Ενα κτίριο άλλαξε το Μπιλμπάο

Αναζητώντας πληροφορίες για το ταξίδι μου στον ισπανικό Βορρά σε έναν τουριστικό οδηγό του 1996 που βρέθηκε στη βιβλιοθήκη μου, διάβασα: «Το βασκικό Μπιλμπάο, κάποτε το μεγάλο λιμάνι εξαγωγής του καστιλιάνικου μαλλιού, είναι σήμερα μια μεγάλη πόλη παραγωγής χάλυβα και χημικών. Οι ντόπιοι τη λένε «El Botxo» («Η Τρύπα»). Ιδωμένη από τον αυτοκινητόδρομο, δεν είναι παρά ένα συνονθύλευμα από πολυκατοικίες, με τον καπνό των εργοστασίων να ανεβαίνει στον ουρανό». Βιομηχανικό τοπίο, λοιπόν, η περιγραφή του οποίου μάλλον σε απέτρεπε από το να σταματήσεις να το γνωρίσεις. Τότε όμως, είκοσι (και βάλε) χρόνια πριν, δεν υπήρχε το Μουσείο Γκουγκενχάιμ, το εμβληματικό κτίριο που σχεδίασε ο Φρανκ Γκέρι και το οποίο λειτούργησε ως καταλύτης για τη μετατροπή της «Τρύπας» σε μια εντυπωσιακή και ανοιχτόκαρδη πόλη. Μια πόλη που χαίρεσαι να την περπατάς, από το ιστορικό κέντρο με τα στενά δρομάκια του έως τις γειτονιές με τα μοντέρνα κτίρια. Είναι αυτή η διαρκής «συνομιλία» του (καλοσυντηρημένου) παλιού με το (ευφάνταστο) καινούργιο ένας από τους κυριότερους παράγοντες που κάνουν το Μπιλμπάο τόσο γοητευτικό.

Μπιλμπάο, λοιπόν, από το «bi albo» που στα βασκικά σημαίνει «δύο όχθες», αφού η πόλη είναι χτισμένη στις όχθες του ποταμού Νερβιόν, λίγο προτού εκβάλει στον Βισκαϊκό κόλπο. Οσο για το παρατσούκλι «Τρύπα», και αυτό προκύπτει από τη θέση της, καθώς μοιάζει κρυμμένη και προστατευμένη από τους ψηλούς λόφους που την περιτριγυρίζουν. Αυτούς τους καταπράσινους λόφους αγναντεύει το παραποτάμιο Μουσείο Γκουγκενχάιμ, ένα από πιο εντυπωσιακά δείγματα σύγχρονης αρχιτεκτονικής που έχω δει στα ταξίδια μου. Φτιαγμένο από ασβεστόλιθο, φύλλα τιτανίου και γυαλί, το κτίριο του Γκέρι παραμένει αγέραστο, ακριβώς 21 χρόνια από τα εγκαίνιά του (στις 18 Οκτωβρίου 1997), σε αντίθεση με άλλα φημισμένα αρχιτεκτονήματα που γρήγορα «πάλιωσαν». Και όμως, το παράξενο οικοδόμημα στο οποίο το Μπιλμπάο χρωστάει σε μεγάλο βαθμό τη σημερινή του δόξα είχε προκαλέσει πλήθος αντιδράσεων όταν ακόμη χτιζόταν, με κατοίκους της πόλης να διαδηλώνουν ζητώντας να σταματήσουν οι εργασίες. Πού να φαντάζονταν τότε πόσα εκατομμύρια επισκέπτες θα προσέλκυε το μουσείο; Πού να φαντάζονταν πως σε μια βιομηχανική περιοχή η κινητήριος δύναμη που θα οδηγούσε στη νέα εποχή της ανάπτυξης και της ευημερίας δεν θα προερχόταν από τις μηχανές των εργοστασίων, παρά θα ήταν ο πολιτισμός;

Πλησιάζουμε, λοιπόν, το μουσείο, αυτή την… επιστημονικής φαντασίας κατασκευή που αστράφτει στο φως του ήλιου. Εκατοντάδες τουρίστες το φωτογραφίζουν ξανά και ξανά και βγάζουν σέλφι κάτω από την τεράστια αράχνη από μπρούντζο και μάρμαρο που έχει στηθεί μπροστά του. Πρόκειται για τη «Maman» της Λουίζ Μπουρζουά (1911-2010), φόρο τιμής προς τη μητέρα της, όπως η ίδια έχει πει: «Σαν την αράχνη, έτσι και η μαμά μου ήταν υφάντρα. Η οικογένειά της ασχολούνταν με τις ταπισερί και η μητέρα μου ήταν υπεύθυνη του εργαστηρίου. Oπως οι αράχνες, η μητέρα μου ήταν πολύ έξυπνη. (…) Oπως οι αράχνες, έτσι και η μητέρα μου ήταν προστατευτική». (Μεταξύ μας, εγώ περισσότερο απειλητική παρά προστατευτική βρήκα την αράχνη της.)

