Το Οουκ Ριτζ στο Τενεσί για 17 ολόκληρα χρόνια δεν βρισκόταν σε κανέναν χάρτη στον κόσμο. Ηταν μία «μυστική πόλη» μαζί με άλλες δύο, το Λος Αλαμος στο Νέο Μεξικό και το Χάνφορντ στην Πολιτεία Ουάσιγκτον, που δημιούργησε η κυβέρνηση των ΗΠΑ το 1942. Αποστολή τους, η συγκέντρωση επιστημόνων που θα συνεργάζονταν μεταξύ τους για να κατασκευάσουν την πρώτη ατομική βόμβα, ώστε να λήξει ο Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος. Γι’ αυτό και ήταν χωροθετημένη σε ένα δάσος, στους πρόποδες των Απαλαχίων ορέων, μακριά από τα αδιάκριτα βλέμματα.
Περισσότερα από 80 χρόνια αργότερα, στην πόλη εξακολουθούν να λαμβάνουν χώρα επιστημονικά επιτεύγματα, μόνο που πλέον οι στόχοι και οι ανάγκες της κοινωνίας είναι διαφορετικά. Μετά από μία περίοδο κατά την οποία οι περισσότερες έρευνες είχαν ως στόχο την ανάπτυξη εμβολίων ενάντια στην COVID-19, έχουμε περάσει στην τωρινή κρίση, που είναι ενεργειακή. Οι συγκρούσεις στην Ουκρανία μαίνονται, και πέρα από τον τραγικό απολογισμό σε απώλειες ανθρώπινων ζωών και άλλες καταστροφές, έχει καταστεί ακόμη πιο επιτακτική η ανάγκη απεξάρτησής μας από τις παραδοσιακές μορφές ενέργειας. Ανάμεσα στους περίπου 6.000 επιστήμονες του Εθνικού Εργαστηρίου του Οουκ Ριτζ που εργάζονται προσηλωμένοι σε αυτόν και άλλους σκοπούς, βρίσκουμε και την ελληνίδα φυσικό, δρα Εύα Ζαρκαδούλα.
Κορίτσια και θετικές επιστήμες
Γεννημένη και μεγαλωμένη στην Αθήνα, ήδη από την Ε΄ Δημοτικού, όταν για πρώτη φορά ήρθε σε επαφή με το μάθημα της Φυσικής, γοητεύτηκε, όπως μας περιγράφει: «Αρχισα να κάνω τη σύνδεση των όσων παρατηρούσα γύρω μου με τις εξηγήσεις που μας έδιναν στο σχολείο. Στο Λύκειο αμφιταλαντεύτηκα μεταξύ Βιολογίας και Φυσικής για τις σπουδές μου, αλλά τελικά επέλεξα την Φυσική γιατί πάντα μου άρεσε». Μάλιστα, παρόλο που αναγνωρίζει πως υπάρχει ένα στερεότυπο ότι τα κορίτσια δεν είναι τα καταφέρνουν στις θετικές επιστήμες, εκείνη ποτέ δεν ένιωσε περιορισμένη εξαιτίας του φύλου της. Ισως να έχει να κάνει με το μεγάλωμά της, όπως εξηγεί στο BHMAgazino: «Αν και η μητέρα μου ήταν των θεωρητικών επιστημών, ο ένας της αδελφός είναι φυσικός και η αδελφή της μαθηματικός. Μου φαινόταν πολύ φυσιολογικό να ακολουθήσω κάτι παρεμφερές. Επίσης, θεωρώ ότι έναν ρόλο έπαιξε και η επαφή μου με το Εθνικό Ιδρυμα Ερευνών, όπου εργαζόταν η μητέρα μου. Ως παιδί περνούσα ώρες στη Βιβλιοθήκη, βλέποντας επιστημονικά περιοδικά. Ηταν στα αγγλικά, που δεν τα καταλάβαινα, αλλά μου κινούσαν την περιέργεια. Εβλεπα και τους φοιτητές που πηγαινοέρχονταν και μου φαινόταν όλο αυτό πολύ φυσικό».
