Η μουσική και η εικόνα («ζωντανό» βίντεο) αλληλεπιδρούν δημιουργικά και δυναμικά στην «Περσεφόνη», το νέο έργο του συνθέτη και ομότιμου καθηγητή Πανεπιστημίου Δημήτρη Μαραγκόπουλου που θα παρουσιαστεί στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών. Στη «cinematic opera» που σκηνοθετεί η Έλλη Παπακωνσταντίνου, η οποία συνέλαβε την ιδέα και υπογράφει και το λιµπρέτο, η «αέναη, μυστική σχέση ζωής και θανάτου» διερευνάται με την καταβύθιση στον μαγικό κόσμο της ελληνικής μυθολογίας (από όπου και ο μύθος της αρπαγής της κόρης της Δήμητρας από τον Πλούτωνα) αλλά και με περάσματα από τους χώρους της οικολογίας, της ψυχανάλυσης και του φεμινισμού.
Με τις φωνές των ερμηνευτών να συνδιαλέγονται/συμπορεύονται με «απόκοσμους, συγκινησιακά φορτισμένους ηλεκτρονικούς και οργανικούς ήχους», σε μία «άλλη» εξιστόρηση της ζωής. Πρόκειται για μία συμπαραγωγή της Ελευσίνας Πολιτιστικής Πρωτεύουσας της Ευρώπης και του ΜΜΑ, με πλειάδα συντελεστών –video artist Κατερίνα Σαββόγλου, σκηνογράφος Λουκία Μάρθα, ενδυματολόγος Φωτεινή Γεωργίου, με τους Σαββίνα Γιαννάτου, Αλκιβιάδη Κωνσταντόπουλο, Αννα Αναστασία Σμέρου, Ilya Algaer. Συμμετέχουν η Χορωδία GraduArti (απόφοιτοι των Αρσακείων – Τοσιτσείων Σχολείων) και ο Μουσικός Ομιλος (παιδική-νεανική χορωδία Αρσακείων – Τοσιτσείων Σχολείων), ενώ τη μουσική διεύθυνση υπογράφει ο Δημήτρης Κτιστάκης.
Κύριε Μαραγκόπουλε, τι είναι αυτό που σας γοήτευσε ώστε να ασχοληθείτε µε τον µύθο της Περσεφόνης;
Η επιλογή της «Περσεφόνης» έγινε μετά τις εκτενείς και σε βάθος συζητήσεις που είχαμε με την Έλλη Παπακωνσταντίνου έπειτα από την κοινή μας απόφαση να συνεργαστούμε. Μια απόφαση που βασίστηκε σε μια γόνιμη ταύτιση και συγγένεια στον τρόπο όπου σε μια σύγχρονη μουσική παράσταση συλλειτουργούν η μουσική, οργανική και φωνητική, η κινούμενη εικόνα και το θέατρο. Επικεντρώσαμε βιωματικά, ψυχικά και διανοητικά σε δύο θέματα που μας κινητοποιούσαν, την καταστροφή της φύσης εδώ και τουλάχιστον 150 χρόνια, ανελέητα, με αχαριστία και παντοδυναμία από τον άνθρωπο, με ορατές πια απειλές για όλους μας. Μας άγγιζε όμως και ένα άλλο θέμα, ίσως όχι τυχαία σε σχέση με το πρώτο. Οι μυστικές σχέσεις ζωής και θανάτου, φθοράς και αναγέννησης, τόσο βιωματικά όσο και με τον τρόπο που τις προσέγγιζε η αρχαία Ελλάδα και άλλοι πολιτισμοί, κυρίως της Ανατολής. Έτσι καταλήξαμε στον μύθο της Δήμητρας και της Περσεφόνης που τα συνδυάζει όλα. Πάνω σε αυτή τη βάση η Έλλη Παπακωνσταντίνου διαμόρφωσε τη σύλληψη του έργου, έγραψε το εξαιρετικό λιμπρέτο της έχοντας προηγηθεί μια μεγάλη έρευνα σε πολλές βιβλιοθήκες και αρχεία όπως του Stanford University, και υλοποιεί με τον δικό της μοναδικό τρόπο τη σκηνοθεσία, συνδυάζοντας την όπερα με την κινούμενη εικόνα και το θέατρο.
