Ειρήνη Μολφέση: «Δεν υπάρχει χώρα όπου τα ζώα είναι απροστάτευτα και οι άνθρωποι ζουν καλά»

Η συνάντησή μας με την Ειρήνη Μoλφέση, πρόεδρο της Πανελλήνιας Φιλοζωικής Ομοσπονδίας, γίνεται μία ημέρα μετά την παρουσίαση του βιβλίου «Το μανιφέστο των ζώων – Η πολιτικοποίηση της υπεράσπισης των ζώων» (εκδ. Μελάνι) της γαλλίδας φιλοσόφου Κορίν Πελουσόν, του οποίου επιμελήθηκε τη μετάφραση και έκδοση στα ελληνικά. «Σε όποια χώρα κυκλοφόρησε, το βιβλίο έφερε σημαντικές αλλαγές. Ενα συμπυκνωμένο κείμενο μόλις 120 σελίδων, φιλοσοφικό αλλά και πρακτικό, που φανερώνει ποια είναι η πραγματική διάσταση του αγώνα για τα ζώα, ποιο το ηθικό, πολιτικό και πολιτισμικό διακύβευμά του, και μας βοηθά να καταλάβουμε γιατί ο αγώνας αφορά όλους, όποια σχέση κι αν έχουμε με τα ζώα».

«Στη Γαλλία το «Μανιφέστο» τάραξε τα νερά» αναφέρει η Ειρήνη Μολφέση, ενώ στα πόδια της κυλιούνται τα δύο σκυλιά της, οι πρώην αδέσποτοι Μάρκος και Ουίσκι, και από τη γωνία προβάλλουν οι γάτες της, ο Αχίμσα και η Φαρφάλα. «Μεταξύ της πρώτης δημοσίευσης του βιβλίου το 2017 και της αναδημοσίευσής του το 2021, η Κορίν Πελουσόν συνάντησε κτηνοτρόφους, ανθρώπους του χώρου της ένδυσης και της διατροφής, πολιτικούς που τους ενδιέφερε ο τρόπος με τον οποίο η φιλόσοφος διατύπωνε και διάρθρωνε ριζοσπαστικές και ταυτόχρονα πραγματιστικές λύσεις» αναφέρει και προσθέτει ότι η νομοθεσία που ψηφίστηκε στη συνέχεια στη Γαλλία και θέσπισε, μεταξύ άλλων, τη σταδιακή κατάργηση των άγριων ζώων στο τσίρκο βασίστηκε στην προσέγγιση της Πελουσόν, επίσης ότι το Γαλλικό Κόμμα για τα Ζώα (Parti Animaliste) υιοθέτησε τα επιχειρήματά της και η Γερμανία, το 2022, τις προτάσεις της για τη διατροφή και τη γεωργία στο G7.

«Βλέπουμε τώρα ότι το 60% των γευμάτων στους Ολυμπιακούς Αγώνες του Παρισιού θα είναι χωρίς κρέας. Πρόκειται για ουσιαστικές αλλαγές. Η υπόθεση των ζώων είναι ένα ζήτημα βαθιά πολιτικό, γιατί αφορά την ίδια τη ζωή των ανθρώπων. Δεν υπάρχει χώρα στην οποία τα ζώα είναι απροστάτευτα και οι άνθρωποι ζουν καλά» προσθέτει. «Φέραμε το βιβλίο στην Ελλάδα με την ελπίδα να χρησιμεύσει στους πολίτες και στο φιλοζωικό κίνημα, και με την απαίτηση οι πολιτικοί μας να δουλέψουν με τις ιδέες που περιέχει, γιατί η κύρια ευθύνη για την απραξία στον τομέα αυτόν και για την τραγική εικόνα που παρουσιάζει η χώρα βαραίνει τους πολιτικούς της: κυβερνήσεις και αντιπολιτεύσεις».

