Αψογοι στρατιωτικοί σχηματισμοί. Αρματα μάχης σε ατέλειωτες σειρές. Αερόστατα στα χρώματα της σημαίας της χώρας. Πολίτες στοιχισμένοι ως το τελευταίο εκατοστό. Το γνώριμο πρόσωπο του ηγέτη σε γιγαντοαφίσες. Κάθε χρόνο η επέτειος της ανεξαρτησίας της Βόρειας Κορέας τιμάται στην πρωτεύουσα Πιονγκγιάνγκ με μια παρέλαση τέτοιας οργανωτικής ακρίβειας που θα τη ζήλευαν ως και οι αριστοτέχνες προπαγανδιστές των υπερδυνάμεων στον καιρό του Ψυχρού Πολέμου.
Εβδομήντα πέντε χρόνια μετά τη διαίρεση της χερσονήσου κατά μήκος του 38ου παραλλήλου, εβδομήντα χρόνια μετά τη λήξη του Πολέμου της Κορέας στις 27 Ιουλίου 1953 που παγιοποίησε τη διχοτόμηση, παρόμοιοι εορτασμοί αποτελούν για την τρίτη γενιά των Κιμ μια συμβολική επίδειξη ισχύος. Οπως σε κάθε αυταρχικό καθεστώς που σέβεται τον εαυτό του, η τακτική υπενθύμιση της απόλυτης εξουσίας του 40χρονου (ή 41χρονου ή 42χρονου – η χρονολογία γέννησής του δεν είναι γνωστή επακριβώς) Κιμ Γιονγκ Ουν είναι αναγκαία προκειμένου να ξορκίσει το μείζον ερώτημα για κάθε μονάρχη – αυτό της διαδοχής.
Στη συγκεκριμένη περίπτωση ο ηγέτης είναι νέος, στον ορίζοντα όμως δεν φαίνεται άλλος άρρην συνεχιστής της δυναστείας: πιστεύεται ότι έχει έναν 13χρονο γιο, είναι γνωστή πλέον η ακόμη νεότερη κόρη του, Κιμ Τζου Εϊ, πιθανολογείται η ύπαρξη άλλου ενός τέκνου. Και επειδή, σε αντίθεση με τις πραγματικές, στις ερζάτς μοναρχίες δεν υπάρχει αντιβασιλεία που να ζεσταίνει τον θρόνο έως ότου ενηλικιωθούν τα τέκνα, εδώ υπεισέρχεται στη συζήτηση το όνομα της Κιμ Γιο Τζονγκ, της 35χρονης αδελφής του Ουν – και για πολλούς φαιάς εξοχότητας πίσω από τη διακυβέρνησή του.
Το «Succession» συναντά το «Game of Thrones»
Στον Ρίτσαρντ Λόιντ Πάρι του «Sunday Times Magazine» η τρέχουσα κατάσταση των ανώτατων κλιμακίων της ηγεσίας της Βόρειας Κορέας θυμίζει το «Succession» – την πρόσφατα ολοκληρωθείσα σειρά του HBO που διεκτραγωδεί τις μακιαβελικές ίντριγκες, τις πισώπλατες μαχαιριές και τις ατέρμονες συνωμοσίες στα ενδότερα της οικογένειας ενός γηραιού μεγιστάνα των μέσων ενημέρωσης. Στην πράξη, όμως, το περιβάλλον του Κιμ Γιονγκ Ουν αντιστοιχεί μάλλον σε εκείνο του «Game of Thrones»: όπως οι Σταρκ, οι Ταργκάριεν, οι Λάνιστερ, οι Μαρτέλ, περιτριγυρίζεται και αυτός από μια νεότερη γενιά όχι πριγκίπων αλλά πριγκιπισσών. Η υπουργός Εξωτερικών Τσόε Σον Χούι συναγωνίζεται τους δυτικούς άνδρες ομολόγους της τόσο στις διπλωματικές ικανότητες όσο και στις αντοχές στο ποτό. Η αξιόπιστη στον τομέα της προσωπάρχης του Χιον Σονγκ Γουόλ έχει πίσω της καριέρα ποπ σταρ και, σύμφωνα με τις φήμες, πρώην ερωμένης του. Η σύζυγος Ρι Σολ Τζου διαφέρει σε μεγάλο βαθμό από τις προκατόχους της, πρώτον γιατί δεν επιτρέπει στον Ουν την πολυγαμία του πατέρα του Κιμ Γιονγκ Ιλ και του παππού του Κιμ Ιλ Σουνγκ, δεύτερον επειδή προβάλλεται τακτικά στα βορειοκορεατικά μέσα ενημέρωσης αντί να παραμένει στη σκιά. Γυναίκες αναμφίβολα ισχυρές, δεν πρέπει διόλου να υποτιμώνται ως παίκτριες στο παιχνίδι της εξουσίας, καθώς πέτυχαν να αναρριχηθούν σε θέσεις επιρροής κόντρα στις συμβάσεις μιας αυστηρά πατριαρχικής κοινωνίας.
