Φαμπιέν Κουστό: Ο επίμονος υδροναύτης

Την πρώτη καταδυτική του εμπειρία την είχε όταν ήταν μόλις τεσσάρων ετών. Στα επτά του χρόνια είχε ήδη αντικρίσει για πρώτη φορά λευκούς καρχαρίες. Δεκαετίες αργότερα κατάφερε να καταδυθεί ανάμεσά τους, «κρυμμένος» στο μήκους 4,2 μέτρων και βάρους 554 κιλών υποβρύχιο «Τroy», το οποίο κατασκεύασε με τη μορφή τους, προκειμένου να διεισδύσει στον κόσμο τους για τις ανάγκες του ντοκιμαντέρ «Mind of a Demon» που προβλήθηκε στο CBS.

Την ίδια στιγμή είναι ο άνθρωπος που κατάφερε το 2014 να παραμείνει επί 31 συνεχόμενες ημέρες κάτω από το νερό, σε βάθος 19 μέτρων, στα ανοιχτά της Φλόριντα, μέσα στο «Aquarius», το μοναδικό υποβρύχιο εργαστήριο στον κόσμο. Σήμερα πάλι ονειρεύεται να σχεδιάσει μία υποβρύχια ερευνητική βάση, 18 μέτρα κάτω από την επιφάνεια της θάλασσας, στα ανοικτά του νησιού Κουρασάο στην Καραϊβική Θάλασσα, η οποία θα αποτελεί κάτι ανάλογο με τον Διεθνή Διαστημικό Σταθμό.

Ναι, το μήλο φαίνεται ότι έπεσε κάτω από τη μηλιά στην περίπτωση του 55χρονου σήμερα Φαμπιέν Κουστό, εγγονού του διασημότερου ωκεανογράφου στον κόσμο με το χαρακτηριστικό κόκκινο σκουφάκι, του Ζακ Ιβ Κουστό. Γιος του πρωτότοκου γιου του, Ζαν Μισέλ, ο Φαμπιέν έζησε την παιδική του ηλικία πάνω στα καταστρώματα των θρυλικών σκαφών «Καλυψώ» και «Αλκμήνη».

Μαζί με τον πατέρα του Ζαν Μισέλ και την αδερφή του Σελίν στις 11 Ιουνίου 2010, μετά από κατάδυση στα ανοικτά της Μασσαλίας για τον εορτασμό της εκατονταετηρίδας από τη γέννηση του Ζακ Ιβ Κουστό/ Φωτ.: Gerard Julien-Afp-Visualhellas

Ο βυθός των οικογενειακών σχέσεων

Το να έχεις βέβαια παππού των θρύλο των βυθών δεν είναι πάντα το πιο εύκολο πράγμα στον κόσμο. Για παράδειγμα, η σχέση του πατέρα του Ζαν Μισέλ με τον παππού του πέρασε 40 κύματα, με τον Ζακ Ιβ Κουστό να ζει για χρόνια μία διπλή ζωή. Παντρεμένος με τη Σιμόν με την οποία απέκτησε τους δύο γιους του, τον Ζαν Μισέλ (πατέρα του Φαμπιάν) και τον Φιλίπ (έχασε τη ζωή του σε αεροπορικό δυστύχημα το 1979 σε ηλικία μόλις 38 ετών), ο διάσημος εξερευνητής διατηρούσε εξωσυζυγική σχέση με τη Φρανσίν Τριπλέ, με την οποία απέκτησε δύο ακόμη παιδιά, κρυμμένα από το φως της διασημότητας για χρόνια.

Ο Ζακ Ιβ Κουστό υπήρξε ιδιαίτερα σκληρός με τον Ζαν Μισέλ δείχνοντας φανερή εύνοια προς τον μικρότερο γιο του, φτάνοντας στο σημείο μάλιστα να δηλώσει κάποια στιγμή δημοσίως ότι «επειδή ένα παιδί έχει γεννηθεί από το σπέρμα σου αυτό δεν σημαίνει ότι έχει και τις ικανότητες που απαιτούνται για να σε αντικαταστήσει».

Oι σχέσεις πατέρα και γιου επιδεινώθηκαν ακόμα περισσότερο όταν το 1992 ο Ζαν Μισέλ παραιτήθηκε από εκτελεστικός αντιπρόεδρος της Cousteau Society του οργανισμού που ίδρυσε το 1973 ο πατέρας του. Μάλιστα τρία χρόνια αργότερα ο Ζακ Ιβ Κουστό εξέφρασε την έντονη αντίθεσή του όταν ο Ζαν Μισέλ άνοιξε ένα οικολογικό ξενοδοχείο στα Φίτζι, υποστηρίζοντας ότι δεν είχε δικαίωμα να χρησιμοποιεί το όνομα της οικογένειας για το ξενοδοχείο.