Η πορεία

Γεννήθηκε και μεγάλωσε στο Παρίσι, μαζί με την αδελφή της, την πρόωρα χαμένη ποιήτρια Λευκή Μολφέση. Κόρη του γλύπτη και ζωγράφου Ιάσονα Μολφέση και της Καλλιόπης Σμπαρούνη (μικρότερης αδελφής της Καλλισθένης «Καλί» Κύρκου), έζησε στις Βρυξέλλες και στο Λονδίνο και έπειτα στην Αθήνα. Σύντροφος ζωής του αείμνηστου τραπεζίτη Γιάννη Κωστόπουλου, με τον οποίο απέκτησαν τον γιο τους Φίλιππο, η Ειρήνη Μολφέση, πλάι σε αυτές τις ιδιότητες χάραξε τη δική της πορεία, ως μία από τις πιο δυνατές φωνές του φιλοζωικού κινήματος στην Ελλάδα.

Φωτό: Ανδρέας Σιμόπουλος

Μιλάει με πάθος. Σχεδόν μπορώ να φέρω στο μυαλό μου την εικόνα αυτής της λεπτεπίλεπτης γυναίκας να αγωνίζεται, ως μικρό παιδί, να πείσει τους γονείς της να αποκτήσει η οικογένεια σκύλο. Μα το διαμέρισμα στο Παρίσι ήταν μικρό, οι γονείς πολυάσχολοι και, απελπισμένο από τις συνεχείς αναβολές, το δεκάχρονο επίμονο κορίτσι πήρε την κατάσταση στα χέρια του, περνώντας τις επόμενες εβδομάδες γαβγίζοντας, γρυλίζοντας και ανεβοκατεβαίνοντας τις σκάλες του σπιτιού με τα τέσσερα. Ο από μηχανής θεός ήρθε με τη μορφή ενός οικογενειακού φίλου αρχιτέκτονα, που της ζήτησε να ζωγραφίσει μια πόλη του μέλλοντος, όπως εκείνη τη φανταζόταν, για να συνοδεύσει μια αρχιτεκτονική του πρόταση. Στις φουτουριστικές πολυκατοικίες που σχεδίασε, σε καμβά 1Χ1 μ., πρόβαλλαν από κάθε παράθυρο ένα παιδί με έναν σκύλο ή μια γάτα, ενώ στον περιβάλλοντα χώρο υπήρχαν παντού πινακίδες «επιτρέπονται οι σκύλοι». «Εχοντας κερδίσει τον διαγωνισμό στον οποίο συμμετείχε, ο αρχιτέκτονας εμφανίστηκε στο σπίτι μας λίγες ημέρες αργότερα, κρατώντας με προσοχή ένα κουτί με φιόγκο και μικρές τρύπες…» θυμάται σήμερα. Εκεί βρισκόταν ο πρώτος της σκύλος.

Ενήλικη πλέον, η Ειρήνη Μολφέση ήρθε να ζήσει στην Ελλάδα. Μέσα σε λίγες εβδομάδες μάζεψε έναν αδέσποτο σκύλο που βρήκε χτυπημένο από αυτοκίνητο στην Παραλιακή. «Ηταν ο πρώτος σκύλος μου εδώ. Τον ανέστησα, δεθήκαμε και τον έχασα από φόλα λίγους μήνες αργότερα. Περπατούσαμε στο Μετς, πήγε να μυρίσει ένα χαρτομάντιλο στο χώμα, δεν το έφαγε, μόνο το ακούμπησε με τη μουσούδα του. Τινάχτηκε πίσω, έκανε τρία-τέσσερα βήματα και σωριάστηκε στο έδαφος. Το χαρτομάντιλο περιείχε υδροκυάνιο. Υδροκυάνιο στο κέντρο της Αθήνας, δίπλα σε παιδική χαρά…».

Σύντομα πέρασε από την ατομική δράση στη συλλογική και ένωσε τις δυνάμεις της με άλλους που συμμερίζονταν την αγανάκτηση και το πείσμα που χρειάζεται για να αλλάξουν τα πράγματα. «Κλασική διαδρομή… διασώσεις αδέσποτων, προσπάθειες για να υιοθετηθούν» εξηγεί, ενώ ενεργή συνδρομή είχε στη δημιουργία ενός πρότυπου καταφυγίου αδέσποτων ζώων στην Αίγινα, το οποίο δίνει ανάσα ζωής σε περίπου 100 σκύλους κάθε χρόνο. «Μία σταγόνα στον ωκεανό» προσθέτει μελαγχολικά.