Τι θα ακούσει (και θα δει) το κοινό που θα έρθει στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών;
Η μορφή της Περσεφόνης ασκούσε πάνω μου από παιδί μια ανεξήγητη μυστηριακή ενέργεια. Είχα τη διαίσθηση ότι η Κόρη δεν ήταν απλώς μια αδύναμη αθώα παιδούλα που αρπάζεται από τον Πλούτωνα. Εδώ επρόκειτο για ένα σύμβολο μιας απίστευτης συμπυκνωμένης σημασίας με πολλαπλές διαστάσεις. Η Κόρη-Περσεφόνη, η Δήμητρα, είναι διαφορετικές πλευρές των ίδιων οντοτήτων, συμβόλων και εννοιών, όπως και ο Διόνυσος. Ο Πλούτων, ο Κάτω Κόσμος, η Γαία, η Ρέα, η μεγάλη θεά-Φύση, ο Δίας, συνδέονται με ένα είδος ιερής πλοκής, που σχεδόν «συνωμοτούν» διαλεκτικά ο ένας ενάντια και μαζί με τον άλλον. Δεν ξέρω γιατί τελικά μου έφερνε στον νου όλο αυτό τις αλήθειες που μόνο στην ατομική και στην κβαντική Φυσική συναντάς με τους «μαγικούς» απίστευτους μετασχηματισμούς και τις διττές φύσεις. Για παράδειγμα, το φως και σαν κύμα και σαν κβάντουμ ενέργειας και τα σωματίδια του πυρήνα του ατόμου. Το εκπληκτικό όμως είναι ότι όλα αυτά συμπυκνώνονται και εκφράζονται από τον ανθρώπινο ψυχισμό, όχι μόνο στους μύθους, αλλά και στην ανάγκη τέλεσης πραγματικών τελετών, μυστηρίων και εν προκειμένω των Ελευσινίων, που αγγίζουν με ένα είδος αστραπιαίας, ψυχικής, θρησκευτικής, βιωματικής εμπειρίας, τα μεγάλα μυστικά της φύσης. Τον ενιαίο κύκλο ζωής και θανάτου που μόνο η μύηση αποκαλύπτει. Ετσι λοιπόν ο μύθος της Δήμητρας και της Περσεφόνης είναι άρρηκτα δεμένος με τα Ελευσίνια Μυστήρια, δηλαδή με τις μυστικές σχέσεις φθοράς και αναγέννησης. Η αρχαϊκή αυτή πομπή με όλα τα συμπυκνωμένα μηνύματα είναι προφανές ότι γίνονταν μέσα σε ένα περιβάλλον που από παιδί μού κινητοποιούσε τη μουσική φαντασία και… τις φαντασιώσεις».
Πώς λοιπόν προσεγγίσατε τώρα µουσικά αυτό το ιδιόµορφο περιβάλλον;
Αυτό το περιβάλλον από τη μία πλευρά, αλλά και το ταξίδι των τεσσάρων ηρώων, της Περσεφόνης, της Δήμητρας, του Πλούτωνα και του Ερμή, μέσα από την πλοκή του λιμπρέτου με οδήγησαν στη δημιουργία ενός είδους μουσικού τελετουργικού, ενός αρχαϊκού δρώμενου που εισχωρεί στον «κάτω» κόσμο του ασυνείδητου, αλλά και στο φως. Αυθεντικό φωνητικό υλικό από διαφορετικούς πολιτισμούς, ηλεκτρονικοί και φυσικοί ήχοι και ηχοχρώματα μουσικών οργάνων ρέουν μέσα σε ένα μυστηριακό περιβάλλον στο οποίο συνυπάρχουν μάντρα διαλογισμού, ρυθμικές ιεροτελεστίες, οπερατικοί διάλογοι, αλλά και μνήμες από ένα απέριττο και αθώο μελωδικό υλικό. Ενα περιβάλλον που συντονίζεται και συλλειτουργεί με τη σκηνοθεσία, την κινούμενη εικόνα, το υποβλητικό ημίφως, τα κοστούμια και τα σκηνικά αντικείμενα. Με ένα εξαιρετικό δυναμικό των τεσσάρων σολίστ που τραγουδούν, παίζουν ταυτόχρονα διαφορετικά μουσικά όργανα και συχνά ακροβατούν με τη συνοδεία της μικρής ορχήστρας και των δυναμικών φωνητικών συνόλων του Αρσακείου.
