Σκοτ Κέλι: «Ελπίζω να μη χρειαστεί να φύγουμε από τη Γη»

Ποια είναι άραγε η πιο ωραία εικόνα που βλέπει ένας αστροναύτης στη διάρκεια της παραμονής του στο Διάστημα; «Μα η Ελλάδα. Είναι τόσο όμορφη, μαζί με όλα αυτά τα νησιά». Είναι μία από τις λίγες φορές που ο – σύμφωνα με όλες τις ενδείξεις – εγκρατής, λακωνικός και ολίγον μονόχνοτος Σκοτ Κέλι κατακλύζεται από ένα κύμα ενθουσιασμού. Oπως λέει στη διάρκεια της συνέντευξής μας, έχει φίλους που περνούν πολύ καιρό στη χώρα μας κάθε καλοκαίρι και θα ήθελε να κάνει και εκείνος το υπερατλαντικό ταξίδι. Η Ελλάδα βρίσκεται στην καρδιά του και δεν το λέει μόνο επ’ αφορμή της συνέντευξής μας.

Οσο ο αμερικανός αστροναύτης βρισκόταν στον Διεθνή Διαστημικό Σταθμό (ΔΔΣ) κρατώντας έως το 2016 το ρεκόρ της μεγαλύτερης συνολικής παραμονής στο Διάστημα, έβγαζε φωτογραφίες την Ελλάδα και ανέβαζε τις εικόνες στα social media σχολιάζοντας: «Instagram Greetings to my friends in Greece». «Ναι, αυτή ήταν η πιο ωραία εικόνα από εκεί πάνω» θα μας πει ο άνθρωπος που μοιάζει να ξέρει τη Γη σαν την παλάμη του χεριού του.

Πάντως, δεν μπορεί να πει κανείς, στο αυτοβιογραφικό βιβλίο του με τίτλο «Αντοχή» (κυκλοφορεί στα ελληνικά από τις εκδόσεις Ροπή) δεν φείδεται λέξεων και περιγράφει τη δική του «Οδύσσεια του Διαστήματος» εν πλήρει λεπτομερεία, φροντίζοντας παράλληλα να παραθέσει όλες τις πληροφορίες για τη ζωή του που τον οδήγησαν σε αυτό το ιδιαίτερο μονοπάτι: την παραμονή για 11 συνεχόμενους μήνες, στο πλαίσιο του One-Year Mission, σε ένα «μεταλλικό κουτί» μήκους 73 μ. σε τροχιά 400 χιλιομέτρων πάνω από τη Γη με ταχύτητα 27.600 χλμ. την ώρα. Ηταν ο πρώτος που το επιχείρησε μαζί με τον ρώσο κοσμοναύτη Μιχαήλ Κορνιένκο, φτάνοντας την… αντοχή τους στα όρια για να ανοίξουν τον δρόμο για τους επόμενους και για τις μελλοντικές, μακροχρόνιες αποστολές στον Αρη. Αυτή την τελευταία φορά του εκτός βαρυτικού πεδίου ο Σκοτ Κέλι άφησε να υποβάλλουν τον οργανισμό του σε εκτενείς μελέτες προκειμένου να συγκριθούν τα αποτελέσματα με τους αντίστοιχους δείκτες του ομοζυγωτικού δίδυμου αδελφού του και επίσης αστροναύτη Μαρκ Κέλι, ο οποίος παρέμεινε στη Γη στη διάρκεια του υπό εξέταση χρονικού διαστήματος, στο πλαίσιο της έρευνας «Twins Study».

Σύμφωνα με δημοσιεύματα που κατέκλυσαν τον διεθνή Τύπο, βάσει αυτής της σύγκρισης το γονιδίωμά του είχε αλλάξει κατά 7% από την παραμονή του στον ΔΔΣ. «Αλήθεια; Ποιος να το έλεγε; Μόλις το έμαθα από ένα άρθρο» τιτίβισε ειρωνικά στο Τwitter ο Σκοτ Κέλι όταν ήρθε αντιμέτωπος με την «είδηση» τον περασμένο Μάρτιο. Γιατί στην ουσία η εν λόγω αλλαγή συνδεόταν με «την έκφραση» των γονιδίων, μια ένδειξη που θα αποτιμηθεί μελλοντικά, καθώς δεν είναι δα και τόσο σπάνια (απαντάται, για παράδειγμα, σε ανθρώπους που επιδίδονται σε ιδιαίτερα αγχωτικές δραστηριότητες). «Μάλλον θα περάσουν χρόνια προτού ερμηνευτούν σωστά τα δεδομένα. Προσωπικά, θα αφήσω την επιστήμη στους επιστήμονες. Αξιζε που συνέβαλα στην επέκταση της ανθρώπινης γνώσης, ακόμη κι αν αυτός είναι ένας σταθμός σε ένα μεγαλύτερο ταξίδι» θα μας πει ο ίδιος.

