Το Musee Jacquemart-Andre φιλοξενεί σπουδαία έργα από την Galleria Borghese

Είναι ελάχιστα γνωστό, ένα μουσείο κρυμμένο στη λεωφόρο Haussmann στο 8ο διαμέρισμα του Παρισιού, που φιλοξενεί εντός του μια πλούσια συλλογή ιταλικής τέχνης με έμφαση στην εποχή της Αναγέννησης – αν και όχι μόνο.

Το Musée Jacquemart-André στεγάζει τη συλλογή του γόνου οικογένειας τραπεζιτών Εντουάρ Αντρέ (1833-1894) και της ζωγράφου Νελί Ζακμάρ (1841-1912). Φιλότεχνοι και οι δύο, με το ενδιαφέρον τους εστιασμένο κυρίως στην ιταλική και γαλλική τέχνη από την εποχή του Μεσαίωνα ως τον 18ο αιώνα, άφησαν το σημάδι τους ως πάτρονες της τέχνης και ένα μουσείο-έπαυλη κληροδότημα στο Ινστιτούτο της Γαλλίας, ανοιχτό για το κοινό ήδη από το 1913. Ενα μουσείο που αξίζει την επίσκεψη, όπως και να έχει, πόσω μάλλον αυτή την περίοδο που φιλοξενεί ορισμένα αριστουργήματα από την περίφημη Galleria Borghese της Ρώμης.

Η τιτλοφορούμενη «Chefs-d’ oeuvre de la Galerie Bor-ghèse» είναι η πρώτη έκθεση που ανοίγει ξανά το γαλλικό μουσείο ύστερα από εργασίες ανακαίνισης, οι οποίες κράτησαν έναν χρόνο, και σίγουρα αναμένεται να προσελκύσει το ενδιαφέρον του κοινού, καθώς θα παρουσιαστούν σαράντα αριστουργήματα τα οποία πολύ σπάνια ταξιδεύουν εκτός Ιταλίας. Μιλάμε για έργα καλλιτεχνών που μεγαλούργησαν στην εποχή της Αναγέννησης και του Μπαρόκ, από τον Ραφαήλ, τον Αντονέλο ντα Μεσίνα, τον Βερονέζε και τον Τισιανό ως τον Μπερνίνι, τον Καραβάτζιο και τον Ρούμπενς.

Στην έκθεση, που θα διαρκέσει ως τις αρχές Ιανουαρίου του 2025, θα δοθεί έμφαση και στη δουλειά καλλιτεχνών που δεν είναι εξίσου γνωστοί στο ευρύ κοινό, όπως ο Ανιμπάλε Καράτσι, ο Γκουίντο Ρένι, ο Καβαλιέρε Ντ’ Αρπίνο και ο Γιάκοπο Μπασάνο. Η επιλογή τους έχει ως στόχο να αναδείξει τον χαρακτήρα της συλλογής που υπήρξε το αποτέλεσμα της αισθητικής, διαισθητικής αλλά και αρπακτικής, θα συμπληρώναμε, προσέγγισης του καρδινάλιου Σκιπίωνα (Καφαρέλι) Μποργκέζε (1577-1633), ο οποίος τη συγκρότησε.

Βίος και πολιτεία ενός καρδιναλίου

Ο καρδινάλιος υπήρξε αγαπημένος ανιψιός του Πάπα Παύλου Ε’ Μποργκέζε (στο αξίωμα από το 1605 έως το 1621), ο οποίος φρόντισε μόλις ανέβηκε στον παπικό θρόνο να εξασφαλίσει πλούτη, δύναμη και προστασία στην οικογένειά του.

Ο Σκιπίωνας διαδραμάτισε ενεργό ρόλο στην παπική κυβέρνηση, καθώς κατείχε εξέχουσες διοικητικές και διπλωματικές θέσεις, τις οποίες ωστόσο δεν εκμεταλλεύτηκε για να ικανοποιήσει πολιτικές φιλοδοξίες αλλά για να πλουτίσει περαιτέρω (δεν προτίμησε το σύνηθες, τον συνδυασμό και των δύο).