Το ίδιο, όμως, και με ακόμη μεγαλύτερη έμφαση μπορεί να ειπωθεί για την Κιμ Γιο Τζονγκ. Τυπικά, δεν είναι παρά υποδιευθύντρια του υπουργείου Προπαγάνδας, επιφορτισμένη με το καθήκον της καταγγελίας των κάθε λογής εξωτερικών εχθρών. Σε υπογεγραμμένα από την ίδια ανακοινωθέντα ή άρθρα, που για τους δυτικούς παρατηρητές του βαθέος παρασκηνίου της Πιονγκγιάνγκ πρέπει να αποδοθούν σε δικό της δάκτυλο, η πρώτη πρόεδρος της Νότιας Κορέας Παρκ Γκεούν Χιε αποκαλούνταν «πόρνη», ο Μπαράκ Ομπάμα «ημίαιμος ασαφούς προέλευσης», ο πρώην πρόεδρος της Νότιας Κορέας Μουν Τζάε Ιν «φοβισμένος σκύλος» και «ηλίθιος». Φρασεολογία που ξεπερνά τις υπερβολές του Κιμ, είναι ενδεικτική του ρόλου της ως σωματοφύλακα του μεγάλου αδελφού. Δεν είναι όμως αυτή η μόνη της αρμοδιότητα. Για πολλούς, το ειδικό της βάρος εξάγεται αν προσέξει κανείς τη φυσική εγγύτητα προς τον αδελφό της.
Οταν το 2018, έπειτα από πολλές διασκεδαστικές ανταλλαγές επιθέτων τα προηγούμενα χρόνια, Κιμ Γιονγκ Ουν και Ντόναλντ Τραμπ συναντήθηκαν στη Σιγκαπούρη, αυτή ήταν διαρκώς δίπλα του και του έδωσε το στιλό με το οποίο υπέγραψε το ανακοινωθέν. Λίγους μήνες πριν, η ίδια είχε εκπροσωπήσει τη χώρα στους Χειμερινούς Ολυμπιακούς Αγώνες της Σεούλ. Μερικούς μήνες αργότερα, όταν οι σχέσεις μεταξύ Νότου και Βορρά χειροτέρευσαν, εκείνη ανακοίνωσε την κατεδάφιση των γραφείων του συνδέσμου μεταξύ των δύο κυβερνήσεων. Οταν σε παρελάσεις ή άλλες κυβερνητικές εκδηλώσεις τα υπόλοιπα στελέχη κάθονται, η Κιμ είναι η μόνη που φαίνεται πως έχει την άδεια να σηκώνεται και να κυκλοφορεί ελεύθερα. Ο Ρίτσαρντ Λόιντ Πάρι επισημαίνει ότι έχει φωτογραφηθεί να κρατά το τασάκι του αδελφού της ενώ αυτός καπνίζει. Δεν πρόκειται για ένδειξη δουλικότητας, αλλά πρόληψης εντός των παρανοϊκών ορίων του καθεστώτος: διασφαλίζει ότι γόπες, στάχτες και ίχνη DNA δεν θα μείνουν αδέσποτα στο έλεος των ξένων κατασκόπων. Η σημειολογία των κινήσεων θυμίζει ανάλογους χρησμούς των πάλαι ποτέ κρεμλινολόγων. Αλλά για την ανάγνωση των προθέσεων της πρακτικά κλειστής στον έξω κόσμο ελίτ της Βόρειας Κορέας ισχύουν πράγματι κριτήρια άλλων εποχών.