Πάντως, οι αναμφισβήτητες «παρενέργειες» που εκδηλώνονταν σταθερά σε καθεμία από τις τέσσερις διαστημικές αποστολές του και τις συνολικά 520 ημέρες παραμονής του στο Διάστημα περιελάμβαναν, μεταξύ άλλων, την εξασθένηση του ανοσοποιητικού, την επιβάρυνση της όρασης, την απώλεια οστικής μάζας – «το σώμα μου καταλαβαίνει ότι τα κόκαλα δεν είναι και τόσο απαραίτητα σε συνθήκες μειωμένης βαρύτητας» – αλλά και μυϊκής μάζας – «μια και τα οστά δεν στηρίζουν πλέον το βάρος μας». «Καμιά φορά σκέφτομαι ότι οι μελλοντικές γενιές ενδεχομένως θα περνούν όλη τη ζωή τους στο Διάστημα, με αποτέλεσμα να μη σχηματίζουν καθόλου οστά. Θα μπορούν να ζουν ως ασπόνδυλοι οργανισμοί» καταθέτει τη σκέψη του στο ΒΗΜΑgazino. Μα είναι τώρα αυτή μια ευοίωνη προοπτική; Ή μήπως, έτσι όπως τα έχουμε κάνει στον πλανήτη Γη, σύντομα θα χρειαστεί να «την κάνουμε»;

«Ελπίζω να μη χρειαστεί να φύγουμε. Νομίζω ότι είναι πολύ σημαντικό για μια κοινωνία και έναν πολιτισμό να ανθούν και να αναπτύσσονται. Τελικά όμως, κάποια στιγμή, όχι προσεχώς πάντως, θα αυξηθεί τόσο πολύ ο πληθυσμός στον πλανήτη ώστε ορισμένοι, όχι όλοι μας, θα πρέπει να αναζητήσουν την τύχη τους κάπου αλλού. Καλό θα ήταν να μη συμβεί σύντομα». «Θα θέλατε να είστε ανάμεσά τους;» είναι η δική μας ερώτηση. «Οχι. Μου αρέσει πολύ η Γη για να κάνω κάτι τέτοιο» θα αποκριθεί δίχως να χρειαστεί να το σκεφτεί έστω ένα δευτερόλεπτο.

Ο Σκοτ Κέλι δεν είναι ένας τυχαίος στο είδος του, αν μπορεί να περιγραφεί με τέτοιους όρους η δουλειά που εξωθεί τους αστροναύτες στα όρια των σωματικών και ψυχικών αντοχών τους. Και όχι μόνο. «Οι αστροναύτες του 21ου αιώνα επιλέγονται για την ικανότητά τους να μπορούν να ανταποκριθούν σε πολλές εργασίες, αλλά και ανάλογα με το κατά πόσο μπορούν να συναναστραφούν ανθρώπους υπό αντίξοες συνθήκες. Για εμένα, κάθε μέλος του πληρώματος δεν είναι μόνο ένας στενός συνεργάτης, αλλά και συγκάτοικος και αντικαταστάτης ολόκληρης της ανθρωπότητας» δηλώνει. Για τον ίδιο, η προσωπική επιλογή να κάνει μία από τις πιο δύσκολες δουλειές του κόσμου, τουλάχιστον βάσει της οπτικής του μέσου θνητού, τροφοδοτείται από ένα αξεπέραστο πάθος για την πρόκληση και την υπερπήδηση εμποδίων. Ακόμη κι αν αυτό σημαίνει ότι θα σου κάνει κόλπα το DNA σου. «Από τη στιγμή που αντιμετωπίζεις κάτι δύσκολο, μια απαιτητική πρόκληση, και βρεθείς στη θέση να εκπληρώσεις τους στόχους σου με ασφάλεια και επιτυχία, θα έλεγα ότι, ναι, η ικανοποίηση είναι πολύ μεγάλη» εκμυστηρεύεται.