Το συνθετικό έργο σας καλύπτει ευρύτατο φάσµα. Η ενασχόλησή σας µε πολλά διαφορετικά είδη είναι κάτι που έχει προκύψει τυχαία ή το επιδιώξατε επειδή π.χ. φοβηθήκατε την τυποποίηση;
Πράγματι υπάρχει ένα μεγάλο φάσμα μουσικής. Υπάρχει όμως σε όλο αυτό το φάσμα ένας κοινός παρονομαστής, θα έλεγα ένας «γενετικός κώδικας» και μια ατομική ταυτότητα που σταδιακά δημιούργησα. Η ανάγκη μου είναι να είμαι λειτουργικός, όχι εμπορικός. Ετσι, γράφοντας για μια χορογραφία, ένα φιλμ, ένα θέατρο, ένα παιδικό τραγούδι, ένα πολυθέαμα, ένα έργο για συμφωνική ορχήστρα ή για εκκλησιαστικό όργανο, αναγκαστικά οδηγείσαι σε μια φαινομενική πολυμορφία. Θεωρώ αυτή την πολυμορφία ό,τι πιο υγιές και ζωτικό για έναν μουσικό δημιουργό υπό τον όρο ότι εκφράζεις αυθεντικά τη δική σου μουσική ιδιοσυγκρασία.
Σε µία εποχή που δεν υπάρχει µια κοινή µουσική γλώσσα αλλά κάθε συνθέτης καλείται να δηµιουργήσει µια δική του γλώσσα, πώς βλέπετε τη δική σας παρουσία;
Έχω αντλήσει γνώσεις, τεχνικές και ενέργειες από τη δυτική έντεχνη μουσική με συστηματικό τρόπο κυρίως μέσα από τις σπουδές μου στην Ανώτατη Σχολή Τεχνών του Βερολίνου, μιας πόλης πολυ-πολιτισμικής. Αφομοίωσα όμως τόσο βιωματικά όσο και θεωρητικά επιρροές. Από τις προφορικές παραδόσεις της χώρας μου και από άλλους πολιτισμούς. Από τον επιβλητικό κόσμο της συμφωνικής ορχήστρας, αλλά και από τον μαγικό κόσμο της ηλεκτρονικής μουσικής. Οι σχέσεις μαζί τους, όμως, δεν ήταν ούτε ιδεοληπτικές ούτε ακαδημαϊκές. Άκουγα και απορροφούσα, μετασχημάτιζα και μορφοποιούσα απλά σαν συνθέτης. Στην παγκοσμιοποιημένη εποχή μας σημασία έχει να αποφεύγεις τον χαοτικό χαρακτήρα της πληροφόρησης, τις χωρίς σεβασμό παραποιήσεις της μουσικής ταυτότητας των άλλων πολιτισμών και ήρεμα και ώριμα να αφήνεις τον εαυτό σου να δεχθεί την αλήθεια και τη δύναμη του διαφορετικού επιχειρώντας τη δημιουργική σύνθεσή τους. Πιστεύω βαθύτατα στη δυναμική ανανέωση ενός συνθέτη, πέρα από όλα τα άλλα και μέσα από την επικοινωνία του με τις μουσικές – έντεχνες πολλές από αυτές –, όπως της Ινδίας, της Περσίας, της αραβικής μουσικής, της Κίνας και της Ιαπωνίας».
