Barbie – Επάγγελμα κούκλα: Τα πολλά πρόσωπα και ο άγνωστος χωρισμός με τον Κεν

Hταν αγαπητή και πανταχού παρούσα, ήρθε και η ταινία της Γκρέτα Γκέργουιγκ με την αληθινή «Barbie» Μάργκο Ρόμπι για να την καταστήσει και φεμινιστικό icon εκτός από ανελέητη fashionista. Ολοι μιλούν για την κούκλα που κάποτε ήταν συνώνυμη με το εξωπραγματικά τέλειο σώμα, τα ξανθά μαλλιά και τα γαλανά μάτια και πλέον έχει βαλθεί να εκπροσωπήσει κάθε κορίτσι και τις ιδιαιτερότητές του και μουσεία design σπεύδουν να διοργανώσουν εκθέσεις στον απόηχο της αναζωπύρωσης του ενδιαφέροντος γύρω από την ιστορία της.

Μετά λοιπόν την «Barbie®: The Exhibition» (έως τις 23.2.25) στο Design Museum του Λονδίνου, μόλις εγκαινιάστηκε στο Museum of Arts and Design της Νέας Υόρκης η έκθεση με τίτλο «Barbie®: A Cultural Icon» για να προτείνει μια θέαση στη διαδρομή της 65χρονης ιστορίας της εμβληματικής κούκλας, εξετάζοντας τον τρόπο με τον οποίο έχει επηρεάσει τη μόδα και την ποπ κουλτούρα παγκοσμίως.

Η ιστορικός κοστουμιών, σχεδιάστρια και συγγραφέας του βιβλίου «Barbie Τakes the Catwalk: A Style Icon’s History in Fashion» Κάραν Φέντερ, η οποία έχει επιμεληθεί τη νεοϋορκέζικη έκθεση, έχει σταχυολογήσει υλικό από τη συλλογή ενός ιδιώτη, του Ντέιβιντ Πορσέλο, και βεβαίως και από το απόθεμα της κατασκευάστριας εταιρείας Mattel και έχει ξεχωρίσει πάνω από 250 αυθεντικές vintage κούκλες Barbie, μέρος από την γκαρνταρόμπα της, διαφημίσεις και σημαντικά ιστορικά αντικείμενα από την ιστορία της, όπως το Barbie Dreamhouse™ που πρωτοδημιουργήθηκε το 1962.

Υπάρχει και το ροζ αυτοκίνητό της Barbie Ultra ‘Vette™, το οποίο κυκλοφόρησε το 1977 εμπνευσμένο από πραγματικά μοντέλα Corvette, εν προκειμένω σε φυσικό μέγεθος, για instagrammable εμπειρίες. Η έκθεση έχει ήδη κάνει περιοδείες σε πόλεις όπως το Φίνιξ και το Λας Βέγκας και έχει προσελκύσει χιλιάδες επισκέπτες. Η συγκεκριμένη διοργάνωση πραγματοποιείται σε συνεργασία με την Illusion Projects και τη Mattel Inc.

Ολα ξεκινούν, βέβαια, με την παρθενική Barbie με το ασπρόμαυρο ριγέ μαγιό και τα ξανθά ή καστανά μαλλιά της πιασμένα σε αλογοουρά, όπως τη δημιούργησε η εμπνεύστριά της Ρουθ Χάντλερ, στα πρότυπα της γερμανικής Bild Lilli, μιας κούκλας που αναπαριστούσε μια ενήλικη γυναίκα.

Η ιστορία είναι γνωστή: η συνιδρύτρια της Μattel εμπνεύστηκε από το παιχνίδι που είδε στο ταξίδι της στην Ευρώπη και αποφάσισε να δημιουργήσει μια παρόμοια κούκλα για την αμερικανική αγορά ορμώμενη από το ενδιαφέρον της κόρης της να παίζει με χάρτινες κούκλες τις οποίες φανταζόταν ως μεγάλες γυναίκες. Ετσι το 1959 γεννήθηκε η Barbie και, όπως είναι επίσης γνωστό, τhς δόθηκε το όνομα της κόρης της Χάντλερ, Μπάρμπαρα.

Barbie παντός καιρού

Ο στόχος και των δύο εκθέσεων είναι να μάθουν οι επισκέπτες πώς μια κούκλα που αρχικά απευθυνόταν μόνο σε παιδιά κατάφερε να εξελιχθεί σε ένα παγκόσμιο σύμβολο μόδας και στυλ και να γίνει μια αντανάκλαση των τάσεων κάθε εποχής: από τότε που ξεκινούσαν τα διαστημικά ταξίδια, στην άνοδο της μόδας της disco και του groovy στυλ των 70s, μέχρι τη σταδιακή αποδοχή της διαφορετικότητας και την ανάληψη ευθύνης της συμπεριληπτικότητας.