Η γοητεία των υλικών
Αφού πήρε το πτυχίο της από το Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών, συνέχισε τις διδακτορικές της σπουδές στο Πανεπιστήμιο Queen Mary του Λονδίνου. Συνειδητοποίησε ότι o τομέας της ενέργειας είναι κάτι το οποίο θα απασχολεί πάντα την κοινωνία και έτσι αποφάσισε να ασχοληθεί με αυτόν: «Η δουλειά μου είναι η Υπολογιστική Επιστήμη Υλικών. Μελετάω το τι παθαίνει ένα υλικό όταν βρεθεί υπό ακραίες συνθήκες – εκτεθεί σε ακτινοβολία, υψηλές θερμοκρασίες, πιέσεις κ.ά. Αυτό το πεδίο μελέτης έχει εφαρμογές σε διαφορετικούς τομείς, από την πυρηνική ενέργεια – τι παθαίνουν τα υλικά που βρίσκονται σε έναν πυρηνικό αντιδραστήρα – μέχρι τον σχεδιασμό υλικών. Χρησιμοποιούμε τις ακτινοβολήσεις ως εργαλεία αλλαγής των ιδιοτήτων τους. Υπό ακραίες συνθήκες μπορεί να αλλάξει και η σύσταση ενός υλικού. Εχει να κάνει με τις πράσινες ενέργειες κατά κόρον, αλλά εφαρμόζεται και αλλού, όπως στις κατασκευές – για παράδειγμα, στο να φτιάξουμε ένα κράμα που να έχει καλύτερες ιδιότητες από τα υπάρχοντα υλικά, ώστε να αντέχουν οι κατασκευές περισσότερο ή να ικανοποιούνται κάποιες συνθήκες. Δουλεύω σε υγρά τώρα, που είναι μια μορφή μαλακής ύλης, αλλά έχω δουλέψει πολύ σε μέταλλο και σε κεραμικά υλικά». Ο τομέας όμως στον οποίο έχει εργαστεί περισσότερο από όλους είναι η πυρηνική σύντηξη, μελετώντας την αντίδραση διαφορετικών υλικών στην ακτινοβολία, με λίγα λόγια το «πώς αντιδρά το υλικό όταν έχουμε διαφορετικά είδη ακτινοβολίας, ιόντα, ενέργειες και συνθήκες θερμοκρασιών σε ατομιστικό επίπεδο. Είναι απαραίτητο να καταλάβουμε, ώστε σε συνδυασμό με διαφορετικές μεθόδους προσομοιώσεων και υπολογισμών, να καταλάβουμε, σε επίπεδο εργαστηρίου και αντιδραστήρα, το πώς θα αντιδράσει το υλικό».
«Εχουν γίνει άλματα»
Πόσο κοντά είμαστε, λοιπόν, στην απεξάρτησή μας από τις παραδοσιακές μορφές ενέργειας; «Πιο κοντά από ό,τι πέρυσι» μας απαντά η δρ Ζαρκαδούλα. «Εχουν γίνει άλματα, αλλά έχουμε πολύ μέλλον ακόμη. Πρέπει και να ενημερωθεί ο κόσμος για το τι σημαίνουν τα παραδοσιακά καύσιμα, τα οποία κάποια στιγμή, αργά ή γρήγορα, θα τελειώσουν. Το πόση προσοχή δίνεται σε ένα θέμα έχει να κάνει και με το τι γίνεται σε επίπεδο κοινωνίας. Οταν είχαμε την πανδημία, μέσα σε λίγες ημέρες, βγήκαν πάρα πολλές χρηματοδοτήσεις για έρευνες για τα εμβόλια. Αρχισαν αμέσως και γι’ αυτό αναπτύχθηκαν τόσο γρήγορα. Το ίδιο συμβαίνει τώρα με την ενέργεια. Προσωπικά, θα ήθελα να δω περισσότερες προσπάθειες για τη λήξη του πολέμου, πάντως η πίεση που ασκείται εξαιτίας του έχει εντείνει τις έρευνες για άλλες μορφές ενέργειας. Οι χρηματοδοτήσεις αλλάζουν κατευθύνσεις ανάλογα με το τι χρειάζεται η κοινωνία».
Πέρα όμως από το επιστημονικό της έργο, θεωρεί απαραίτητους και τους δεσμούς των επιστημόνων με την κοινωνία, με τα σχολεία, τα πανεπιστήμια, για να ενημερώνεται η επόμενη γενιά, και ειδικά τα κορίτσια, για τις θετικές επιστήμες. «Οφείλουμε να υποστηρίζουμε και την τοπική κοινότητα όπως μπορούμε. Είναι κάτι που καλλιεργείται πολύ εδώ. Εχουμε ένα βαν (με επιστήμονες) που πηγαίνει στις κοινότητες και απευθύνεται σε μαθητές και οικογένειες. Τους δείχνουν τι είδους έρευνα κάνουμε στο εργαστήριο και τι θα πει να είσαι φυσικός, χημικός ή να δουλεύεις στην επιστήμη των υλικών. Ετσι, θα μπορέσουν οι επόμενες γενιές να συμβάλουν στην επίλυση μερικών από τα πιο σοβαρά προβλήματα της ανθρωπότητας».
Πάντως, παρόλο που για εκείνη δεν τέθηκε ποτέ θέµα, ένα µεγάλο κοµµάτι από τις δράσεις της αφορά σε θέµατα ισότητας, διαφορετικότητας και συµπερίληψης, ειδικά σε ό,τι αφορά την επιστήµη της. Εχει υπάρξει ενεργό µέλος σε διάφορες οµάδες για τα δικαιώµατα των γυναικών και έχει βραβευθεί για την δράση της (έχει µεταξύ άλλων συµµετάσχει στα Women’s Alliance Council ERG, Women in Physical Sciences Group, Women in Science & Engineering στο πανεπιστήµιο Queen Mary, ενώ είναι µέντορας στον οργανισµό Greek Women in STEM και µέλος του Diversity, Equity & Inclusion Committee της Minerals, Metals & Materials Society).