Τελικά γιατί γράφετε µουσική;
Υπάρχουμε μέσα από την έκφραση και την επικοινωνία με τους άλλους. Ο γνήσιος δημιουργός δεν απευθύνεται άμεσα στον εαυτό του ούτε εκφράζει μόνο τον εαυτό του. Τον ανακαλύπτει όμως μέσα από τους άλλους, μέσα από μια ολοζώντανη διυποκειμενικότητα από την οποία σιγά-σιγά ανατέλλουμε και αναδυόμαστε. Ο,τι μου έδωσε η φύση και οι ως εκ της φύσης επιλογές μου με οδήγησαν στο να εκφράζομαι και να επικοινωνώ στον μέγιστο βαθμό μουσικά. Δηλαδή μέσα από αυτή την εκπληκτική μη λεκτική επικοινωνία και έκφραση, που είναι η μουσική και η οποία με εμπλουτίζει και εγώ με τη σειρά μου εμπλουτίζω τους άλλους. Συνθέτω, άρα… υπάρχω.
Πίσω από τη ροµαντική και εξιδανικευµένη εικόνα του συνθέτη που όταν έχει έµπνευση γράφει, η διαδικασία της σύνθεσης πόση οργάνωση και πειθαρχία προϋποθέτει; Ανήκετε στους µουσικούς που εργάζονται ακολουθώντας αυστηρό πρόγραµµα ή γράφετε όποτε έχετε έµπνευση;
Είμαι σε συνεχή σχέση με τη μουσική είτε συνθέτοντας είτε ακούγοντας. Γνωρίζω όμως και τη μοναδική αξία και αναγκαιότητα της απόλυτης σιωπής και συγκέντρωσης. Η μουσική εργασία προϋποθέτει ωράριο και οργάνωση. Ο Στραβίνσκι πρότεινε – έστω και υπερβολικά – το διάστημα µεταξύ 8 π.µ. και 3 µ.µ.! Δύο παρατηρήσεις: Προηγείται μια περίοδος κυοφορίας, που μπορεί να γίνει οποιαδήποτε στιγμή σε οποιονδήποτε χώρο, σε μια πλατεία, σε ένα τρένο, στο αεροπλάνο ή και σε μια στιγμή περισυλλογής. Ακολουθεί το «ωράριο» και απρόβλεπτα έρχεται είτε στην περίοδο της κυοφορίας είτε στη διάρκεια του «πειθαρχημένου ωραρίου» αυτό το τόσο διφορούμενο που το αποκαλούμε έμπνευση. Είναι στην πραγματικότητα ένας συντονισμός με ένα κύμα ενέργειας που έρχεται βαθιά μέσα από το είναι σου, αλλά και ταυτόχρονα με κάτι που αισθάνεσαι ότι έρχεται απ’ έξω. Όσο πιο δυνατός ο συντονισμός τόσο πιο δυνατά είναι ο παλμός και η ταλάντωση.
Είστε και καθηγητής. Από την εµπειρία σας, η εποχή της πολυσυζητηµένης µοναξιάς στις διαπροσωπικές σχέσεις, των νέων παιδιών που κατηγορούνται ακόµα και πως δεν ενδιαφέρονται για τίποτε αλλά και που καλούνται να αντιµετωπίσουν ένα όλο και πιο δυστοπικό µέλλον, βγάζει τελικά νέα ταλέντα; Μπορεί να εµπνεύσει τους νέους ανθρώπους;
Υπάρχει αναμφισβήτητα εξαιρετικό μουσικό δυναμικό στη νέα γενιά των μουσικών. Το διαπίστωσα στο Πανεπιστήμιο, το έχω βιώσει και στην εργασία μου ως επικεφαλής του κύκλου «Γέφυρες» του Μεγάρου Μουσικής Αθηνών. Ένα δυναμικό ανεκμετάλλευτο που ζητά έντονα ζωτικό χώρο. Οσο περισσότερο πραγματικές, υπαρκτές ευκαιρίες τού δίνουμε για δημιουργία και ζωντανή επικοινωνία, τόσο το καλύτερο. Αλλιώς, αυξάνουμε τον αποστραγγισμένο στρατό του Διαδικτύου. Εκεί οι νέοι συχνά ζουν μια φανταστική ζωή, μια φανταστική καριέρα, άυλες σχέσεις-σκιές χωρίς σώματα, σε έναν σύγχρονο Αδη, χωρίς πένθος, πόνο, σε μια μακάρια αιωνιότητα, αλλά χωρίς μέλλον, όπως πολύ σωστά το περιέγραψε ένας διακεκριμένος ψυχαναλυτής με βαθιά γνώση των εφήβων, ο Σωτήρης Μανωλόπουλος.