Οι κούκλες της δεκαετίας του ’80 και του ’90 εισήγαγαν διαφορετικά πρότυπα ομορφιάς και σωματότυπων, επισημαίνοντας τη διεύρυνση του οράματος της Mattel για την ποικιλομορφία, ενώ οι πιο πρόσφατες, από τα 00s και μετά, αντικατοπτρίζουν τις σύγχρονες τάσεις πάνω στα θέματα ταυτότητας, σπάζοντας το καλούπι παλαιότερων στερεοτύπων.

Υποτίθεται ότι μέσα από την εξέλιξη της κούκλας και των αξεσουάρ της οι επισκέπτες/τριες αποκτούν μια σαφή εικόνα των κοινωνικών και πολιτισμικών αλλαγών που έλαβαν χώρα κατά τη διάρκεια αυτών των δεκαετιών.

Για παράδειγμα, στη δεκαετία του ’70 ο διακαής πόθος των κοριτσιών ήταν η Malibu Barbie (1971) με το σταρένιο, μαυρισμένο δέρμα της – περίπου α λα Φάρα Φόσετ – και το γαλάζιο ολόσωμο μαγιό.

Στα 90s το πιο επιτυχημένο μοντέλο ήταν η Totally Hair Barbie (1992) ή, αν θέλετε, Ραπουνζέλ Barbie, με τα εξαιρετικά μακριά μαλλιά που έφταναν μέχρι τους αστραγάλους της και επέτρεπαν στα κορίτσια να κάνουν όσους καλλωπισμούς ονειρεύονταν με την κόμη της. Για την ακρίβεια, το συγκεκριμένο μοντέλο είναι το πιο επιτυχημένο όλων των εποχών, καθώς έχει βρεθεί στα σπίτια δέκα εκατομμυρίων παιδιών.

Διαφορετικότητα και συμπερίληψη

Και επειδή τόση ώρα μιλάμε κατά βάση για τις επιθυμίες των λευκών κοριτσιών, να πούμε ότι η Βlack Barbie (1980) ήταν εκείνη που έφερε την επανάσταση, καθώς προώθησε την ποικιλομορφία και πρότεινε νέα πρότυπα ομορφιάς.

Είχε προϋπάρξει η Christie, η πρώτη μαύρη κούκλα της Mattel, η οποία έκανε την εμφάνισή της το 1968. Ηταν φίλη της Barbie και αποτέλεσε μια σημαντική στιγμή στην ιστορία των συγκεκριμένων παιχνιδιών, καθώς η δημιουργία της εντάχθηκε στη γενικότερη προσπάθεια της εταιρείας να αντιπροσωπεύσει μεγαλύτερη ποικιλομορφία και να απευθυνθεί σε ένα ευρύτερο κοινό.

Η εμφάνιση της Christie συνέπεσε με την περίοδο των κοινωνικών και πολιτικών αλλαγών στην Αμερική, όπως το κίνημα των πολιτικών δικαιωμάτων, και αποτυπώνει το δειλό ξεκίνημα της ευαισθησίας της κοινωνίας απέναντι σε θέματα φυλής και ισότητας.

Αν και δεν είχε τη δική της ξεχωριστή σειρά, η Christie έγινε ένα δημοφιλές πρόσωπο στον κόσμο της Barbie, εμφανιζόμενη συχνά με μοντέρνα ρούχα και αξεσουάρ που αντικατόπτριζαν τις τάσεις της εποχής. Aκολούθησε η Julia (Barbie Doll), το πρόσωπο της οποίας βασίστηκε μάλιστα σε εκείνο της Νταϊάν Κάρολ, της πρώτης αφροαμερικανής ηθοποιού σε prime time σειρά, την ομώνυμη «Julia» (1968-1971).

Η Christie και η Julia προετοίμασαν το έδαφος για τις μετέπειτα εκδόσεις της πρώτης μαύρης Barbie του 1980, την οποία σχεδίασε η Aφροαμερικανή Λουβένια «Kitty» Μπλακ Πέρκινς ως μια εντυπωσιακή γυναίκα με άφρο μαλλί, μεγάλα κοσμήματα σε έντονα χρώματα και ένα κατακόκκινο σέξι φόρεμα με ένα μεγάλο σκίσιμο που άφηνε ακάλυπτο το πόδι της.

Οι μαύρες γυναίκες που εμφανίζονται στο ντοκιμαντέρ «Black Barbie» (2023) της Λαγκουέρια Ντέιβις, το οποίο προβάλλεται στο Netflix, ανάμεσά τους και η Κίτι Μπλακ Πέρκινς, μιλούν για το πόσο ένιωσαν να ενδυναμώνονται μέσα από την εκπροσώπησή τους από μια τόσο δημοφιλή κούκλα – όχι ότι δεν έχουν επίγνωση ότι η ένταξη μαύρων και λοιπών μη λευκών προσώπων έγινε και για εμπορικούς σκοπούς.