Η ίδρυση της Πανελλήνιας Φιλοζωικής Ομοσπονδίας

Το 2007 έρχεται μια σημαντική στιγμή, με τη δημιουργία της Πανελλήνιας Φιλοζωικής Ομοσπονδίας (ΠΦΟ), της οποίας είναι και σήμερα πρόεδρος. «Προχωρήσαμε στη δημιουργία ενός δευτεροβάθμιου φορέα πανελλήνιας εμβέλειας, που θα διευκόλυνε τον διάλογο με την Πολιτεία» εξηγεί. «Τα σωματεία μέλη μας δουλεύουν περισσότερο στο πεδίο, με διασώσεις και υιοθεσίες. Η ίδια η Ομοσπονδία δεν εμπλέκεται με διασώσεις, κάνει δουλειά θεσμική, κάνει δημόσιες παρεμβάσεις, εκπονεί νομοθετικές προτάσεις. Το 2020 αναλάβαμε την πρωτοβουλία και πετύχαμε τη μετατροπή του βασανισμού ή του φόνου ζώου από πλημμέλημα σε κακούργημα.

Άλλωστε, η Ομοσπονδία παρίσταται ως πολιτική αγωγή στα δικαστήρια ή επικουρεί τα σωματεία της, κυρίως σε δίκες κακοποίησης ζώων με στρατηγική σημασία για την ευαισθητοποίηση του κοινού και της Πολιτείας. Ενα φιλόδοξο και μακρόπνοο project ήταν ο πρωτοποριακός «Κύκλος της βίας, από την κακοποίηση ζώων στην ενδοοικογενειακή βία», στο πλαίσιο του οποίου αμερικανοί εισαγγελείς και αστυνομικοί εκπαίδευσαν 200 αξιωματικούς της Ελληνικής Αστυνομίας στον χειρισμό υποθέσεων κακοποίησης ζώων, κακοποίησης παιδιών και στον συσχετισμό μεταξύ των δύο αυτών μορφών βίας. Με διάθεση αναστοχασμού, νομίζω πως ήταν η σημαντικότερη στρατηγική δράση μας: φέραμε στην Ελλάδα, όπου υπάρχει εκτεταμένη κακοποίηση ζώων, τη γνώση ότι η βία κατά των ζώων πρέπει να διερευνάται και να διώκεται με επιμέλεια και σύστημα, για την ασφάλεια όλης της κοινωνίας».

Φωτό: Ανδρέας Σιμόπουλος

Η ΠΦΟ δεν περιορίζεται στα ζώα συντροφιάς. Eχει διοργανώσει εκστρατείες για την κατάργηση βάναυσων μεθόδων εκτροφής, όπως η εκτροφή ορνίθων σε κλωβοστοιχίες (Cage-Free Greece). Η Ειρήνη Μολφέση περιγράφει το μαρτύριο που βιώνουν οι όρνιθες αυτές, που ποτέ δεν πατούν χώμα, ούτε νιώθουν επάνω τους τον ήλιο, στοιβαγμένες σε συρμάτινα κλουβιά, όπου μαγκώνονται και ακρωτηριάζονται τα μέλη τους και όπου φτάνουν να κανιβαλίζουν η μία την άλλη, παλεύοντας για λίγο ζωτικό χώρο ή απλώς για να φτάσουν την τροφή και το νερό που περνά σε ιμάντες μπροστά τους. «Πεθαίνουν και σαπίζουν εκεί που άλλες όρνιθες γεννούν τα αβγά τους. Αυτή η φρικαλέα βαναυσότητα έχει απαγορευτεί ήδη σε πολλές χώρες, άλλες έχουν απαγορεύσει το άνοιγμα νέων μονάδων τάσσοντας προθεσμία να κλείσουν οι υπάρχουσες. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έχει δεσμευθεί με χρονοδιάγραμμα να βάλει οριστικό τέλος στις κλωβοστοιχίες. Στην Ελλάδα, ο διάλογος με την Πολιτεία είναι ουσιαστικά ανύπαρκτος και έτσι δουλεύουμε κατευθείαν με την αγορά, προτρέποντας τις επιχειρήσεις να καταργήσουν τα αβγά κλωβοστοιχίας από τις αλυσίδες εφοδιασμού τους και το κοινό να προμηθεύεται αβγά ελευθέρας βοσκής ή τουλάχιστον αβγά αχυρώνα. Σιγά-σιγά ο κόσμος καταλαβαίνει την προσέγγιση «One Health», δηλαδή ότι η προάσπιση της δημόσιας υγείας περνά από την ευζωία των ζώων, διότι η Υγεία είναι μία και ενιαία».

