Δεν είναι καθόλου αμελητέο αυτό που έχει καταφέρει ο Αρτούρ Λαρού στο μυθιστόρημα του με τίτλο «Η διαγώνιος Αλιέχιν» (στα ελληνικά από εκδ. Μεταίχμιο). Με όχημα τα τελευταία επτά χρόνια της ζωής του πρωταθλητή του σκακιού Αλεξάντρ Αλιέχιν (1892-1946) υφαίνει μια συναρπαστική αφήγηση με βασικό θέμα το λεπτό όριο που χωρίζει την ιδιοφυΐα από την τρέλα και την αλλοτρίωση. Ο γάλλος συγγραφέας που γεννήθηκε το 1984 στο Παρίσι έχει υπογράψει άλλα δύο πονήματα, το «Partir en guerre» (Allia, 2013), με θέμα την ακτιβιστική, αντικαθεστωτική δράση του γκρουπ Voïna στη Μόσχα (εξαιτίας του οποίου απελάθηκε από τη Ρωσία) και το «Orlov la nuit» (Gallimard, 2019). Διηγήματά του έχουν δημοσιευθεί σε διάφορα έντυπα ευρείας κυκλοφορίας της Γαλλίας και έχει επιμεληθεί μια μετάφραση της «Μύτης» του Νικολάι Γκόγκολ.
Ο γάλλος συγγραφέας Αρτούρ Λαρού.
Τι ήταν αυτό στην ιστορία του Αλεξάντρ Αλιέχιν που σας έκανε να θελήσετε να γράψετε βιβλίο για τη ζωή του;
«Μέσα από τον Αλιέχιν είχα την ευκαιρία να αντιμετωπίσω την αντιφατική συνύπαρξη της ιδιοφυΐας με την αυταπάτη, της υψηλοφροσύνης με την ποταπότητα, της σωτηρίας με την καταδίκη. Ηταν ένας από τους καλύτερους παίκτες στην ιστορία του σκακιού, κι όμως έγραψε ελεεινά και ανόητα αντισημιτικά άρθρα. Εκανε επίσης παρέα με υψηλόβαθμους ναζιστές όπως ο Χανς Φρανκ. Είμαι αναγνώστης του Céline και του Χάιντεγκερ, θαυμάζω τον Φουρτβένγκλερ και τον Χάιζενμπεργκ, όμως αυτός ο θαυμασμός είναι προβληματικός, διότι ναι μεν υπήρξαν εξαιρετικοί στην τέχνη τους, ήταν ωστόσο και αλλοτριωμένοι. Αυτή η αντίφαση στοιχειώνει κάθε λέξη του μυθιστορήματός μου».
Διαβάζοντας το µυθιστόρηµά σας καταλαβαίνει κανείς ότι χρειάστηκε να κάνετε ενδελεχή έρευνα. Υπήρξε κάποια πληροφορία που σας εξέπληξε;
«Ναι, η έρευνα μου πήρε περίπου έξι χρόνια. Βρήκα πολλές εμπεριστατωμένες πληροφορίες και θα ήθελα να αναφέρω εδώ το σπουδαίο έργο πολλών ιστορικών του σκακιού, ιδιαίτερα του Αγγλου Εντουαρντ Γουίντερ, του Ισπανού Πάμπλο Μοράν και του Πορτογάλου Νταγκομπέρτο Μαρκλ. Χρησιμοποίησα επίσης πιο προσωπικές προσεγγίσεις, έπαιξα δηλαδή ο ίδιος πολύ σκάκι, μελέτησα τα διάσημα παιχνίδια των χαρακτήρων μου και προσπάθησα να σκιαγραφήσω την προσωπικότητά τους μέσα από τις κινήσεις τους. Αυτό που με εξέπληξε περισσότερο είναι ότι κάθε σκακιστής έχει τη δική του περσόνα. Παίζει όπως ζει. Ο συγγραφέας της «Τέχνης της θυσίας στο σκάκι», Ρούντολφ Σπίλμαν, αυτοκτόνησε. Το μυθιστόρημά μου αντιμετωπίζει το σκάκι ως γλώσσα, επομένως όλοι οι σκακιστές της αφήγησής μου είναι και λίγο ποιητές. Εφευρίσκουν έναν νέο τρόπο επικοινωνίας με τις κινήσεις τους στη σκακιέρα και με τα παιχνίδια τους προτείνουν τρόπους ζωής. Ο Αλιέχιν ήταν ένας βάναυσος και ανήθικος παίκτης στο ταμπλό και ένας καιροσκόπος ναζί στη ζωή».
