Στα «Νέα Σαββατοκύριακο», σε ένα κομμάτι του Παύλου Τσίμα, διάβασα πως, σύμφωνα με μια έρευνα του think tank Pew Research Center, 58% των ενήλικων Αμερικανών – και ένα πολύ μεγαλύτερο ποσοστό των νέων Αμερικανών – ενημερώνονται κυρίως ψηφιακά (το 86% παραδέχεται ότι αρκετές φορές αντλεί τις πληροφορίες του από smartphones, tablets κ.λπ.). Το 22% των ενήλικων Αμερικανών χρησιμοποιεί το Χ του Ιλον Μασκ. Το 83% εμπιστεύεται το YouΤube, το 68% το Facebook και το 47% το Instagram. Αλλά, προσθέτω εγώ, το μεγάλο τους πρόβλημα είναι το ΤikTok. Kαι στην ιστορία αυτή δεν εμπλέκεται ο Ντόναλντ Τραμπ, αλλά οι Κινέζοι. Γι’ αυτό και το θέμα έχει περισσότερο ενδιαφέρον.
Την πρώτη φορά που μπήκα στο TikTok σκέφτηκα ότι και δέκα ζωές να είχα, σε καμία δεν θα μπορούσα ποτέ να το χρησιμοποιήσω για κάτι. Τίποτα από αυτά που είδα δεν μου πρόσφερε την παραμικρή πληροφορία και τίποτα δεν είχε κάποια φαινομενική χρησιμότητα. Ετσι το εγκατέλειψα. Μετά από λίγους μήνες, τυχαία βρέθηκα πάλι εντός της εφαρμογής. Γινόταν τότε, παραμονές των τελευταίων εκλογών στις ΗΠΑ, μια συζήτηση για τη χρήση του ΤikTok στις προεκλογικές εκστρατείες των υποψηφίων – μπήκα από περιέργεια να δω περί τίνος επρόκειτο. Και ένα παράθυρο σε έναν απερίγραπτο κόσμο άνοιξε μπροστά στα μάτια μου.
Το TikTok έχει έναν πραγματικά μοναδικό αλγόριθμο. Κάθε φορά που μπαίνεις σε αυτό μαθαίνει τι σε απασχολεί. Κάθε αναζήτησή σου στην εφαρμογή το βοηθά να σε φακελώνει – για την ακρίβεια, να μαθαίνει τα γούστα σου. Αν ψάχνεις πράγματα που σε ενδιαφέρουν (ακόμα και απολύτως βλακώδη…), θα σου προτείνει μόνο τέτοια! Θεωρητικά, με τον ίδιο τρόπο λειτουργούν και τα άλλα μέσα κοινωνικής δικτύωσης: παντού υπάρχει ο «Θεός αλγόριθμος», αλλά πουθενά τα θαύματά του δεν είναι ανάλογα με όσα κάνει στο ΤikTok. Αυτή η ικανότητά του να σου σερβίρει ό,τι συνήθως σε ενδιαφέρει είχε ωστόσο μια απροσδόκητη συνέπεια: το TikTok δέχτηκε μια αγωγή από 13 Πολιτείες των ΗΠΑ και από την πρωτεύουσα Ουάσιγκτον πριν από λίγους μήνες. Ζητούν την απαγόρευσή του. Και η απόφαση του δικαστηρίου, που αναμένεται, θα έχει ενδιαφέρον.
Η κατηγορία των εναγόντων είναι ότι το μέσο είναι επιβλαβές για την ψυχική υγεία των νέων ανθρώπων. Λόγω του διάσημου αλγορίθμου επιτείνει, ισχυρίζονται, ψυχικά προβλήματα. Μεγαλώνει τον εθισμό, μπορεί να τροφοδοτεί τον χρήστη με άγχος, μπορεί να προκαλεί κατάθλιψη. Πώς; Επί της ουσίας υπενθυμίζοντάς του όλα όσα του αρέσουν και δεν μπορεί να τα έχει. Θα πει κάποιος ότι κάτι τέτοιο κάνει και η διαφήμιση. Οχι ακριβώς. Η διαφήμιση σου θυμίζει ότι υπάρχουν νέα αυτοκίνητα. Το ΤikTok το πάει πιο πέρα: σε βασανίζει στέλνοντάς σου βίντεο για όσα αυτοκίνητα δεν μπορείς να αποκτήσεις, ενώ τα ποθείς. Πριν από την κατάθεση αγωγής οι Πολιτείες έκαναν μια κοινή έρευνα που ξεκίνησε τον Μάρτιο του 2022. Στα αποτελέσματά της βασίζονται.