Ανεβαίνουμε τα σκαλιά αναζητώντας την κεντρική είσοδο (δεν είναι εύκολο σε ένα κτίριο-παιχνίδι) και βρισκόμαστε μπροστά στο «Puppy» του Τζεφ Κουνς, ένα γιγαντιαίο τεριέ των Δυτικών Χάιλαντς από λουλούδια. Το ύψους 13 μ. έργο είχε τοποθετηθεί προσωρινά, την περίοδο των εγκαινίων, άρεσε όμως τόσο που δεν έφυγε ποτέ. Διαθέτει σκελετό από σύρμα, ο οποίος συγκρατεί περισσότερους από 20 τόνους χώματος. Τα άνθη που έχουν φυτευτεί ποτίζονται από αυτόματο εσωτερικό σύστημα. Είναι θαυμάσιο! Βγάζουμε λοιπόν κι εμείς (όπως κάνουν όλοι) την παραδοσιακή αναμνηστική φωτογραφία με το ανθισμένο κουτάβι και μπαίνουμε στο μουσείο, για να διαπιστώσουμε πως όσο εντυπωσιακό είναι απ’ έξω άλλο τόσο είναι και από μέσα. Κακά τα ψέματα, όμως, όσο ενδιαφέρουσες κι αν είναι οι συλλογές του και οι εκθέσεις του, το μεγαλύτερο αξιοθέατο είναι το ίδιο το κτίριο.

Το ενδιαφέρον του Μπιλμπάο δεν εξαντλείται στο Μουσείο Γκουγκενχάιμ. Υπάρχει και το λιγότερο διάσημο Μουσείο Καλών Τεχνών με την εξαιρετική συλλογή του, η οποία περιλαμβάνει και έργα του Ελ Γκρέκο. Υπάρχει η πολύχρωμη παλιά πόλη (Casco Viejo) στην καρδιά της οποίας δεσπόζει ο Καθεδρικός Ναός του Αγίου Ιακώβου. Στα δρομάκια της θα βρείτε πλήθος καταστημάτων και εστιατορίων. Εκεί κοντά, στις όχθες του ποταμού, βρίσκεται η ιστορική σκεπαστή αγορά Ριμπέρα (Mercado de la Ribera). Πιο πάνω, το θέατρο «Αριάγα» ξεχωρίζει για την κομψότητά του, ενώ το δημαρχείο είναι ένα επιβλητικό κτίριο του 19ου αιώνα με όμορφα αγάλματα στην πρόσοψη. Η Zubi Zuri («άσπρη γέφυρα» στη βασκική) φωνάζει από μακριά πως είναι έργο του Σαντιάγο Καλατράβα. Μια κατασκευή που βγήκε ελαφρώς προβληματική: Το γυάλινο δάπεδό της κάθε φορά που έβρεχε μετατρεπόταν σε επικίνδυνη τσουλήθρα για όσους τη διέσχιζαν, γεγονός που υποχρέωσε τους υπευθύνους να τη στρώσουν με μοκέτα. Δεν είναι, βεβαίως, η Zubi Zuri η μοναδική γέφυρα της πόλης: Σε πολλά σημεία τις δύο όχθες του Νερβιόν ενώνουν παλιές αλλά και σύγχρονες γέφυρες, κατασκευές με ιδιαίτερο αρχιτεκτονικό ενδιαφέρον.

Φεύγοντας για λίγο από το ποτάμι και μπαίνοντας πιο βαθιά στην πόλη, συναντάμε μεγάλες εμπορικές λεωφόρους πνιγμένες στο πράσινο και υπέρκομψες πολυκατοικίες του 19ου και των αρχών του 20ού αιώνα, σε γειτονιές που ενίοτε θυμίζουν Παρίσι. Η Gran Via είναι ένας από τους ομορφότερους και πιο πολυσύχναστους δρόμους. Ιδιαίτερα διακριτές είναι οι κατασκευασμένες από γυαλί και μέταλλο είσοδοι-έξοδοι του μετρό. Είναι έργα του Νόρμαν Φόστερ και οι ντόπιοι τις αποκαλούν προς τιμήν του «φοστερίτος». Η περιοχή κοντά στον σιδηροδρομικό σταθμό απέναντι από τη Mercado de la Ribera λέγεται San Francisco και είναι μία από τις πιο λαϊκές (και υποβαθμισμένες) γειτονιές της πόλης. Γυρίζοντας πίσω και ακολουθώντας ξανά το ποτάμι στον δρόμο του προς τη θάλασσα βρίσκουμε το Ναυτικό Μουσείο και σχεδόν απέναντι το τεράστιο στάδιο San Mamés, χωρητικότητας 53.289 θεατών, σπίτι της Athletic Bilbao. Μη φοβηθείτε να ανηφορίσετε και προς τις γειτονιές που είναι χτισμένες στους λόφους. Σε πολλά σημεία θα βρείτε κυλιόμενες σκάλες (και ασανσέρ) που κάνουν τον ανήφορο αστεία υπόθεση. Με το Funicular de Artxanda, ένα μικρό τρενάκι-τελεφερίκ, θα φτάσετε στην κορυφή του ομώνυμου βουνού για να δείτε από ψηλά την πόλη. Θαυμάσια θέα!