Διάφοροι σπουδαίοι συγγραφείς, όπως ο Ναµπόκοφ και ο Τσβάιχ, έχουν γράψει για το σκάκι. Ποιο σχετικό µυθιστόρηµα είναι το αγαπηµένο σας;
«»Η Αμυνα του Λούζιν». Ο Αλιέχιν αποτέλεσε πηγή έμπνευσης για τον ήρωα του Ναμπόκοφ αλλά και για τον παγκόσμιο πρωταθλητή στη «Σκακιστική Νουβέλα» του Τσβάιχ. Ο Ναμπόκοφ ήταν βέβαια καλός παίκτης, ενώ ο Τσβάιχ όχι, όμως και οι δύο συναισθάνθηκαν τη δαιμονική και μυστικιστική ατμόσφαιρα που κουβαλούσε η αφοσίωση του Αλιέχιν στο παιχνίδι. Υπάρχει κάτι στην περίπτωσή του που θυμίζει τον Φάουστ. Κάθε αναγνώστης θα το νιώσει διαβάζοντας το βιβλίο μου και καθένας που θα παίξει κάποιο από τα διάσημα παιχνίδια του θα δει μαύρο αίμα να κυλάει στη σκακιέρα».
Εσείς τι είδους σκακιστής είστε;
«Εχω μια ψυχαναγκαστική σχέση με το παιχνίδι, αλλά κυρίως με την αισθητική και στοχαστική διάστασή του και με αυτό εννοώ πως δεν μου αρέσει να χάνω αλλά προκρίνω την ομορφιά σε σχέση με το τελικό αποτέλεσμα. Μου αρέσει να χάνομαι παίζοντας. Να ξεχνάω τον χρόνο, να μην έχει σημασία ο χώρος, να υπάρχουν μόνο τα 64 τετράγωνα. Προτιμώ τους αλλόκοτους, καλλιτέχνες σκακιστές όπως ο Λάρσεν, ο Σπίλμαν, ο Ταλ, ο Ρέτι, ο Ρίτσαρντ Ράπορτ σήμερα. Ομως ο Αλιέχιν παραμένει η αδυναμία μου. Ακόμη μελετώ τις 200 παρτίδες του».
Πριν από λίγα χρόνια το παγκόσµιο ενδιαφέρον για το σκάκι ανανεώθηκε χάρη στην τεράστια επιτυχία της σειράς «The Queen’s Gambit»…
«Το σκάκι ασκούσε πάντοτε μια αινιγματική γοητεία. Πολλοί το φοβούνται. Νιώθουν τον πόνο της ήττας, τον ίλιγγο που μπορεί να προκαλέσει μια λάθος κίνηση. Η σειρά που αναφέρατε γκρέμισε κατά κάποιον τρόπο κάποιες προκαταλήψεις. Πολλοί είδαν ότι το σκάκι μπορεί να διδαχθεί. Ειδικά για τις γυναίκες, ίσως και να θρυμμάτισε μια γυάλινη οροφή, διότι ο κόσμος του σκακιού είναι απίστευτα ανδροκρατούμενος. Τώρα, χάρη σε ένα σίριαλ, πολλοί και πολλές γνωρίζουν ότι μια γυναίκα που παίζει σκάκι είναι δυναμική και όμορφη και επικίνδυνη και σέξι. Θα ήθελα να παίζω πιο πολύ με γυναίκες. Με έχει νικήσει σχεδόν ταπεινωτικά η Ισπανίδα Μαρία Ροδρίγο Γιανγκούας και κουβαλώ αυτή την ήττα ως μια πολύ ευχάριστη ανάμνηση».
Το Νοµπέλ Λογοτεχνίας απονεµήθηκε πρόσφατα σε µια συµπατριώτισσα σας, την Ανί Ερνό, πώς νιώθετε για αυτό;
«Η Ανί Ερνό έχει χαράξει το δικό της μονοπάτι στη λογοτεχνία. Γράφει για να ελευθερώσει τον εαυτό της από τα δεσμά της κοινωνίας και έχει υπάρξει και συνεπής και αποτελεσματική – για τον εαυτό της αλλά και πολλούς άλλους. Λίγοι συγγραφείς μπορούν να πουν ότι έχουν καταφέρει κάτι τέτοιο».
Περάσατε τέσσερα χρόνια διδάσκοντας γαλλική φιλολογία στην Αγία Πετρούπολη. Πώς ήταν η ζωή εκεί; Πείτε µας λίγα λόγια για την απέλασή σας.
