Ξημερώματα της 6ης Ιανουαρίου, δραματικά βίντεο είχαν κατακλύσει το Διαδίκτυο από τη Bορειοδυτική Πολιτεία του Μεξικού Σιναλόα. Στρατιωτικά ελικόπτερα ξεφόρτωναν βαρέα όπλα στην αγροτική κοινότητα Χεσούς Μαρία, έξω από την πρωτεύουσα Κουλιακάν. Λίγες στιγμές αργότερα η είδηση ότι τα μεξικανικά στρατεύματα προχωρούσαν στη σύλληψη του Οβίδιο Γκουσμάν Λόπεζ, γιου του Χοακίν Γκουσμάν, αλλιώς «Ελ Τσάπο», έκαναν τον γύρο του κόσμου.

Ο 32χρονος Γκουσμάν είχε πέσει και πάλι στα χέρια της Αστυνομίας το 2019. Τότε, εκατοντάδες ένοπλοι πολιορκούσαν τους δρόμους της πρωτεύουσας, καίγοντας αυτοκίνητα και περικυκλώνοντας ένα συγκρότημα κατοικιών στο οποίο διέμεναν οικογένειες μεξικανών στρατιωτών. Δεκατέσσερις άνθρωποι είχαν σκοτωθεί, οι Aρχές είχαν κλείσει σχολεία και το αεροδρόμιο του Κουλιακάν, με τον μεξικανό πρόεδρο Αντρές Μανουέλ Λόπεζ Ομπραδόρ να αναγκάζεται να διατάξει τελικά την απελευθέρωσή του ώστε να μπει τέλος στην αιματηρή βία.

Οι στρατιωτικοί έλεγχοι εντάθηκαν στην Πολιτεία της Σιναλόα μετά την πρόσφατη σύλληψη του Οβίδιο Γκούσμαν Λόπεζ, γιου του «Ελ Τσάπο», στην αγροτική κοινότητα Χεσούς Μαρία, έξω από την πρωτεύουσα Κουλιακάν.
REUTERS/stringer

Αυτή τη φορά οι μεξικανικές αρχές αποφάσισαν να μην τον αφήσουν ελεύθερο, όμως το τίμημα είναι βαρύ. Το καρτέλ αντέδρασε γρήγορα και βίαια, πυρπολώντας και πάλι οχήματα και λεωφορεία. Πυροβολισμοί σημειώθηκαν κοντά στο αεροδρόμιο της πόλης, το οποίο ανακοίνωσε στο Twitter ότι διέκοψε τη λειτουργία του για λόγους ασφαλείας. Τουλάχιστον 30 άνθρωποι σκοτώθηκαν, μεταξύ των οποίων 11 στρατιώτες και 19 «άνδρες» του Γκουσμάν, σε οδομαχίες που διήρκεσαν για περισσότερες από δέκα ώρες. Πυρπολήθηκαν 250 οχήματα που χρησιμοποιήθηκαν για να στηθούν οδοφράγματα σε όλη την πόλη και σημειώθηκαν περί τα 25 περιστατικά λεηλασιών.

Το καρτέλ Σιναλόα αντέδρασε ακαριαία και βίαια στη σύλληψη του Οβίδιο Γκούσμαν Λόπεζ, πυροβολώντας και πυρπολώντας οχήματα και λεοφωρεία.
Riodoce via REUTERS

«Δώρο για τον Μπάιντεν;» αναρωτήθηκαν παρατηρητές, καθώς ο αμερικανός πρόεδρος μετέβαινε στην Πόλη του Μεξικού για τη σύνοδο Ηγετών της Βόρειας Αμερικής (ΗΠΑ – Καναδά – Μεξικού) με ατζέντα τα ναρκωτικά και τη μετανάστευση. Θα μπορούσε και να είναι. Ομως ο πρόεδρος της χώρας, Λόπεζ Ομπραδόρ, αρνήθηκε ότι η σύλληψη του υιού Γκουσμάν είχε πολιτικά κίνητρα. «Ενεργούμε με αυτονομία και με ανεξαρτησία» δήλωνε, τονίζοντας ωστόσο ότι η συνεργασία με τις ΗΠΑ πάνω στο θέμα θα συνεχιστεί.