Ο πόλεμος πλέον ήταν καταμέτωπος. Ηδη βέβαια είχε μεσολαβήσει το 1990 ο θάνατος της μητέρας του Ζαν Μισέλ, Σιμόν, από καρκίνο με τον Ζακ Ιβ Κουστό να παντρεύεται τελικά τη Φρανσίν, με την οποία ήδη είχε αποκτήσει δύο παιδιά. Η Φρανσίν ανέλαβε τον έλεγχο του ιδρύματος Cousteau και του οργανισμού Cousteau Society προκαλώντας την έντονη δυσαρέσκεια του Ζαν Μισέλ, όποιος ήταν μάλιστα οχτώ χρόνια μεγαλύτερος από τη μητριά του.

Ο θάνατος του Ζακ Ιβ Κουστό το 1997 περιέπλεξε ακόμη περισσότερο τα πράγματα δημιουργώντας μεγαλύτερες διαμάχες. Oπως το έχει θέσει ο έτερος εγγονός του Ζακ Ιβ Κουστό, Φιλίπ Τζούνιορ, (γεννήθηκε έξι μήνες μετά τον θάνατο του Φιλίπ στο αεροπορικό δυστύχημα) «ο κόσμος νομίζει ότι μεγαλώσαμε πλούσιοι, αλλά το μόνο πράγμα που μας άφησε ήταν μια μήνυση».

O 85χρονος σήμερα Ζαν Μισέλ δεν φαίνεται να διατηρεί πικρία για τον πατέρα του. Οταν χρόνια αργότερα τον ρώτησαν αν ήταν καλός γονιός, απάντησε: «Νομίζω ότι ήταν με πολλούς τρόπους. Οποιαδήποτε προσωπική αντίδραση είχα – και μπορεί να έχω ακόμα – δεν έχει σημασία. Υπήρχε μια αποστολή».

Την ίδια στάση έχει σήμερα και ο εγγονός του, Φαμπιέν, ο οποίος μνημονεύει με κάθε ευκαιρία τον παππού του. Δεν είναι άλλωστε τυχαίο ότι στο κάτω μέρος της επαγγελματικής του κάρτας είναι αποτυπωμένη μια φράση του Ζακ Ιβ Κουστό: «Οι άνθρωποι προστατεύουν ό,τι αγαπούν, αγαπούν ό,τι καταλαβαίνουν και καταλαβαίνουν ό,τι διδάσκονται».

PHOTO SHOWS: Fabien Cousteau’s PROTEUS™.

Η πορεία

Ο Φαμπιέν με τα γεμάτα παιδικά χρόνια στους βυθούς των θαλασσών αποφάσισε τελειώνοντας το σχολείο να σπουδάσει Οικονομία Περιβάλλοντος στο Boston University. Aρχικά εργάστηκε στο τμήμα μάρκετινγκ της eco-friendly εταιρείας προϊόντων Seventh Generation. «Αποφάσισα να ξεκινήσω μια διαφορετική πορεία καριέρας, στην οποία το όνομά μου δεν θα με βοηθούσε, για να δω αν θα μπορούσα να επιβιώσω» έχει δηλώσει σχετικά. Και πράγματι φαίνεται να τα πήγε εξαιρετικά καλά στον τομέα των επιχειρήσεων, όμως ο ίδιος αισθανόταν μέσα του άδειος. Το πεπρωμένο φυγείν αδύνατον, οι θάλασσες τον περίμεναν.

Ετσι αρχικά έγινε γνωστός για τη μελέτη του επάνω στους καρχαρίες καθώς από το 2000 έως το 2002 συνεργάστηκε με το National Geographic και μάλιστα δημιούργησε ένα τηλεοπτικό αφιέρωμα με στόχο την αλλαγή των αντιλήψεων του κοινού για το παρεξηγημένο αυτό είδος με τίτλο «Attack of the Mystery Shark».

Η μελέτη του επάνω στους καρχαρίες συνεχίστηκε την περίοδο 2003 – 2006 όταν κατασκεύασε το υποβρύχιο που έφερε τη μορφή λευκού καρχαρία για να «διεισδύσει» στις κοινότητές του, ενώ τα επόμενα χρόνια μέχρι και το 2010 ο Φαμπιέν συμμετείχε σε μια πολύωρη σειρά για το PBS με τίτλο «Ocean Adventures» μαζί με τον πατέρα του, Ζαν Μισέλ, και την αδελφή του, Σελίν, μια σειρά εμπνευσμένη από την αντίστοιχη που δημιούργησε το 1978 ο παππούς του για το PBS με τίτλο «The Cousteau Odyssey»

Ο Ζακ Ιβ Κουστό φωτογραφημένος το 1965/ Φωτ.: EPA

Κάτω από την επιφάνεια

O Ιούνιος του 2014 σίγουρα καταγράφεται ως μια στιγμή ορόσημο στην καριέρα του. Ο Φαμπιέν Κουστό και η ομάδα του ξεκίνησαν την περίφημη «Mission 31», τη μεγαλύτερη επιστημονική αποστολή που έλαβε χώρα στο «Aquarius», το μοναδικό υποβρύχιο θαλάσσιο εργαστήριο στον κόσμο, το οποίο βρίσκεται στη Φλόριντα και κατασκευάστηκε το 1986 από το Πολεμικό Ναυτικό των ΗΠΑ και την Εθνική Υπηρεσία Ωκεανών και Ατμόσφαιρας των ΗΠΑ (NOAA).