Χρησιμοποίησε την περιουσία του για την ανέγερση κτιρίων, ανακτόρων και εκκλησιών και βεβαίως για τη συγκρότηση της συλλογής έργων τέχνης που θα αποκτούσε θρυλικές διαστάσεις στην εποχή του – υπήρξε άλλωστε ένας από τους πιο σημαντικούς συλλέκτες και πάτρονες της Ρώμης. Διέθετε πολύ εκλεπτυσμένο γούστο και εστίαζε το ενδιαφέρον του στην τέχνη της αρχαιότητας αλλά και των καιρών του, αποφασισμένος σε κάθε περίπτωση να αποκτά τα έργα που επιθυμούσε με κάθε τρόπο, νόμιμο και μη.

Οι ιστορικοί επισημαίνουν το παράδοξο, ότι δηλαδή ενώ ήταν βαθιά ευγενής και συνεσταλμένος, έδειχνε απαράμιλλη απληστία και (πανούργα) εφευρετικότητα όταν επρόκειτο να ικανοποιήσει το μεγάλο πάθος του, να αποκτήσει ένα έργο τέχνης. Oπως, για παράδειγμα, την «Αποκαθήλωση» (1507) του Ραφαήλ, η οποία κλάπηκε από τον ναό του Αγίου Φραγκίσκου στην Περούτζια ύστερα από εντολή του μια νύχτα του Μαρτίου του 1608.

Για την ακρίβεια, ο πίνακας φυγαδεύτηκε κρεμασμένος στα τείχη της πόλης και κηρύχθηκε ιδιωτική περιουσία του. Εναν χρόνο νωρίτερα είχαν περιέλθει στην κατοχή του περισσότερα από εκατό έργα τα οποία κατασχέθηκαν από το εργαστήριο του Καβαλιέρε ντ’ Αρπίνο (1568-1640) ύστερα από εντολή του Πάπα, αφότου ο ζωγράφος συνελήφθη με την κατηγορία της παράνομης οπλοκατοχής.

Τα έργα αυτά δωρήθηκαν στον εν λόγω καρδινάλιο, ο οποίος βρέθηκε ιδιοκτήτης ορισμένων αριστουργηματικών πινάκων (πλεονασμός η χρήση του συγκεκριμένου επιθέτου, αλλά και ένας ακριβής χαρακτηρισμός). Ανάμεσά τους «Η σύλληψη του Χριστού» (Taking of Christ, π. 1598) του Ντ’ Αρπίνο αλλά και το «Αγόρι με ένα καλάθι φρούτα» (1593/95) του Καραβάτζιο, ένα έργο που ο σπουδαίος των σπουδαίων φιλοτέχνησε όταν είχε πρωτοφτάσει από τη Λομβαρδία στη Ρώμη και είχε εργαστεί ως μαθητής του Ντ’ Αρπίνο (το δεύτερο παρουσιάζεται στην έκθεση στο Παρίσι).

Ο Σκιπίωνας Μποργκέζε στήριξε θερμά και ενεργά τον Καραβάτζιο γιατί, είπαμε, είχε καλλιέργεια και ένστικτο και αναγνώριζε το αληθινό ταλέντο. Αλλος ένας καλλιτέχνης για τον οποίο υπήρξε πάτρονας ήταν ο Τζαν Λορέντσο Μπερνίνι (1598-1680), γνωστός απλώς ως Μπερνίνι. Μάλιστα η «Αίγα Αμάλθεια με τον μικρό Δία και έναν Φαύνο», ένα πρώιμο γλυπτό του που φιλοτεχνήθηκε τo 1615, παρουσιάζεται στην έκθεση στο Musée Jacquemart-André.