Στις αρχές του έτους ο υπουργός Άμυνας του Μεξικού Λουίς Κρεσένσιο Σαντοβάλ ανακοίνωσε σε συνέντευξη Τύπου τη σύλληψη του Οβίδιο Γκούσμαν Λόπεζ.
REUTERS/Henry Romero

Ο «ποντικός» και η φαιντανύλη

Ο δρόμος εν τούτοις είναι μακρύς. Το Μεξικό μαζί με τη Βενεζουέλα έχουν πάρει τη μερίδα του λέοντος στη διακίνηση κοκαΐνης – με μικρότερες και πιο βίαιες ομάδες εμπόρων ναρκωτικών να έχουν αναδυθεί, επεκτείνοντας τη δράση τους – αφότου η Κολομβία, ως σύμμαχος των ΗΠΑ στον πόλεμο κατά των ναρκωτικών, δεν αποτελεί πλέον όπως όλες τις προηγούμενες δεκαετίες το παραδοσιακό μονοπάτι διακίνησης προς την Ευρώπη και τις παγκόσμιες αγορές. Την ίδια ώρα, εκτιμάται ότι το Μεξικό είναι ο τρίτος μεγαλύτερος παραγωγός οπίου στον κόσμο, με την καλλιέργεια της παπαρούνας, σημαντικός προμηθευτής ηρωίνης, ο μεγαλύτερος προμηθευτής κοκαΐνης, μεθαμφεταμίνης και μαριχουάνας.

Τα τελευταία χρόνια, ωστόσο, η χώρα έχει κατακλύσει την αμερικανική αγορά με τη φαιντανύλη, ένα εξαιρετικά επικίνδυνο και εθιστικό συνθετικό οπιοειδές ναρκωτικό. Θεωρείται συγγενής ουσία με την ηρωίνη, αλλά είναι 50 φορές πιο ισχυρή, εξαιτίας της χημικής της δομής – καθώς πρόκειται για μια λεπτή σκόνη η οποία εύκολα αναμειγνύεται με την ηρωίνη, οι χρήστες αγνοούν ότι στη συντριπτική τους πλειονότητα οι δόσεις είναι θανατηφόρες.

REUTERS/Stringer

Γνωστός με το παρατσούκλι «El Ratón», δηλαδή ο ποντικός, ο υιός Γκουσμάν κρατείται τώρα στην ίδια φυλακή υψίστης ασφαλείας όπου είχε βρεθεί ως το 2015 ο πατέρας του, που συνεχίζει να εκτίει ποινή ισόβιας κάθειρξης στις ΗΠΑ. Η τύχη του, ωστόσο, παραμένει ασαφής. Αν και φέρει το όνομα του πατέρα του, θεωρείται λιγότερο σημαντική προσωπικότητα στην οικογενειακή επιχείρηση. Σύμφωνα με το αμερικανικό υπουργείο Εξωτερικών, επέβλεπε τη λειτουργία τουλάχιστον 10 εργαστηρίων μεθαμφεταμίνης στη Σιναλόα, εμπορευόταν κοκαΐνη και μαριχουάνα προς τις ΗΠΑ. Μεταξύ άλλων διέταζε δολοφονίες πληροφοριοδοτών αλλά και μελών από αντίπαλες συμμορίες. Η Ουάσιγκτον τον έχει επικηρύξει με 5 εκατομμύρια δολάρια, ωστόσο η διοίκηση του Λόπεζ Ομπραδόρ έχει δηλώσει ότι δεν θα εκδοθεί σύντομα.

Η κράτησή του, παρ’ όλα αυτά, είναι «ένα μήνυμα προς τις Ηνωμένες Πολιτείες ότι το Μεξικό θα συνεχίσει τον πόλεμο κατά των ναρκωτικών», όπως τονίζει στους «New York Times» ο Αλεχάντρο Χόουπ, αναλυτής ασφαλείας στην Πόλη του Μεξικού. Σημαίνει όμως ότι θα «αλλάξει τη δομή του καρτέλ Σιναλόα; Οχι. Θα έχει αντίκτυπο στη διακίνηση ναρκωτικών; Οχι. Θα μειώσει τη βία; Οχι» συμπληρώνει.

