Το 1997 ήταν η χρονιά που υπογράφηκε το Πρωτόκολλο του Κιότο, ενώ η ανθρωπότητα προσπαθούσε να κατανοήσει τι σημαίνει «φαινόμενο του θερμοκηπίου» και πώς αυτό επηρεάζει τη ζωή μας. Πρoτού ακόμα μπει στην καθημερινότητά μας ο νέος όρος, ήδη βιώναμε ένα άλλο φαινόμενο, με την παράξενη ονομασία «Ελ Νίνιο». Εκείνη τη χρονιά τα καιρικά φαινόμενα ήταν πρωτοφανή σε ένταση, με τους τυφώνες να διαδέχονται ο ένας τον άλλον στην Κεντρική και τη Νότια Αμερική, με καταστροφικές πλημμύρες στην Καλιφόρνια και φονικές καταιγίδες στο Μεξικό.
Το φαινόμενο «βαπτίστηκε» πιθανότατα από χιλιανούς ψαράδες οι οποίοι το ονόμασαν «El Niño» για να παραπέμπει στο θείο βρέφος, επειδή πίστευαν ότι επρόκειτο για θαλάσσιο θερμό ρεύμα που εμφανιζόταν κάθε δύο με τρία χρόνια κοντά στα Χριστούγεννα. Στην πραγματικότητα, όμως, πρόκειται για ένα ιδιαίτερο καιρικό φαινόμενο, με τις θερμοκρασίες των υδάτων στον Ανατολικό Τροπικό Ειρηνικό να αυξάνονται κατά έναν με δύο βαθμούς Κελσίου περισσότερο από το κανονικό.Αυτό έχει ως αποτέλεσμα να προκαλούνται ισχυροί άνεμοι που μετατρέπονται σε ισχυρούς τυφώνες ή τροπικούς κυκλώνες οι οποίοι σαρώνουν τον Ατλαντικό, τον Κόλπο του Μεξικού και τον Ειρηνικό.
Αποτύπωση του φαινομένου Ελ Νίνιο από τη NASA το 1997,
Oταν το φαινόμενο Ελ Νίνιο είναι σε εξέλιξη, οι άνεµοι στις τροπικές περιοχές του Ειρηνικού Ωκεανού φαίνεται να εξασθενούν, επιτρέποντας στα θερμά επιφανειακά νερά από τον δυτικό Ειρηνικό να μετατοπίζονται ανατολικότερα. Ανάλογη εικόνα µε αυτή των θερμών υδάτων παρουσιάζει και η ζώνη βροχοπτώσεων.
Η επίπτωση του φαινομένου σε κάθε γωνιά του πλανήτη είναι διαφορετική. Στη Νότια Αμερική καταγράφονται αυξημένες βροχοπτώσεις, με αρκετά συχνά πλημμυρικά επεισόδια, ενώ περιοχές όπως η Ινδία, η Ινδονησία και η Αυστραλία δοκιμάζονται από έντονη ξηρασία. Στη Βόρεια Αμερική οι συνέπειες του El Niño είναι κατά βάση έµµεσες, µε θερµότερους από τα κανονικά επίπεδα χειµώνες π.χ. στον Καναδά και αρκετά πιο ξηρούς στις δυτικές ΗΠΑ.
Η επιρροή του El Niño στην ατμοσφαιρική κυκλοφορία πάνω από την Ευρώπη δεν είναι τόσο έντονη όσο στην περιοχή των τροπικών και τη Βόρεια Αμερική. Οι μελέτες έχουν δείξει πως η Βόρεια Ευρώπη επηρεάζεται συχνά από χαμηλές θερμοκρασίες, όταν αυτό το φαινόμενο παρατηρείται τους χειμερινούς μήνες, ενώ ο Βόρειος Ατλαντικός από ιδιαίτερα υψηλές θερμοκρασίες. Οι στατιστικές αναλύσεις έχουν δείξει επίσης ότι η Ευρώπη, η Ελλάδα και γενικότερα η Μεσόγειος επηρεάζονται από υψηλότερα επίπεδα βροχοπτώσεων, καθώς επικρατούν άνεμοι δυτικών διευθύνσεων.
Το Ελ Νίνιο και η «αδελφή» του, η «Λα Νίνια», είναι ακριβώς οι αντίθετες φάσεις του ίδιου καιρικού φαινομένου που οι επιστήμονες αποκαλούν El Niño – Southern Oscillation (Ελ Νίνιο – Νότια Ταλάντωση) ή χάριν συντομίας ENSO. Συνεπώς η La Niña συνοδεύεται από ψυχρότερα από τα κανονικά επιφανειακά νερά στην τροπική ζώνη του Ειρηνικού Ωκεανού.