Κάπως έτσι ρίχτηκε στην περιπέτεια, η οποία ξεκίνησε για άλλη μία φορά μέσα σε ένα Soyuz με 280 τόνους προωθητικού στο Κοσμοδρόμιο του Μπαϊκονούρ, στις αχανείς στέπες του Καζακστάν (κάποτε μυστική βάση εκτόξευσης του σοβιετικού διαστημικού προγράμματος), υπό τους ήχους του όχι και τόσο εύστοχου «Killing Me Softly» της Ρομπέρτα Φλακ. Μερικές ώρες μετά, το σκάφος βρισκόταν σε τροχιά γύρω από τη Γη.

Στον Διεθνή Διαστηµικό Σταθµό ο Κέλι περιγράφει πώς «τσάκωνε» µε τον ειδικό ροµποτικό βραχίονα τους µη επανδρωµένους πυραύλους από τη Γη µε τις απαραίτητες προµήθειες – «περίπου όπως η δαγκάνα γραπώνει τα λούτρινα κουκλάκια» -, καλλιεργούσε μαρούλια κάτω από τεχνητό φως και φύτευε λουλούδια (ζίνιες) παρακολουθώντας τα να φυλλορροούν. Στον ελεύθερό του χρόνο έβλεπε ταινίες όπως το «Gravity», που ήταν «σαν να βλέπεις μια ταινία με το σπίτι σου να καίγεται και εσύ ταυτόχρονα να είσαι μέσα σε αυτό», ή διάβαζε το βιβλίο «Endurance: Το εκπληκτικό ταξίδι του Σάκλετον» του Αλφρεντ Λάνσινγκ, μια φοβερή ιστορία επιβίωσης στο πλαίσιο της εξερεύνησης της Ανταρκτικής. Από εκεί δανείστηκε τον τίτλο του δικού του βιβλίου, το οποίο κυκλοφόρησε στις ΗΠΑ το 2017. Στο μεταξύ, έτρωγε κατά βάση ακτινοβολημένα τρόφιμα, με το μεγάλο δάχτυλο του δεξιού του ποδιού περασμένο σε μια λαβή στο πάτωμα για να διατηρείται σταθερός και να μπορεί να τα «καταβροχθίσει».

Δεν ήταν εύκολο, αλλά τα κατάφερε και επέστρεψε – «αυτό άλλωστε είναι το πιο δύσκολο μέρος της αποστολής» υποστηρίζει, δεδομένης της επίπονης προσαρμογής του σώματος στη βαρύτητα της Γης. Αφότου άφησε για τα καλά πίσω του το Διάστημα και τη μυρωδιά του («σαν να μυρίζεις κάτι καμένο ή κάτι μεταλλικό»), ο Σκοτ Κέλι ρίχτηκε με πάθος σε άλλη μία πρόκληση: να γράψει τις εμπειρίες του σε ένα αυτοβιογραφικό βιβλίο. «Αποδείχτηκε μία από τις πιο δύσκολες και απαιτητικές εμπειρίες στη ζωή μου» θα πει, παραδόξως δίχως ίχνος ειρωνείας. Στο κάτω-κάτω ήταν μια διαδικασία με την οποία έπρεπε να αναμετρηθεί για πρώτη φορά. Αλλά έχει μάθει να αντέχει όσα για έναν κοινό θνητό φαντάζουν αδιανόητα. Για παράδειγμα, η απέραντη μοναξιά που πρέπει να βιώνει ένας άνθρωπος που αιωρείται στο άπειρο του Διαστήματος. Οπως αναφέρει στο βιβλίο του, περιμένει να εφευρεθεί η λέξη που θα περιγράφει το είδος νοσταλγίας την οποία νιώθουν οι αστροναύτες για οτιδήποτε έμβιο. «Οντως, μία από τις προκλήσεις είναι ότι σου λείπουν οι άνθρωποί σου στη Γη. Κι αυτό όμως δεν είναι τόσο δύσκολο τελικά, γιατί μπορείς να τους στείλες e-mail και να τους μιλήσεις στο τηλέφωνο».