Η έξοδος του τούνελ μήκους 1,5 χλμ. που χρησιμοποίησε το καλοκαίρι του 2015 ο Χοακίν «Ελ Τσάπο» Γκούσμαν, για να αποδράσει από τις μεξικανικές φυλακές Altiplano, προτού συλληφθεί και πάλι από τις αρχές.
Arturo Hernαndez / Eyepix Group/Sipa USA

Από το «Forbes» στο Netflix

Ο πατέρας του Οβίδιο Γκουσμάν, Χοακίν, γνωστός με το παρατσούκλι «Ελ Τσάπο» (ο κοντός), λόγω του μικρού του αναστήματος, μεγάλωσε σε μια φτωχή και απομακρυσμένη περιοχή της Σιναλόα – γενέτειρα πολλών διαβόητων διακινητών ναρκωτικών. Μπήκε στην παρανομία τη δεκαετία του ’80 ως μέλος του καρτέλ της Γκουανταλαχάρα με επικεφαλής τον βαρόνο Μιγκέλ Ανχελ Φέλιξ Γκαγιάρδο. Γρήγορα ανέβηκε τις βαθμίδες της οργάνωσης και όταν αυτή διαλύθηκε στα τέλη της δεκαετίας του ’80, ηγήθηκε του καρτέλ Σιναλόα το οποίο αναπτύχθηκε στο λεγόμενο «χρυσό τρίγωνο» του Μεξικού (Σιναλόα, Ντουράγκο και Τσιουάουα).

Η εγκληματική ομάδα δημιούργησε τεχνικές και στρατηγικές όπως την κατασκευή κλιματιζόμενων σηράγγων κάτω από τα σύνορα Μεξικού – ΗΠΑ και με αυτόν τον τρόπο διακινούσε τα εμπορεύματά της προς το αμερικανικό έδαφος, άλλοτε μέσα σε κονσέρβες τσίλι, άλλοτε μέσα σε πυροσβεστήρες. Υπό την ηγεσία του «Ελ Τσάπο», το καρτέλ γρήγορα κατάφερε να γίνει το μεγαλύτερο και ισχυρότερο στη χώρα και τον κόσμο – αναμφίβολα το ισχυρότερο στο δυτικό ημισφαίριο – ξεπερνώντας ακόμη και το καρτέλ Μεντεγίν της Κολομβίας, με την αμερικανική Υπηρεσία Δίωξης Ναρκωτικών να το θεωρεί ως το ισχυρότερο όλων των εποχών.

Ο φυγάς Χοακίν Γκούσμαν συνελήφθη τον Ιανουάριο του 2016 στο Μεξικό και εκδόθηκε στις ΗΠΑ το 2017, όπου και εκτίει ποινή ισόβιας κάθειρξης.

Το 2009 ο «Ελ Τσάπο» κατάφερε να μπει στη λίστα του περιοδικού «Forbes», το οποίο υπολόγισε την καθαρή περιουσία του σε 1 δισεκατομμύριο δολάρια και τα ετήσια έσοδα του καρτέλ σε 3 δισεκατομμύρια δολάρια. Μολονότι κατάφερε να ελέγχει πάνω από το 50% της συνολικής ποσότητας ναρκωτικών που έφταναν κάθε χρόνο στις ΗΠΑ, ο Γκουσμάν δεν κατόρθωσε ποτέ να αποκτήσει το εκτόπισμα του κολομβιανού «βασιλιά της κοκαΐνης» Πάμπλο Εσκομπάρ, που υπήρξε ο μεγαλύτερος βαρόνος όλων των εποχών.