Εμειναν εκεί επί 31 ημέρες τιμώντας την 50ή επέτειο του αρχικού πειράματος υποβρύχιας διαβίωσης του παππού του (Conshelf Two), παραμένοντας μία ημέρα παραπάνω κάτω από το νερό σε σχέση με εκείνον, όχι για να σπάσουν το ρεκόρ του, αλλά για να τιμήσουν την τεράστια συμβολή του στην ωκεανογραφική έρευνα, πηγαίνοντας ακόμα βαθύτερα και μακρύτερα, με την κάθε στιγμή να μεταδίδεται ζωντανά σε πολλά κανάλια εκθέτοντας στο κοινό την περιπέτεια, το δράμα και τη μυσταγωγία των βυθών.

Oπως ο ίδιος έχει δηλώσει, με την αποστολή αυτή κατάφεραν να συγκεντρώσουν επιστημονικά δεδομένα τριών χρόνων μέσα σε 31 μόλις ημέρες, δεδομένα που κυρίως δείχνουν πώς η θαλάσσια βιοποικιλότητα επηρεάζεται από την κλιματική αλλαγή. «Οταν βρίσκεσαι σε ένα εργαστήριο, σε έναν βιότοπο, καταδύεσαι στο περιβάλλον, το σώμα σου προσαρμόζεται στην πίεση και, το κυριότερο, μπορείς να σπάσεις τα δεσμά του χρόνου. Κι αυτό είναι πολύ σπάνια πολυτέλεια. Επειδή δεν υπήρχε η ανάγκη να βουτάμε από την επιφάνεια, μπορέσαμε να κάνουμε επιστημονικές έρευνες αξίας τριών ετών σε 31 ημέρες» έχει δηλώσει. «Χάρη σε αυτή την πολυτέλεια του χρόνου μπορούσαμε να βουτάμε 10-12 ώρες την ημέρα χωρίς να χρειάζεται πρόσθετη αποσυμπίεση. Μπορούσαμε να καταδυθούμε στα 50-60 μέτρα για ώρες κάθε φορά. Ολα αυτά διευκολύνονταν εκθετικά από το γεγονός ότι το ερευνητικό μας εργαστήριο ήταν στον πάτο της θάλασσας στις συγκεκριμένες συνθήκες πίεσης».

Βέβαια πρόκειται για ένα «ακραίο» περιβάλλον. «Το εργαστήριο ήταν σε βάθος τριών ατμοσφαιρών. Εκεί η πίεση στο κορμί σου τριπλασιάζεται, η καρδιά σου λειτουργεί με πυκνότερο αίμα, αναπνέεις πυκνότερο αέρα, η αίσθηση της γεύσης μουδιάζει, τα μαλλιά σου μακραίνουν γρηγορότερα, τα τραύματα επουλώνονται ταχύτερα, αλλά και οι μολύνσεις γίνονται ανεξέλεγκτες πολύ πιο εύκολα, αν πάθεις έμφραγμα πρέπει να το αντιμετωπίσεις εκεί κάτω. Το υποβρύχιο περιβάλλον λοιπόν μοιάζει πολύ σαν μια αποικία στον Αρη, είναι σαν ένας διεθνής διαστημικός σταθμός κάτω από τη θάλασσα» έχει πει.

Ο ίδιος ακόμη το 2016 προχώρησε στην ίδρυση του Fabien Cousteau Ocean Learning Center με έδρα τη Νέα Υόρκη, ενός κέντρου με σκοπό την ευαισθητοποίηση του κοινού και την εκπαίδευση μέσα από πλήθος προγραμμάτων: από την αποκατάσταση των κοραλλιογενών υφάλων μέχρι την προστασία των θαλάσσιων χελωνών και τους καθαρισμούς παραλιών.