Απευθυνόµενος σε ένα από αυτά τα νέα ταλέντα, τι θα το συµβουλεύατε;
Θα εστιάσω την απάντηση στη μουσική δημιουργία. Η σύνθεση είναι ένα ταξίδι που αν το ξεκινήσουν, αξίζει να ανακαλύψουν λιμάνια, τόπους ή και αστέρια άγνωστα, εσωτερικά και εξωτερικά… Κάθε ταξίδι, όμως, έχει τους κινδύνους και τις μεγάλες προκλήσεις του. Αν κάποιος είναι έτοιμος για κάτι τέτοιο, αξίζει να το ξεκινήσει. Στο ταξίδι αυτό, όμως, αν δεν θέλεις να χαθείς, πρέπει να έχεις μελετήσει πολύ καλά και να έχεις εμβαθύνει στις «οδηγίες χρήσης και πλοήγησης», στις γνώσεις και στις εμπειρίες των παλαιότερων εξερευνητών.
Ανατρέχοντας στο δικό σας ταξίδι, πόσο ικανοποιηµένος είστε από όσα καταφέρατε; Και τι ονειρεύεστε κοιτώντας µπροστά προς το µέλλον;
Η αλήθεια είναι ότι η εμπειρία τού να έχω ακούσει τη μουσική μου σε εξαιρετικές εκτελέσεις από μεγάλες ορχήστρες του εξωτερικού, όπως η Ορχήστρα του BBC ή η Φιλαρμονική της Μόσχας ή στο εκκλησιαστικό όργανο του Westminster Abbey, αλλά και από σημαντικά ελληνικά σύνολα και μουσικούς, είναι μοναδική. Η γνώση όμως και η αύρα που παίρνεις επίσης από ανθρώπους που μια καλή τύχη με έφερε να βρεθώ κοντά τους, με τη βαθύτητα και την αύρα ενός Καρόλου Κουν, Σπύρου Ευαγγελάτου, Μάνου Χατζιδάκι, Ιάννη Ξενάκη, Μπομπ Ουίλσον, Χρήστου Λαμπράκη, Ρεγγίνας Καπετανάκη, Διονύση Σιμόπουλου, Συμεών Κόγκαν και πολλών άλλων σημαντικών Ελλήνων και ξένων προσωπικοτήτων, είναι αναντικατάστατες. Τι άλλο να ονειρεύομαι εκτός από ταξίδια, μουσικά κυρίως, αλλά και πραγματικά, σε νέους, άγνωστους και συναρπαστικούς τόπους. Σε έναν κόσμο, όμως, λιγότερο ταραγμένο και ανήσυχο, όπου μπορούμε να βγάζουμε νόημα, κάτι που δεν είναι εύκολο στις μέρες μας και σε αυτό οι καλλιτέχνες μπορούμε να συμβάλουμε σημαντικά. Σε έναν κόσμο που δεν ξεχνά ότι η Φύση από την οποία προέρχεται ο άνθρωπος είναι το αληθινό σπίτι του, η αληθινή του οικογένεια.
INFO
«Περσεφόνη»: Μέγαρο Μουσικής Αθηνών,
1η Φεβρουαρίου,
στις 21.00.