Δεσμοί αίματος
Οι λιγοστές γνώσεις για το παρελθόν της Κιμ φαίνεται να επιβεβαιώνουν πάντως τα παραπάνω. Σύμφωνα με τον Πάρι, και τα τρία παιδιά του Κιμ Γιονγκ Ιλ παραμένουν δεμένα μεταξύ τους από τη σχολική τους ηλικία. Εσώκλειστα με ψεύτικα ονόματα σε σχολεία της Ελβετίας ως υποτιθέμενα τέκνα διπλωματών, ήταν «προνομιούχα, αλλά απομονωμένα», σύμφωνα με τον Αντρέι Λάνκοφ του Πανεπιστημίου Κουκμίν στη Νότια Κορέα. Η μητέρα τους Κο Γιονγκ Χούι δεν ήταν η επίσημη σύζυγος του Κιμ Γιονγκ Ιλ, ήταν όμως η μεγάλη του αγάπη και εκείνη που επικράτησε στον αγώνα για την προώθηση των διαδόχων του. Μετά τον θάνατό της (πιθανότατα από καρκίνο του μαστού) το 2004, η τριάδα επανήλθε στην πατρίδα. Επιβεβαιωμένες φήμες λένε ότι η Κιμ έκανε πανεπιστημιακές σπουδές.
Ανεπιβεβαίωτες αναφορές υποστηρίζουν ότι παντρεύτηκε τον γιο ενός στρατηγού. Πουθενά πάντως έως και σήμερα δεν γίνεται λόγος για σύζυγο, αν και κάποιοι μιλούν για παιδιά. Κρίσιμη για την εξέλιξή της θεωρείται η τριετία 2008-2011, τα τελευταία χρόνια της ζωής του Κιμ Γιονγκ Ιλ, κατά τα οποία η υγεία του επιδεινωνόταν σταθερά εξαιτίας μιας σειράς εγκεφαλικών επεισοδίων. Πατέρας και κόρη ήρθαν σε πολύ στενότερη επαφή και αυτή υπήρξε η βάση της κατάρτισής της ως προς τις ισορροπίες της εσωτερικής ελίτ, τη διεθνή θέση της χώρας, τις σχέσεις με τη Νότια Κορέα.
Οταν ο Κιμ πέθανε, η επιλογή του Κιμ Γιονγκ Ουν ήταν μονόδρομος: ο μεγαλύτερος αδελφός Κιμ Γιονγκ Τσουλ ήταν «παθιασμένος με τη μουσική σε βαθμό εμμονής, άνθρωπος που ενδιαφέρεται για την κλασική κιθάρα περισσότερο από την πολιτική», η μικρότερη αδελφή αποκλειόταν εξαιτίας του φύλου της. Η εμπιστοσύνη μεταξύ των τριών εξασφάλιζε ότι δεν θα υπήρχαν αμφισβητήσεις και ενισχύθηκε με την εκτέλεση, το 2013, του θείου τους Τζανγκ Σονγκ Τάεκ, σημαίνοντος παράγοντα τα προηγούμενα χρόνια, όπως και με τη δολοφονία, το 2017, στη Μαλαισία, του ετεροθαλούς αδελφού τους Κιμ Γιονγκ Ναμ, πρώην διαδόχου και μετέπειτα επικριτή του καθεστώτος, εξόριστου από το 2003. Τίποτα καλύτερο από τους δεσμούς αίματος για να στερεωθεί η εξουσία.