Οπως επίσης παρουσιάζεται η μπρούντζινη προτομή του Πάπα Γρηγορίου ΙΕ’, την οποία είχε φιλοτεχνήσει ο Μπερνίνι το 1621 ύστερα από παραγγελία του καρδινάλιου. Αυτό το έργο αποτελεί κομμάτι της συλλογής του Musée Jacquemart-André μια και το αγόρασε η Νελί Ζακμάρ στα τέλη του 19ου αιώνα από δημοπρασία στο Λονδίνο. Διότι ο Σκιπίωνας, με όλες τις ίντριγκες και τους υπολογισμούς του, δεν κατάφερε να διασφαλίσει επ’ άπειρον αυτό που επιθυμούσε διακαώς: να παραμείνει η συλλογή του ατόφια στην ολότητά της μετά θάνατον, κάτι που σεβάστηκαν οι απόγονοί του από γενιά σε γενιά για μια περίοδο περίπου 200 χρόνων.

Η αδιατάρακτη αυτή συνέχεια της συλλογής των 800 έργων ζωγραφικής, όπως και της διάσημης συλλογής ρωμαϊκών γλυπτών, κλονίστηκε στις αρχές του 19ου αιώνα. Οταν δηλαδή ο πρίγκιπας Καμίλο Μποργκέζε έδωσε μερικές εκατοντάδες γλυπτά στον κουνιάδο του Ναπολέοντα Βοναπάρτη που πολύ τα εποφθαλμιούσε και το κενό στη συλλογή άρχισε να καλύπτεται με νέα αποκτήματα.

Αυτά τα έργα της ρωμαϊκής αρχαιότητας πουλήθηκαν μεταξύ 1807 και 1808 και βρίσκονται σήμερα στο Λούβρο. Περίπου έναν αιώνα μετά, το 1902, η οικογένεια Μποργκέζε θα πουλούσε τη βίλα και τη συλλογή της στο ιταλικό κράτος. Σήμερα λειτουργεί ως μουσείο και ως υπενθύμιση της πάλαι ποτέ οικονομικής, πολιτιστικής και καλλιτεχνικής ευημερίας της Aιώνιας Πόλης. Ομως προσοχή, γιατί… once in Rome είναι εύκολο να μπερδευτεί κανείς από τα κτίρια και τις εκτάσεις που φέρουν το όνομα Μποργκέζε.

To καμάρι της Ρώμης

Χάρη στην εύνοια του Πάπα, η οικογένεια Μποργκέζε είχε γίνει ιδιοκτήτρια πολλών στρεμμάτων γης και πολυτελών οικημάτων, με προεξάρχον το Palazzo Borghese πάνω στον Τίβερη. Η συλλογή που συγκροτήθηκε με επεισοδιακό τρόπο στεγάστηκε μέσα στην τεράστια έκταση που είναι σήμερα οι κήποι της Βίλα Μποργκέζε, συγκεκριμένα στη Villa Borghese Pinciana, μετέπειτα Galleria Borghese, η οποία χτίστηκε τον 17ο αιώνα σε σχέδια του αρχιτέκτονα Φλαμίνιο Πόντσιο.

Η μόδα της «βίλας» είχε ξεκινήσει τον 16ο αιώνα ως η αναβίωση της αριστοκρατικής κατοικίας εκτός πόλεως για την ελίτ του τόπου, στα πρότυπα των συνηθειών της αυτοκρατορικής Ρώμης. Στον ιδιόκτητο λόφο Πίντσιο ανεγέρθηκε λοιπόν η έπαυλη με ένα τεράστιο πάρκο τριγύρω της, στεγάστηκε η πολύτιμη συλλογή και λειτουργούσε από την εποχή του Σκιπίωνα ως ένα αληθινό μουσείο.

ΙΝFO

«Chefs-d’ oeuvre de la Galerie Borghèse»: Musée Jacquemart-André, Παρίσι, έως τις 5 Ιανουαρίου 2025.