Ενα άλλο εύλογο ερώτημα είναι τι συναντάει κανείς όταν βρίσκεται αντιμέτωπος με το άπειρο, ποια αλήθεια του αποκαλύπτεται, ποια μεταφυσική ενόραση κάνει την παρουσία της αισθητή, έστω για να κρατήσει συντροφιά στους μοναχικούς ταξιδιώτες του Διαστήματος. «Μπα, καμία. Μου κάνουν συχνά αυτή την ερώτηση, ενδεχομένως περιμένοντας να αποκαλύψω εάν ήρθα κοντά στον Θεό ή εάν βίωσα κάποιου είδους πνευματική αφύπνιση. Τίποτε από αυτά. Απλώς στοχαζόμουν πάνω στην ανθρωπότητα. Κοιτάς τον πλανήτη μας και σκέφτεσαι πόσο υποφέρουν οι άνθρωποι. Παράλληλα, όμως, συνειδητοποιείς ότι έχουμε πολύ περισσότερα να μας ενώνουν απ’ ό,τι να μας χωρίζουν» θα εξηγήσει ο 54χρονος αστροναύτης.

Πάντως, όταν ήταν μικρός, ο Σκοτ Κέλι όχι μόνο δεν ήθελε να κατακτήσει το Διάστημα, αλλά δεν είχε ιδέα τι ήθελε να γίνει όταν θα μεγαλώσει: «Ημουν πολύ κακός μαθητής, οπότε δεν μου είχε περάσει από το μυαλό η σκέψη. Ηξερα ότι ήθελα να κάνω κάτι που θα εμπεριείχε ρίσκο, αλλά δεν γνώριζα τι θα μπορούσε να είναι αυτό». Γιος ενός, κατά περιόδους αλκοολικού, αστυνομικού και μιας γραμματέως, η οποία επέλεξε κι εκείνη με τη σειρά της να υπηρετήσει τον Νόμο, μεγάλωσε στο Γουέστ Οραντζ του Νιου Τζέρσεϊ μαζί με τον επίσης ριψοκίνδυνο δίδυμο αδελφό του. Ο δρόμος για το φεγγάρι, όμως, θα αποδεικνυόταν ιδιαίτερα μακρύς για τα παράτολμα αδέλφια. Οταν πήγαινε λύκειο, ο Σκοτ άρχισε να δουλεύει ως διασώστης σε ασθενοφόρο. Εκεί ήρθε αντιμέτωπος με μια πρώτη «επιφοίτηση». «Ηταν μεθυστική η αίσθηση ότι μπορούσα ανά πάσα στιγμή να βρεθώ αντιμέτωπος με κάτι δυνητικά επικίνδυνο ενώ έπρεπε να βασιστώ στις δυνάμεις μου». Για ένα φεγγάρι, όπως λέει, σκέφτηκε την Ιατρική, αλλά οι κακές του επιδόσεις στο σχολείο απέκλειαν αυτή την πιθανότητα.

Ωστόσο, αυτό που δεν μπορούσε να προβλέψει αυτός ο κακός μαθητής και οι καθηγητές που πονοκεφάλιαζαν με τις επιδόσεις του ήταν ότι ένα βιβλίο θα του άλλαζε τελικά τη ζωή και θα του έδειχνε τον δρόμο για τ’ αστέρια. Ηταν το «Οι κατάλληλοι άνθρωποι» του δημοσιογράφου και συγγραφέα Τομ Γουλφ, στις σελίδες του οποίου ανακάλυπτε πως «οι νεαροί άνδρες που πετούσαν μαχητικά στην Αεροπορία του Πολεμικού Ναυτικού έκαναν μια πραγματική δουλειά στον πραγματικό κόσμο». Αυτοί ήταν οι κατάλληλοι άνθρωποι. «Είχαν τη στόφα των θαρραλέων». Δεν ήταν λοιπόν (μόνο) η προσσελήνωση του «Apollo 11» το 1969, όταν εκείνος ήταν πέντε χρόνων, ή η πρώτη εκτόξευση διαστημικού λεωφορείου, αλλά ο Τομ Γουλφ που έβαλε, ερήμην του, το πρώτο λιθαράκι για τη μεγαλειώδη καριέρα ενός κάποτε αποπροσανατολισμένου αγοριού. Ο Κέλι μάλιστα φρόντισε να έρθει σε επικοινωνία μαζί του. «Σκέφτηκα ότι θα του άρεσε να δεχτεί ένα τηλεφώνημα απ’ το Διάστημα» θα πει, δηλώνοντας ευτυχής που πρόλαβε να τον δει δύο φορές διά ζώσης προτού εκείνος φύγει από τη ζωή τον περασμένο Μάιο.