Ο ρόλος της κόρης
Την τελευταία πενταετία η αγέλαστη, ήρεμη, ευγενής και ταυτόχρονα ψυχρή και απαξιωτική Κιμ είχε σιωπηρά καταγραφεί στη Δύση ως η προφανής υπ’ αριθμόν 2 του καθεστώτος. Μια κίνηση του αδελφού της τον Νοέμβριο του 2022 αρκούσε για να ανατρέψει τα δεδομένα. Το μόνο που χρειάστηκε ήταν μερικές φωτογραφίες με τη 10χρονη (ή 11χρονη ή 12χρονη) κόρη του Κιμ Τζου Εϊ και πίσω τους μερικούς διηπειρωτικούς βαλλιστικούς πυραύλους. Οσο αταίριαστο κι αν φαίνεται το θέαμα ενός παιδιού και ενός πυρηνικού όπλου στο ίδιο κάδρο, η εικόνα είχε χίλιες λέξεις για πολλούς αποδέκτες. Για τον Ρίτσαρντ Λόιντ Πάρι, ήταν ταυτόχρονα συμβολική υπενθύμιση της αρχής των Κιμ, εκλεπτυσμένη προειδοποίηση προς την αδελφή του να μη θεωρεί τη θέση της δεδομένη και επιβεβαίωση προς τη σύζυγό του ότι εκείνη είναι η βασιλομήτωρ εγγυήτρια της δυναστείας. Ο Λεονίντ Πετρόφ του Διεθνούς Κολεγίου Μάνατζμεντ του Σίδνεϊ, από την πλευρά του, δήλωνε στο BBC στις 9 Νοεμβρίου 2022 ότι δεν έβρισκε πιθανή την ανάρρηση μιας γυναίκας στον θρόνο των Κιμ. Η εμφάνιση της κόρης στο προσκήνιο ήταν μάλλον μέρος μιας απόπειρας να καλλιεργήσει το προφίλ του καλού πατέρα, άρα και καλοπροαίρετου κυβερνήτη. Με τη σειρά του, ο διευθυντής του Παρατηρητηρίου Ηγεσίας της Βόρειας Κορέας, Μάικλ Μάντεν, τόνιζε ότι η προώθηση μιας γυναίκας δεν θα έπρεπε να αποκλείεται εκ των προτέρων: «Αν πρόκειται για μια μακρόχρονη, προγραμματισμένη κληρονομική διαδοχή, υπάρχει άφθονος χρόνος προκειμένου το καθεστώς να δημιουργήσει τις συνθήκες εκείνες ώστε την εξουσία να αναλάβει μια διάδοχος».
Αν και οι εμφανίσεις της Κιμ Τζου Εϊ έχουν πυκνώσει έκτοτε, αυτό δεν θέτει αυτόματα τη θεία της εκτός τροχιάς εξουσίας. Η Κιμ Γιο Τζονγκ έχει επιβιώσει ήδη από μια δύσκολη κατάσταση: τις εκκαθαρίσεις που ακολούθησαν το 2019 την κατάρρευση των συνομιλιών με τη Νότια Κορέα, διαπραγματεύσεις στις οποίες εκείνη είχε αναμειχθεί. Δύο χρόνια αργότερα, μάλιστα, εντάχθηκε στο σημαντικότερο κυβερνητικό όργανο του κράτους, την Επιτροπή Κρατικών Υποθέσεων, όντας η μοναδική γυναίκα μέλος της. Πολλοί πιστεύουν ότι ο ρόλος της εξαρχής δεν ήταν απλώς αυτός της έμπιστης βοηθού, αλλά εκείνος της γυναίκας που κρατά τα ηνία και κινεί τα νήματα. Δεν διστάζουν να τη χαρακτηρίσουν εξυπνότερη από τον αδελφό της: «Εκείνη είναι το μυαλό της επιχείρησης» σχολίαζε τον Ιούνιο ο Μάικλ Μάντεν στο «Sunday Times Magazine». Επιπλέον, την ίδια γνώμη είχε και ο πατέρας της. «Οι γιοι μου είναι τεμπέληδες και στόκοι» φέρεται να είχε δηλώσει σε ρώσο διπλωμάτη ο Κιμ Γιονγκ Ιλ, επαινώντας ταυτόχρονα τη διάνοια της κόρης του. Προφανώς, η Κιμ δεν έχει λόγους να αμφισβητήσει το status quo, ούτε να ταράξει τα νερά. Εύκολα θα γινόταν ο αποδιοπομπαίος τράγος σε μια αιφνίδια τροπή των πραγμάτων, παρατηρεί ο Αντρέι Λάνκοφ. Ομως, η αυλή των Κιμ, όπως ακριβώς και αυτή του «Game of Thrones», δεν ανέχεται παρά έναν νικητή, τον οποίο και σπεύδει να χειροκροτήσει ανεξαρτήτως της προηγούμενης στάσης της. Και ας μην ξεχνάμε ότι στο τέλος εκείνης της σειράς, παρά τις πολλές επίδοξες βασίλισσες, τον Σιδηρούν Θρόνο δεν τον κέρδισε καμία.