Αγελάδες στην κοίτη ενός ανύπαρκτου πια ποταμού ελέω ξηρασίας. © Shutterstock
Ο άγνωστος Χ της κλιματικής αλλαγής
Τα τελευταία 26 χρόνια, όμως, τίποτα δεν μοιάζει ίδιο στον πλανήτη και τα καιρικά φαινόμενα δεν είναι πλέον τόσο προβλέψιμα, καθώς ο άνθρωπος συνεχίζει να αφήνει το καταστροφικό του αποτύπωμα σε κάθε δραστηριότητα. Η ανθρώπινη παρέμβαση είναι τόσο έντονη που πλέον όλοι οι μεγάλοι οργανισμοί και φορείς προστασίας του περιβάλλοντος αλλά και ο ΟΗΕ αναφέρουν ότι ακόμα και σήμερα να αρχίσουμε να εφαρμόζουμε όλους τους κανόνες, τους οποίους έπρεπε να τηρούμε για χρόνια προκειμένου να αποτρέψουμε την καταστροφή της φύσης, ίσως τα πράγματα να μην είναι αναστρέψιμα.
Οι επιστήμονες εκτιμούν ότι τα φυσικά φαινόμενα Ελ Νίνιο και Λα Νίνια θα μπορούσαν να αντιμετωπιστούν ευκολότερα αν η υπερθέρμανση του πλανήτη από την ασύδοτη ανθρώπινη παρέμβαση δεν είχε τόσο πολύ προχωρήσει. Τα μέλη της επιστημονικής κοινότητας όμως παρατηρούν και κάτι άλλο. Τα συγκεκριμένα φυσικά φαινόμενα δεν εμφανίζονται κάθε δύο χρόνια, για διάστημα περίπου ενός έτους, αλλά διαρκούν πολύ περισσότερο εξαιτίας της κλιματικής αλλαγής. Για παράδειγμα, την τελευταία τετραετία (2020-2023) βρισκόμαστε – παράλληλα με τις συνέπειες της κλιματικής αλλαγής – και υπό την επίδραση της Λα Νίνια.
Τώρα, όμως, οι προγνώσεις κάνουν λόγο για επιστροφή στη «μέγγενη» του Ελ Νίνιο από αυτό το καλοκαίρι ή το φθινόπωρο, που σε συνδυασμό με την επιδεινούμενη κλιματική αλλαγή θα αποτελέσει ένα εκρηκτικό και επικίνδυνο κοκτέιλ για τον πλανήτη. Και αυτό γιατί το φαινόμενο ΕΝSO είναι φυσικό και η κλιματική αλλαγή κατά βάση είναι ανθρώπινης υπαιτιότητας. H ανθρώπινη δραστηριότητα έχει ήδη ανεβάσει τη θερμοκρασία του πλανήτη κατά 1,2 βαθμούς Κελσίου από τη μεταβιομηχανική εποχή. Σε συνδυασμό όμως με την έλευση του Ελ Νίνιο, μπορεί να την κάνει να ξεπεράσει τους 1,5 βαθμούς Κελσίου. Για αυτόν τον λόγο πραγματοποιούνται όλα αυτά τα χρόνια οι μεγάλες Σύνοδοι για το Κλίμα με σκοπό να ελεγχθεί η εκπομπή αερίων του θερμοκηπίου, χωρίς πάντα την αναμενόμενη επιτυχία.
Αυτό που πρέπει να κατανοήσει ο άνθρωπος πριν να είναι πια πολύ αργά είναι ότι ο πλανήτης θα εξακολουθήσει να θερμαίνεται με ή χωρίς το ΕΝSO εξαιτίας των ανεξέλεγκτων εκλύσεων του διοξειδίου του άνθρακα στην ατμόσφαιρα, ενώ θα πρέπει να μπει τέλος στην κατανάλωση των ορυκτών καυσίμων. Η κλιματική κρίση σε συνδυασμό με τα φυσικά φαινόμενα Ελ Νίνιο ή Λα Νίνια μπορεί να καταστήσει αδύνατο για τα μετεωρολογικά μοντέλα το γεγονός να κάνουν αξιόπιστες προβλέψεις. Οι μελλοντικοί τυφώνες στον Ατλαντικό μπορεί να είναι πιο συχνοί και έντονοι, οι ξηρασίες στις νοτιοδυτικές ΗΠΑ πιο επίμονες, ενώ στην Νοτιοανατολική Ασία, στη Βορειανατολική Βραζιλία και στη Νότια Αφρική οι βροχοπτώσεις να είναι συχνότερες.
Για να είμαστε σίγουροι, όμως, ότι τα μετεωρολογικά μοντέλα θα εξακολουθήσουν να λειτουργούν, θα πρέπει να τιθασεύσουμε την κλιματική αλλαγή. Η επιστημονική κοινότητα θα πρέπει να ρίξει όλο της το βάρος σε αυτό. Πρόσφατες μελέτες έδειξαν ότι οι εξάρσεις του φαινομένου Ελ Νίνιο κοστίζουν κάθε φορά στην παγκόσμια οικονομία περί τα 3,4 τρισεκατομμύρια δολάρια. Αν αυτό συνδυαστεί με τις απρόβλεπτες συνέπειες της κλιματικής κρίσης, τότε θα μιλάμε για διπλό Αρμαγεδδώνα.