Κάπως έτσι ο ανεπίδεκτος μαθήσεως νεαρός, που σπούδασε στο Τμήμα Ηλεκτρολόγων Μηχανικών στο Maritime College του Πολιτειακού Πανεπιστημίου της Νέας Υόρκης το 1987 γιατί ήταν η μόνη σχολή που τον δεχόταν, στρώθηκε στη δουλειά και εκπόνησε μεταπτυχιακές σπουδές στα αεροναυτικά συστήματα στο Πανεπιστήμιο του Τενεσί, ενώ υπηρέτησε και ως πιλότος στην Αεροπορία του Πολεμικού Ναυτικού των ΗΠΑ. Το 1996 «προσγειώθηκε» στον… πλανήτη NASA και μέσα σε μόλις τρία χρόνια θα συμμετείχε στο πρόγραμμα διαστημικών λεωφορείων, στην αρχή ως πιλότος και μετά και ως κυβερνήτης.

Πάντως, αν το εξηγούσε σε ένα παιδί, θα έλεγε ότι το ταξίδι του στον Διεθνή Διαστημικό Σταθμό «μοιάζει περισσότερο με πλοίο που πλέει στους ωκεανούς του Σύμπαντος παρά μ’ αεροπλάνο». Ο Διαστημικός Σταθμός ελέγχεται μέσω λογισμικού και ακόμη και αν χρειαστεί να παρέμβει άνθρωπος, αυτό θα γίνει μέσω υπολογιστών στο εσωτερικό του ή από τη Γη. Κάπως έτσι έβρισκε ο Κέλι και τον χρόνο για τις ποικίλες άλλες ασχολίες του, όπως το να απαντάει σε tweets με αποστολέα τον Μπαράκ Ομπάμα. «Καλησπέρα, @Station CDRkelly, λατρεύω τις φωτογραφίες σου. Τυχαίνει καμιά φορά να κοιτάς από το παράθυρο και απλώς να φρικάρεις;».

Τελικά, κάτι τέτοιο είναι πιο πιθανό να συμβεί στη Γη παρά στο Διάστημα. Οταν η κουβέντα θα στραφεί αναπόφευκτα στην πολιτική, ο Σκοτ Κέλι θα γελάσει από εμφανή αμηχανία και θα αναφερθεί, χωρίς να τον κατονομάσει, στον (ξανθό) ελέφαντα στο δωμάτιο (του Λευκού Οίκου). «Η μεγαλύτερη πρόκληση σε αυτή τη χώρα αυτή τη στιγμή είναι η πολιτική παρεμβατικότητα. Δεν δουλεύουμε πλέον όλοι μαζί για να επιλύσουμε τα προβλήματα της χώρας μας και αυτό μας έχει διαλύσει εντελώς. Θα το ξεπεράσουμε όμως. Πιστεύω ότι οι πολίτες αυτής της χώρας θα ανταποκριθούν στα αιτήματα της εποχής και τελικά θα κηρύξουμε έκπτωτους τους ανθρώπους που προσπαθούν να μας συντρίψουν ως έθνος. Είναι προφανές σε ποιους αναφέρομαι. Δεν ασχολούμαι με την πολιτική και δεν θέλω να μπω σε λεπτομέρειες, αλλά είμαι σίγουρος ότι θα το ξεπεράσουμε».

(απόσπασμα από το βιβλίο του Σκοτ Κέλι «Αντοχή», εκδ. Ροπή, μετάφραση Στέλλα Τσικρίκα)
«Στο Node 1, τη μονάδα που λειτουργεί κυρίως ως η κουζίνα και το καθιστικό μας, ανοίγω ένα δοχείο τροφίμων στερεωμένο στον τοίχο και παίρνω ένα φακελάκι με αφυδατωμένο καφέ, γάλα και ζάχαρη. Αιωρούμαι μέχρι το ταβάνι για να βάλω ζεστό νερό από το αυτόματο μηχάνημα, το οποίο λειτουργεί τοποθετώντας μια σύριγγα στο στόμιο της συσκευασίας από όπου θα πιω τον καφέ μου. Οταν γεμίζει με νερό, αντικαθιστώ τη σύριγγα με ένα καλαμάκι το οποίο στην άκρη του έχει μια βαλβίδα ασφαλείας. Στην αρχή δεν ήταν και τόσο απολαυστικό να πίνω τον καφέ μου από μια πλαστική συσκευασία με καλαμάκι, αλλά τώρα δεν μ’ ενοχλεί καθόλου».