Θεσμικό πλαίσιο ελλιπές, δίχως κατεύθυνση και όραμα

Η ίδια τονίζει ότι στην Ελλάδα δεν υπάρχει σωστό θεσμικό πλαίσιο για την προστασία των ζώων. «Ως κράτος μέλος της Ενωσης, η Ελλάδα ακολουθούσε στον τομέα της προστασίας των ζώων, έστω με αστοχίες, κενά και καθυστερήσεις, τα ευρωπαϊκά δεδομένα, αλλά το 2021, με την ψήφιση του νόμου για την ευζωία των ζώων συντροφιάς (Πρόγραμμα «Aργος»), έκανε ένα ξεκάθαρο πισωγύρισμα» αναφέρει.

Εξηγεί ότι ο τεράστιος αριθμός αδέσποτων ζώων συντροφιάς στερεί την προσοχή μας από τα υπόλοιπα ζώα: «Τα παραγωγικά ζώα της εντατικής κτηνοτροφίας διαβιούν και σφαγιάζονται σε άθλιες, ως επί το πλείστον, συνθήκες, καθώς οι οριακά υποστελεχωμένες κτηνιατρικές υπηρεσίες αδυνατούν να εξασφαλίσουν το επίπεδο ευζωίας τους και τη συμμόρφωση με προδιαγραφές και κανόνες, έτσι κι αλλιώς ανεπαρκείς. Την ίδια στιγμή τα ζώα εργασίας, άλογα, μουλάρια και γαϊδουράκια, που δουλεύουν ατελείωτες ώρες, εξαντλημένα, διψασμένα και νηστικά, καταρρέουν από το βάρος που σηκώνουν και δεν προστατεύονται από τον νόμο. Ή μήπως να φτάσουμε στα ζώα της άγριας πανίδας και να μιλήσουμε επιτέλους για το κυνήγι;» λέει εμφατικά. «Είναι απίστευτο να μην ξεκινά διάλογος για το κυνήγι, ενώ η Ελλάδα δεν τηρεί τις ενωσιακές και διεθνείς υποχρεώσεις της για την προστασία της άγριας πανίδας, της βιοποικιλότητας, των αποδημητικών πτηνών. Κάθε καλοκαίρι απανθρακώνεται η άγρια πανίδα στα καμένα οικοσυστήματα και δεν υπάρχει καμία πρόβλεψη για όσα ζώα καταφέρουν να επιβιώσουν, με τα φυσικά ενδιαιτήματά τους εντελώς κατεστραμμένα. Και όμως, όσο η Ελλάδα γίνεται πιο αφιλόξενη για την άγρια πανίδα τόσο επιμένει στο κυνήγι, κόντρα στις αρχές της αειφορίας και της προφύλαξης. Θα σας δώσω το παράδειγμα του Εβρου. Κατά τη διάρκεια της μεγα-πυρκαγιάς του 2023 απαγορεύθηκε το κυνήγι στο σύνολο του νομού, και μέσα σε δύο μήνες η απαγόρευση ήρθη με νέα απόφαση του υπουργού, ειδικά για τη Σαμοθράκη. Και ρωτάω το απλό: Είναι άγνωστο στο υπουργείο ότι ο επόμενος σταθμός των μεταναστευτικών πτηνών μετά το κατεστραμμένο οικοσύστημα του Εβρου είναι η Σαμοθράκη; Πιστεύω, ξέρετε, ότι θα έχει μεγάλο ενδιαφέρον τώρα πια να μετρηθούμε. Πόσοι είναι τελικά αυτοί οι κυνηγοί και πόσοι οι άνθρωποι που θεωρούμε ότι το 2024 δεν είναι φυσιολογικό να σκοτώνουμε ζώα για «άθλημα» και «αναψυχή», δηλαδή για την πλάκα μας;».