Εν τούτοις εξασφάλισε μια συνεργασία μαζί του, μια κομβική κίνηση η οποία του χάρισε τον σεβασμό όλων των ναρκεμπόρων του Μεξικού. Στη χώρα ορισμένοι τον δόξασαν ως ήρωα του λαού και η πορεία της ζωής του έγινε τραγούδι σε δημοφιλείς μπαλάντες που αφηγούνται ιστορίες με ναρκωτικά, γνωστές με την ονομασία «narcocorridos». Το καλοκαίρι του 2015 ήταν κρατούμενος σε μεξικανικές φυλακές υψίστης ασφαλείας, αναμένοντας τη δίκη του που δεν έγινε ποτέ. Κατάφερε – όπως πολλές ακόμη φορές στο παρελθόν – να αποδράσει από τη φυλακή. Το 2019 – έχοντας ήδη συλληφθεί ξανά και εκδοθεί στις ΗΠΑ από το 2017 – καταδικάστηκε σε ισόβια κάθειρξη συν 30 χρόνια φυλάκιση για 17 κατηγορίες και μέχρι σήμερα εκτίει την ποινή του σε φυλακή υψίστης ασφαλείας.

Ο συλληφθείς Χοσέ Ακόστα Αντόνιο Ερνάντεζ, επίσης γνωστός ως «El Diego», υπήρξε μέλος του μεξικανικού καρτέλ της Χουάρεζ και επίσης καταδικάστηκε σε ισόβια κάθειρξη σε αμερικανικές φυλακές.
EPA/Mario Guzmán

Στη διάρκεια της δίκης του είχαν ακουστεί απίστευτες ιστορίες από την εγκληματική του δράση που αποδείκνυαν ότι υπήρξε ένας στυγνός δολοφόνος χωρίς κανένα έλεος για τα θύματά του. Μεταξύ των μαρτυριών ακούστηκε ότι νάρκωνε και βίαζε ανήλικα κορίτσια, ή ότι βασάνιζε με φρικτό τρόπο μέλη αντίπαλων καρτέλ μέχρι να ξεψυχήσουν. Ενας μάρτυρας κατηγορίας υποστήριξε μεταξύ άλλων ότι το καρτέλ είχε ένα ειδικό ταμείο για τις δωροδοκίες ισχυρών προσώπων της χώρας και πως ο Γκουσμάν είχε προσφέρει 100 εκατομμύρια δολάρια στον πρώην πρόεδρο του Μεξικού Ενρίκε Πένια Νιέτο με αντάλλαγμα τον τερματισμό της δίωξής του. Η κατηγορία απορρίφθηκε ως γελοία από την πλευρά του πρώην προέδρου, με το επιχείρημα ότι η κυβέρνησή του ήταν αυτή που συνέλαβε και παρέδωσε τον κακοποιό.

Ο «Ελ Τσάπο» φέρεται να έχει παραδεχτεί σε μεξικανούς αξιωματούχους ότι είχε σκοτώσει περί τους 2.000-3.000 ανθρώπους, όμως τόσο οι Αρχές της χώρας όσο και οι ΗΠΑ πιστεύουν ότι είτε άμεσα είτε έμμεσα σχετίζεται με περισσότερους από 70.000 θανάτους που συνδέονται με το εμπόριο ναρκωτικών του καρτέλ της Σιναλόα. Η ζωή του ενέπνευσε αρκετές τηλεοπτικές και κινηματογραφικές ταινίες και το Netflix δεν θα μπορούσε να μη συμπεριλάβει την αιματοβαμμένη του ιστορία σε μια σειρά που βασίστηκε σε πραγματικά γεγονότα.

Μεξικανός στρατιώτης φρουρεί μυστικές εγκαταστάσεις με 133 τόνους κατεσχεμένων χημικών ουσιών για την παραγωγή συνθετικών ναρκωτικών. Τα τελευταία χρόνια, τα ντόπια καρτέλ έχουν κατακλύσει την αμερικανική αγορά με φαιντανύλη, ένα εξαιρετικά επικίνδυνο και εθιστικό συνθετικό οπιοειδές ναρκωτικό.
EPA/ULISES RUIZ BASURTO