Εφτασα στο Μπιλμπάο κρατώντας μικρό καλάθι. Οχι επειδή είχα ακούσει για πολλά κεράσια, το αντίθετο. Περίμενα λίγα, βρήκα πολλά. Από διηγήσεις φίλων που είχαν περάσει από εκεί στην προ Γκουγκενχάιμ εποχή, κατάλαβα πως το σημερινό Μπιλμπάο, η όμορφη και δυναμική μεγαλούπολη της «Χώρας των Βάσκων» που γνώρισα εγώ, δεν έχει σχέση με την καταθλιπτική και μολυσμένη πόλη που είχαν δει εκείνοι. Υπάρχουν ακόμη ενδείξεις του γκρίζου παρελθόντος, τις βλέπεις κυρίως στις πιο φτωχές γειτονιές, είναι όμως προφανές πως έχει γίνει τεράστια προσπάθεια για τη βελτίωση της κατάστασης με εντυπωσιακά αποτελέσματα. Μια προσπάθεια που συνεχίζεται, όπως επιβεβαιώνει ο οικοδομικός οργασμός που επικρατεί στην πόλη (κατασκευές νέων κτιρίων και αναπαλαιώσεις των παλαιών). Με εξέπληξε ευχάριστα αυτό που είδα.

Το Μπιλμπάο είναι μια πόλη όπου νομίζω πως θα μου άρεσε να ζήσω. Φεύγοντας και αποχαιρετώντας το από το παράθυρο του αυτοκινήτου, δεν μπόρεσα να αποφύγω τις συγκρίσεις με τις δικές μας πόλεις. Εμείς ό,τι όμορφο είχαμε το καταστρέψαμε και εξακολουθούμε να το καταστρέφουμε. Στο Μπιλμπάο μετέτρεψαν τη χρόνια ασχήμια σε ομορφιά που λάμπει.

Αεροπορικώς, μέσω Μαδρίτης. Αν πάλι προτιμήσετε το αυτοκίνητο (πάντα από τη Μαδρίτη), η πιο σύντομη διαδρομή (μετά διοδίων) διαρκεί 4 ώρες. Υπάρχει και η λύση του τρένου από την ισπανική πρωτεύουσα, τότε όμως το ταξίδι θα διαρκέσει περί τις 6,5 ώρες.

Ξενοδοχεία υπάρχουν πολλά στο κέντρο της πόλης και δεν είναι ιδιαίτερα ακριβά. Η δική μου επιλογή ήταν το «Mercure Bilbao Jardines de Albia», πέντε λεπτά με τα πόδια από το Μουσείο Γκουγκενχάιμ σε μια πολύ όμορφη και ήσυχη γειτονιά.

Στα pintxos bars (όπου pintxo είναι τα βασκικά tapas) της Plaza Nueva ή στα στενά της παλιάς πόλης. Αν τώρα νοσταλγήσετε την κουζίνα της μαμάς πατρίδας (ελαφρώς πειραγμένη), αναζητήστε το ελληνικό εστιατόριο «Grecocina» (Henao Kalea, 30).

Περίπου μιάμιση ώρα ανατολικά, με το αυτοκίνητο, θα βρείτε το Σαν Σεμπαστιάν που θεωρείται μία από τις πιο κοσμοπολίτικες λουτροπόλεις της Ισπανίας. Αν συνεχίσετε μισή ώρα ακόμα, θα περάσετε τα σύνορα με τη Γαλλία και θα καταλήξετε στο επίσης κοσμοπολίτικο Μπιαρίτζ. Προς τον Νότο, η Παμπλόνα απέχει μία ώρα και πενήντα λεπτά και έχει πανέμορφο ιστορικό κέντρο. Κοντά στο Μπιλμπάο (40 λεπτά με το αυτοκίνητο) βρίσκεται και η Γκερνίκα, ο βομβαρδισμός της οποίας ενέπνευσε στον Πικάσο τον ομώνυμο πίνακα, που όμως ως πόλη η οποία καταστράφηκε σχεδόν ολοκληρωτικά και ξαναχτίστηκε δεν παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον.

Φρανκ Γκέρι – Ο μάγος της καμπύλης