«Ενα βράδυ, στην Αγία Πετρούπολη, ξάπλωσα στο κρεβάτι και είπα δυνατά μέσα στο άδειο, άθλιο δωμάτιό μου: «Είμαι ευτυχισμένος». Ηταν η πρώτη και η τελευταία φορά. Η Ρωσία μού έδωσε το πρώτο μου μυθιστόρημα και μετά με έδιωξε. Οταν έφυγα, δεν μπορούσα να δω πια την ποίηση της χώρας. Εβλεπα μόνο την αδικία, τη βία, την τυραννία. Με κάθε βιβλίο που γράφω, επιστρέφω εκεί. Εκεί όπου ανά πάσα στιγμή μπορείς να πεθάνεις και αυτή η επίγνωση σε βοηθά να γίνεις καλός συγγραφέας. Η Ρωσία δεν είναι χώρα και δεν ήταν ποτέ, είναι συμφορά. Η αποπομπή μου ήταν πολύ εγκάρδια και τυπική. Μου έδωσαν μια καρφίτσα και ένα μικροσκοπικό μπλουζάκι. Δούλεψα επί τέσσερα χρόνια για 175 ευρώ τον μήνα και ήταν πολύ ευχαριστημένοι με τη δουλειά μου. Οπως όλοι οι Ρώσοι, όμως, φοβούνταν τα προβλήματα. Για άλλη μια φορά, φανταστείτε ότι ζείτε με μια καταιγίδα πάνω από το κεφάλι σας. Ο κεραυνός μπορεί να σας χτυπήσει οποιαδήποτε στιγμή, και χωρίς συγκεκριμένο λόγο, επομένως προτιμάτε να μην υπάρχει λόγος. Ενα βιβλίο για τους αντιφρονούντες προς το καθεστώς καλλιτέχνες ήταν κάτι σημαντικό. Φανταστείτε ότι το Πανεπιστήμιο Χέρτζεν με έστειλε πίσω για να με σώσει. Ηταν ένας βολικός τρόπος να εξηγήσω τους λόγους πίσω από την απέλασή μου».
Τι αισθάνεστε για τον πόλεµο στην Ουκρανία;
«Νιώθω έναν καθημερινό πόνο. Δεν μπορώ να τον ξεχάσω ή να απαλλαγώ από αυτόν. Η ρωσική κουλτούρα δεν είναι ασφαλής. Πολλά σημάδια αποδεικνύουν ότι δεν θα είναι ποτέ η ίδια «μετά». Είναι περισσότερο από λυπηρό να πούμε ότι η ίδια η ρωσική γλώσσα έχει ήδη μολυνθεί. Κανείς δεν μπορεί να προσποιηθεί ότι είναι μια όμορφη γλώσσα πια, διότι αποτελεί επίσης τη γλώσσα της επίθεσης, του πολέμου, της τυραννίας και των βασανιστηρίων. Ρωτήστε τους Γερμανούς εάν ένας πολιτισμός, όσο λαμπρός και επιδραστικός κι αν έχει υπάρξει, δεν μπορεί να μολυνθεί από τις φρικαλεότητες που διαπράττουν οι άνθρωποί του. Οποιοσδήποτε στον κόσμο, όταν ακούει έναν Γερμανό να μιλάει μπορεί να ακούει και έναν ναζιστή. Φυσικά είναι άδικο και λυπηρό. Είναι επίσης δίκαιο και λογικό. Αφιέρωσα το μεγαλύτερο μέρος του εγκεφάλου μου στη ρωσική κουλτούρα και τώρα χάνω τη γεύση της. Είναι μια κουλτούρα αδύνατον να την αγαπήσεις πια. Θα θέλατε να μεταφράσετε αυτό το ποίημα από το εκτενές άρθρο «Impossible Russophilie» που δημοσίευσα πρόσφατα και το θεωρώ ενδεικτικό των σκέψεων που κάνω;
Δεν έχετε κάπου να κρυφτείτε.
Καταφύγια δεν υπάρχουν.
Δεν υπάρχει έξοδος
από τον εαυτό μας.
Η χώρα σας σκοτώνει.
Πεθαίνει.
Βαθιά στην κοιλιά
του Γκοτζίλα,
Δεν βλέπετε την ώρα;
Οσο σκοτώνει η Ρωσία
τόσο πεθαίνει η Ρωσία.
Πολλοί άλλοι κι εγώ μαζί τους ήδη τη θρηνούμε».
Δουλεύετε πάνω σε κάποιο καινούργιο βιβλίο αυτό το διάστηµα;
«Μάλιστα, γράφω ένα νέο βιβλίο. Πραγματεύεται δύο πολύ αληθινά και πολύ ερεθιστικά ζητήματα: το τέλος του κόσμου και τη Ρωσία. Ισως μπορείτε να μαντέψετε ότι συνδέονται μεταξύ τους».