Συμπεραίνει πως όλα τελικά ξεκινούν και καθοδηγούνται από το πώς αντιλαμβάνεται και οραματίζεται κανείς την ανάπτυξη για τη χώρα του. «Το 1981 απαγορεύθηκε με νόμο η σφαγή των ζώων χωρίς αναισθητοποίηση. Και όμως, τα τελευταία χρόνια, είδαμε, από την προηγούμενη και από τη σημερινή κυβέρνηση, δύο απόπειρες ανατροπής αυτού του κεκτημένου, που δεν είναι απλώς νομικό, αλλά ηθικό και πολιτισμικό. Αγωνιστήκαμε για να μη μετατραπεί η Ελλάδα σε κολαστήριο, όπου τα ζώα θα σφάζονται με πλήρεις τις αισθήσεις τους, για παραγωγή κρέατος halal και kosher. Την πρώτη φορά, επί ΣΥΡΙΖΑ, προσφύγαμε στο Συμβούλιο της Επικρατείας και οι υπουργικές αποφάσεις κατέπεσαν. Τη δεύτερη φορά, το 2020, η Νέα Δημοκρατία επανέφερε την πρόταση από το παράθυρο σε υπό διαβούλευση νομοσχέδιο. Αντιδράσαμε άμεσα και προειδοποιήσαμε ότι εάν ψηφιστεί θα δημοσιοποιήσουμε εικόνες και βίντεο αυτών των μεθόδων σφαγής. Αναγκάστηκαν και υπαναχώρησαν».

Κεφάλαιο κακοποίηση

Στην Ελλάδα τα περιστατικά κακοποίησης των ζώων είναι πάρα πολλά και συνεχώς αυξάνονται. «Έχουμε μόνο μία νομοθεσία για τα ζώα συντροφιάς, που περιέχει γενικές διατάξεις για την κακοποίηση όλων των ζώων. Ξέρετε, η κοινή λογική επιτρέπει στον καθένα μας, απλό πολίτη ή αστυνομικό ή δικαστή, να διακρίνουμε το καλό από το κακό και με απλούς ηθικούς κανόνες να ξεχωρίσουμε τις εκτός ορίων συμπεριφορές, τη βαναυσότητα, την εγκατάλειψη, την έλλειψη φροντίδας. Εδώ όμως το αντικείμενο και η λογική της προστασίας απουσιάζει εντελώς από τον νόμο και αυτό δεν βοηθά τις δικαστικές και αστυνομικές αρχές να κάνουν τη δουλειά τους, οπότε η εφαρμογή του νόμου καθίσταται εξαρχής προβληματική. Ένα παράδειγμα για τα παραγωγικά ζώα: Είχαμε υπόθεση στην Κω με κακοποιημένες αγελάδες, από κτηνοτρόφο που τις άφηνε να πεθάνουν από ασιτία. Έπειτα από ενέργειές μας, η εισαγγελέας διέταξε αφαίρεση των ζώων από τον κτηνοτρόφο και ανέθεσε στην Ομοσπονδία προσωρινά τη φροντίδα και περίθαλψή τους. Και η τοπική κτηνιατρική υπηρεσία, η οποία έως τότε αδρανούσε, ζήτησε να αποκτήσει η ΠΦΟ κωδικό κτηνοτροφικής εκμετάλλευσης, δηλαδή να δηλώσει κτηνοτρόφος(!) και απαγόρευσε στους τοπικούς κτηνιάτρους να συνεργαστούν με τους εθελοντές και τους κτηνιάτρους μας. Όσον αφορά την άγρια πανίδα, ο φόνος ζώου θα τιμωρηθεί ως κακούργημα ή με τις πιο επιεικείς διατάξεις της παράνομης θήρας ως πλημμέλημα; Και τελικά τι προστατεύει ο νόμος; Υποβάλαμε μήνυση για την απροκάλυπτη σφαγή και τo on-camera γδάρσιμο ενός μη θηρεύσιμου είδους (ζαρκαδιού) στην ταινία «Λάλκα» της Λένας Κιτσοπούλου και, αιφνιδιαστικά, τροποποιήθηκε ο νόμος, αποποινικοποιήθηκε το κυνήγι του συγκεκριμένου είδους και η μήνυσή μας τέθηκε στο αρχείο. Όσο για τα εξωτικά είδη, η υπόθεση της Χασίγια, της λευκής μικρής τίγρης που εγκαταλείφθηκε παράλυτη έξω από το Αττικό Πάρκο, δεν ανέδειξε την απόλυτη απουσία προστασίας από την κακοποίηση και των ζώων αυτών, σε μια χώρα-σταυροδρόμι για το παράνομο εμπόριο;».