Το TikTok κατηγορείται γιατί δημιουργεί εξωπραγματικά πρότυπα ομορφιάς και προκαλεί συναισθήματα ανεπάρκειας. Και υπάρχει και κάτι άλλο: οι Πολιτείες ισχυρίζονται ότι η εταιρεία που έδωσε ζωή στο TikTok, η κινεζική ByteDance, γνωρίζει πλήρως τον αντίκτυπο που έχει η πλατφόρμα στα παιδιά. Και ότι για αυτόν τον λόγο στην Κίνα υπάρχουν δεκάδες περιορισμοί για τη χρήση του.
Εχουν δίκιο οι Πολιτείες; Θα το μάθουμε προσεχώς. Μου έτυχε πολλές φορές να ανοίξω το TikTok, να κάνω scroll στα διάφορα βίντεο, να κοιτάξω το ρολόι και να συνειδητοποιήσω ότι έχω περάσει μπροστά στο κινητό μου μισή ώρα και όχι το διάλειμμα των πέντε λεπτών που είχα προγραμματίσει. Είναι αλήθεια ότι ο αλγόριθμος σε παρασύρει: έχει σχεδιαστεί για να το κάνει αυτό. Και αν αυτό είναι διαχειρίσιμο (είναι;) από έναν ενήλικο με καλό επίπεδο κατανόησης των μέσων κοινωνικής δικτύωσης, είναι δύσκολο να είναι διαχειρίσιμο από ένα νέο παιδί. Και εκεί προκύπτει ο κίνδυνος. Η αδυναμία των μεγάλων να βοηθήσουν τους μικρούς να καταλάβουν τη χρήση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης δεν αποτελεί επιχείρημα άμυνας για το μέσο: αν κάτι είναι επιβλαβές, είναι.
Ανησυχεί τους Αμερικανούς ο εθισμός των πιτσιρικάδων τους σε διάφορα που οι μεγάλοι δεν καταλαβαίνουν; Ισως. Ωστόσο η υποψία μου είναι πως για άλλα ανησυχούν πιο πολύ. Το γεγονός ότι το TikTok ανήκει σε κινεζική εταιρεία σημαίνει απλώς ότι οι Κινέζοι έχουν πρόσβαση στα προσωπικά δεδομένα εκατομμυρίων αμερικανών χρηστών. Οι Αμερικανοί αυτό το φοβούνται και μολονότι η κινεζική εταιρεία αρνήθηκε αυτές τις κατηγορίες και είπε ότι τα δεδομένα των αμερικανών χρηστών αποθηκεύονται σε διακομιστές εκτός Κίνας, τρέμουν την πιθανότητα εκατομμύρια συμπατριώτες τους να φτάσουν να καθοδηγούνται από το Πεκίνο.
Η εντύπωσή μου είναι ότι οι Αρχές των ΗΠΑ ανησυχούν ότι το TikTok ενδέχεται να συλλέγει μεγάλο όγκο δεδομένων από χρήστες και ότι αυτές οι πληροφορίες θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν για παρακολούθηση ή και πολιτική χειραγώγηση. Υπάρχουν φόβοι ότι το ΤikΤοk θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί για τη διάδοση παραπληροφόρησης ή προπαγάνδας προς όφελος των κινεζικών πολιτικών συμφερόντων, με πιθανές επιπτώσεις στις γενικότερες δημοκρατικές διαδικασίες στη Δύση. Είναι φυσιολογικοί οι φόβοι; Κρίμα που δεν ζει και ο Οργουελ…
Οι Αμερικανοί έχουν φτάσει να πιστεύουν ότι το περιεχόμενο του TikTok έχει σχεδιαστεί κατά κάποιον τρόπο για να κάνει τους Δυτικούς «λιγότερο ευφυείς». Οι δικηγόροι των 13 Πολιτειών τονίζουν ότι το TikTok έχει μια έκδοση αφιερωμένη μόνο στην Κίνα, ο αλγόριθμος της οποίας εστιάζει πολύ περισσότερο στην εκπαίδευση και στην προσωπική βελτίωση των χρηστών. Η βασική θεωρία τους είναι ότι ενώ η κινεζική κυβέρνηση χρησιμοποιεί το TikTok για να ξυπνήσει στα κινεζόπουλα ενδιαφέροντα ώστε να δημιουργήσει γενιές επιστημόνων και προσωπικοτήτων, στη Δύση το TikTok φροντίζει να οδηγεί τους νέους στην αποχαύνωση. Η απόφαση του δικαστηρίου θα έχει ενδιαφέρον, καθώς δεν είναι η πρώτη φορά που υπάρχει μια ανάλογη δικαστική σύγκρουση: το 2023 πολλές Πολιτείες απαγόρευσαν τη χρήση του TikTok στις τηλεφωνικές συσκευές, αλλά η απαγόρευση κατέπεσε.
Σταματώ εδώ, γιατί πιθανότατα σας κούρασα. Αν όλα αυτά ήταν ένα βίντεο στο TikTok, όμως, θα το είχατε παρακολουθήσει άνετα. Και θα περιμένατε μπροστά στην οθόνη τη συνέχεια…
