Σύμφωνα με το ΚΕΠΠΑΖ, ειδικά στην Αττική οι αριθμοί των «οικόσιτων» χελωνών είναι τρομακτικοί, καθώς κυκλοφορεί ευρέως ένας μύθος περί καλοτυχίας. Τελικά, τα τόσο συμπαθή αυτά ζώα πέφτουν θύματα της ίδιας της ειρηνικής φύσης τους και παρά τις καλές προθέσεις των προστατών τους, η θέση τους είναι στη φύση.