Χτίζοντας στο βάθος των ωκεανών

Ωστόσο το πιο μεγαλόπνοο σχέδιό του αυτή τη στιγμή είναι η δημιουργία ενός υποβρύχιου βιοτόπου και ερευνητικού σταθμού, ο οποίος θα είναι ένας από τους μεγαλύτερους που έχουν κατασκευαστεί ποτέ. Φέροντας το όνομα Ρroteus, εμπνευσμένο από την ελληνική μυθολογία και τον γιο του Ποσειδώνα, Πρωτέα, ο σταθμός θα βρίσκεται σε βάθος 18,2 μέτρων στη Καραϊβική Θάλασσα, ανοικτά του νησιού Κουρασάο. Θα μπορεί να φιλοξενήσει μέχρι και 12 άτομα τα οποία θα μπορούν να ζουν υποβρυχίως για εβδομάδες – ενδεχομένως ακόμη και μήνες – κάθε φορά.

Το κέντρο θα διαρθρώνεται σε περίπου 370 τετραγωνικά μέτρα, στο μέγεθος δηλαδή μιας πολύ μεγάλης οικίας. Αυτό θα επιτρέψει να υπάρχει χώρος για εργαστήριο, ιατρικό θάλαμο, στούντιο μαγνητοσκόπησης, χώρους διαβίωσης και ύπνου, ακόμη και για ένα υδροπονικό θερμοκήπιο, ώστε οι υδροναύτες να έχουν φρέσκο φαγητό. Πρόκειται για μια σοβαρή αναβάθμιση καθώς η δυναμικότητα αντίστοιχων κέντρων κυμαίνεται σε μεγέθος από μίνι βαν μέχρι μεγάλο σχολικό λεωφορείο. Το κόστος της κατασκευής αναμένεται να αγγίξει τα 135 εκατ. δολάρια με τον Φαμπιέν να αναζητεί κεφάλαια, έχοντας ως στρατηγικούς συνεργάτες τα Πανεπιστήμια Northeastern και Rutgers και τη μη κερδοσκοπική οργάνωση για την Ερευνα και Διαχείριση της Βιοποικιλότητας στην Καραϊβική (the Caribbean Research and Management of Biodiversity).

Το πρότζεκτ αναμένεται να δώσει νέα ώθηση σε μια σειρά από κατευθύνσεις: από την ανακάλυψη νέων φαρμάκων έως τη βιώσιμη παραγωγή τροφίμων και την έρευνα για την κλιματική αλλαγή. Μάλιστα το κέντρο θα σχεδιαστεί με τέτοιον τρόπο ώστε στο μέλλον να μπορεί να επεκταθεί. Μόλις κατασκευαστεί, ο Φαμπιέν Κουστό εκτιμά ότι το ετήσιο λειτουργικό κόστος του θα ανέρχεται σε περίπου 3 εκατ. δολάρια. Το κόστος αυτό θα αντισταθμίζεται από τα έσοδα που θα προέρχονται από ερευνητές, πανεπιστήμια και εταιρείες που θα το «νοικιάζουν» ώστε να διεξάγουν επιστημονική έρευνα. Πρόσφατα μάλιστα υπογράφηκε συμφωνία συνεργασίας για έρευνα και ανάπτυξη με το Κέντρο Υποβρύχιου Πολέμου του Πολεμικού Ναυτικού των ΗΠΑ, μία κίνηση που έρχεται στον απόηχο της συμφωνίας που επίσης υπογράφηκε με την Εθνική Υπηρεσία Ωκεανών και Ατμόσφαιρας των ΗΠΑ.

Ο Φαμπιέν Κουστό έχει επισκεφθεί την Ελλάδα συμμετέχοντας μάλιστα και στο Οικονομικό Φόρουμ Δελφών χαρακτηρίζοντας τη χώρα μας μαγική. Εχει τονίσει ακόμη την ιδιαίτερη αγάπη που έτρεφε ο παππούς του, Ζακ Ιβ Κουστό, για τη χώρα μας, εξηγώντας ότι δεν χρησιμοποίησε τυχαία τα ελληνικά ονόματα Καλυψώ και Αλκυόνη για να «βαπτίσει» τα σκάφη του. Μάλιστα και ο ίδιος ο Φαμπιέν Κουστό το 2014 είχε δηλώσει μαγεμένος από τον ελληνικό βυθό αποκαλύπτοντας ότι το ιδανικότερο μέρος του πλανήτη για να δημιουργήσει το υποθαλάσσιο χωριό που ονειρευόταν εκείνη την περίοδο ήταν η Ελλάδα.

Οταν πάντως τον ρωτούν τι προσμένει να ανακαλύψει στον ωκεανό επικαλείται τον παππού του, ο οποίος απαντούσε ότι αν γνώριζε την απάντηση, δεν θα έμπαινε στον κόπο να καταδύεται. «Είμαι απλώς ένας τρελός με ένα όνειρο, που το βλέπει όχι μόνο ως κάτι εφικτό αλλά και ως κάτι απολύτως απαραίτητο για τη μελλοντική μας ευημερία, καθώς και για την καλύτερη κατανόηση του συστήματος υποστήριξης της ζωής μας» συνηθίζει να λέει.