Σε πραγματικά γεγονότα βασίστηκε και η σειρά «Narcos» (2015-2017) με πρωταγωνιστικό πρόσωπο τον Πάμπλο Εσκομπάρ (στην οποία «εμφανίζεται» και ο «Ελ Τσάπο»). «Ο μαγικός ρεαλισμός ορίζεται σαν αυτό που συμβαίνει όταν ένα ρεαλιστικό περιβάλλον δέχεται εισβολή από κάτι πολύ παράξενο για να μοιάζει πιστευτό. Πολύ παράξενο για να είναι πιστευτό. Υπάρχει λόγος που ο μαγικός ρεαλισμός γεννήθηκε στην Κολομβία». Με αυτά τα λόγια, ένας εκ των βασικών πρωταγωνιστών της επικής σειράς του Netflix, ο αμερικανός πράκτορας της δίωξης ναρκωτικών Στιβ Μέρφι, εισάγει τον θεατή στην τόσο απίστευτη, αλλά πέρα για πέρα αληθινή ιστορία του μεγαλύτερου ναρκοβαρόνου που γνώρισε ο κόσμος.

Σε μια εξαιρετική δραματουργία, με πλήθος από σκηνές που σοκάρουν, η σειρά πραγματεύεται με τρόπο συναρπαστικό την άνοδο και την πτώση του Εσκομπάρ. Ενός κοινού εγκληματία ο οποίος όμως βοηθούσε τους φτωχούς, έδειχνε τεράστια αγάπη και στοργή στην οικογένειά του, απάνθρωπη σκληρότητα στους εχθρούς του, ενώ είχε απεριόριστη φιλοδοξία, καθώς ήθελε να γίνει πρόεδρος της Κολομβίας. Το φτωχόπαιδο που ξεκίνησε τις παράνομες δραστηριότητες πουλώντας λαθραία τσιγάρα και κλέβοντας αυτοκίνητα αλλά και ταφόπλακες που πουλούσε σε μαυραγορίτες, κατάφερε μέσα από το καρτέλ Μεντεγίν να φτιάξει μια προσωπική αυτοκρατορία που υπολογίζεται σε 25 με 37 δισ. δολ. ως την ημέρα που σκοτώθηκε, καθώς και να εξελιχθεί σε έναν από τους κατεξοχήν επιδραστικούς Κολομβιανούς, αφού ήλεγχε δεκάδες μέλη των κυβερνήσεων της χώρας του.

Σε αντίθεση με τον «Ελ Τσάπο», ο Εσκομπάρ δεν εκδόθηκε ποτέ στις ΗΠΑ – για να το αποφύγει πρότεινε τον εγκλεισμό του σε φυλακή υψίστης ασφαλείας που έχτισε ο ίδιος, ονόματι «La Catedral» – ένα υπερπολυτελές ουσιαστικά ξενοδοχείο με όλες τις ανέσεις – από το οποίο συνέχιζε να διευθύνει το καρτέλ του. Η κυβέρνηση της Κολομβίας, ωστόσο, αποφάσισε να τον μεταφέρει σε κρατικές φυλακές, με τον ίδιο να το πληροφορείται και να οργανώνει την απόδρασή του. Λίγους μήνες αργότερα, το 1993, έπεφτε νεκρός από πυρά αστυνομικών την ώρα που προσπαθούσε να ξεφύγει από την ταράτσα ενός σπιτιού όπου είχε κρυφτεί στο Μεντεγίν. Εχουν περάσει σχεδόν τριάντα χρόνια από τότε. Μέχρι και σήμερα ο Εσκομπάρ παράγει περισσότερες ειδήσεις από ό,τι την περίοδο που ζούσε, ενώ δεκάδες παραβατικοί θαυμαστές του θέλουν να του μοιάσουν. Αυτό παραδέχτηκε προ ημερών ο γιος του Σεμπαστιάν Μαροκίν (άλλαξε πριν από πολλά χρόνια το επίθετό του) σε ομιλία που παρέθεσε στο Σαντιάγο της Χιλής, έπειτα από πρόσκληση των τοπικών αρχών, με θέμα τη ζωή του ως γόνου του Εσκομπάρ.