«Πληρώνουμε το κόστος του ευτελισμού της ζωής των ζώων»

Επαναλαμβάνει ότι είναι ανάγκη ο νόμος να έχει ηθική και όχι τεχνοκρατική αφετηρία. «Στο πλαίσιο της προστασίας των ζώων και της διαχείρισης των αδέσποτων οι καλύτεροι σύμμαχοι της Πολιτείας ήταν ανέκαθεν οι φιλοζωικές οργανώσεις. Με αποφάσεις του Συμβουλίου της Επικρατείας, το 2020 αναγνωρίστηκε ότι αποτελούν μέρος του συστήματος διαχείρισης αδέσποτων ζώων. Σε αυτή την υγιή βάση της σχέσης του ανθρώπου και του οργανωμένου πολίτη με τα ζώα πρέπει να στηρίζεται και κάθε νομοθετικό μέτρο. Το πολιτισμικό και το κοινωνικό ζητούμενο είναι να αναπτύξουμε μια βαθύτερη και ευρύτερη παιδεία ευσπλαχνίας, ανθρωπιάς και σεβασμού των ζώων, δημιουργώντας για το καλό όλης της κοινωνίας, πολίτες υπεύθυνους, που νοιάζονται. Αυτό δεν μπορεί να επιτευχθεί με διατάξεις τεχνοκρατικές».

Μιλάει με θέρμη για το πόσο την ενδιαφέρει η συμμετοχή του ελληνικού φιλοζωικού κινήματος στα ευρωπαϊκά πράγματα: «Αυτό προσπαθούμε με τη συμμετοχή της ΠΦΟ στο Eurogroup for Animals, με τη συμμετοχή στις ευρωπαϊκές εκστρατείες, όπως αυτές για την απαγόρευση της γούνας, για την πολιτική από το αγρόκτημα στο πιάτο και για άλλα θέματα. Τον τελευταίο καιρό βρίσκομαι σε επικοινωνία με επιστήμονες διεθνούς κύρους και οργανώσεις του εξωτερικού για θέματα που αφορούν τα θαλάσσια είδη και τις ιχθυοκαλλιέργειες. Είναι ζήτημα βασικό για την Ελλάδα και τη Μεσόγειο. Ο σεβασμός της ύπαρξης είναι ένας. Ο σεβασμός στα ζώα και ο σεβασμός στον άνθρωπο είναι έννοιες αλληλένδετες, γιατί σηματοδοτούν τον σεβασμό της ζωής. Οταν χάνεται, χάνουμε όλοι και πιστεύω ότι αυτό επιβεβαιώνεται στην κοινωνία μας καθημερινά, με τρόπο οδυνηρό. Ως κοινωνία, πληρώνουμε το κόστος του ευτελισμού της ζωής των ζώων».