Η αρχική Barbie, που ήταν ξανθιά και λευκή, δεν αντικατόπτριζε την ποικιλία των εθνοτήτων και των πολιτισμών στον πραγματικό κόσμο. Τα τελευταία χρόνια η Mattel ξεκίνησε να δημιουργεί Barbie σε διάφορες εθνικές και φυλετικές εκδοχές αλλά και σωματότυπους ή και αναπηρίες, προκειμένου να αντικατοπτρίσει την παγκόσμια ποικιλομορφία, όπως και την κουκλίστικη εκδοχή διασημοτήτων και σημαντικών προσωπικοτήτων.

Αυτή την τελευταία προσέγγιση την είχε από την αρχή, για παράδειγμα η Τουίγκι έγινε κούκλα το 1967, όμως εσχάτως έφτασε και στη Λαβέρν Κοξ, την transgender ηθοποιό και ακτιβίστρια. Παράλληλα, τίμησε και τις γυναίκες γιατρούς και νοσηλεύτριες που βρέθηκαν στην πρώτη γραμμή στην αντιμετώπιση της πανδημίας της COVID-19 το 2020.

Επάγγελμα κούκλα

Υπήρξε και η Astronaut Barbie (1965), η πρώτη Barbie που εκπροσώπησε μια γυναίκα σε επάγγελμα της επιστήμης, πολύ πριν επιτραπεί στις Αμερικανίδες να γίνουν πραγματικές αστροναύτισσες τo 1978. Τουλάχιστον από τη NASA, γιατί η Βαλεντίνα Τερεσκόβα υπήρξε κοσμοναύτισσα το 1963.

Η συγκεκριμένη Barbie θεωρήθηκε σημαντική για το μήνυμα που πέρασε στα κορίτσια της εποχής της σχετικά με τα όνειρα και τις φιλοδοξίες που θα μπορούσαν να έχουν. Ωστόσο, πολύς κόσμος επικρίνει την Barbie ότι αναπαράγει, ή έστω αναπαρήγε, τους παραδοσιακούς έμφυλους ρόλους.

Παρά τις διάφορες «καριέρες» της, όπως αστροναύτης, γιατρός και πρόεδρος, η Barbie συχνά συνδέεται με τη μόδα, την ομορφιά και τις επιφανειακές ασχολίες, ενισχύοντας στερεοτυπικές αντιλήψεις για το τι «πρέπει» να ενδιαφέρει τα κορίτσια.

Η Barbie, ως κούκλα που συνοδεύεται από μια μεγάλη γκάμα από ρούχα, σπίτια, αυτοκίνητα και αξεσουάρ, έχει κατά καιρούς βρεθεί στο στόχαστρο με το επιχείρημα ότι προωθεί τον υλισμό και την υπερκατανάλωση, καθώς τα παιδιά ενθαρρύνονται να επιθυμούν συνεχώς νέα προϊόντα. H Barbie δηλαδή ως «mother of all evils» στις καταναλωτικές κοινωνίες όπου οι επιθυμίες και οι έξεις των παιδιών αξιοποιούνται και κατευθύνονται από μια βιομηχανία, αυτή των παιχνιδιών, η οποία έκανε παγκοσμίως πωλήσεις ύψους 108,7 δισ. δολαρίων το 2023.

He’s just Ken

Από το σύμπαν των εκθέσεων δεν μπορεί βέβαια να λείπει και ο Κεν, το έτερον ήμισυ της Barbie. O Κένεθ Σον Κάρσον τζούνιορ, όπως είναι το πλήρες ονοματεπώνυμό του, ή «Just Ken», όπως τραγουδούσε ο Ράιαν Γκόσλινγκ στην blockbuster ταινία «Barbie» του 2023 της Γκρέτα Γκέργουιγκ, είναι ο διαχρονικός σύντροφος της κούκλας και εμφανίστηκε για πρώτη φορά το 1961, δύο χρόνια μετά τη δική της κυκλοφορία.

Οπως η Barbie πήρε το όνομά της από την κόρη της Ρουθ Χάντλερ, Μπάρμπαρα, έτσι και ο Κεν πήρε το δικό του όνομα από εκείνο του γιου της. Η παρθενική του εμφάνιση περιλάμβανε ένα κόκκινο μαγιό, ενώ με την πάροδο των χρόνων η εμφάνισή του άλλαξε, όπως και τα επαγγέλματα και τα ενδιαφέροντά του, ακολουθώντας τη μόδα και τις κοινωνικές αλλαγές.

Ο Κεν, όπως και η Barbie, έχει δοκιμάσει διάφορα επαγγέλματα και ενασχολήσεις, από γιατρός μέχρι rock star, και έχει εκπροσωπήσει πολλές διαφορετικές εκφάνσεις του ανδρικού προτύπου. Αυτό συνέβη βέβαια τη δεκαετία του 2000, με την εισαγωγή διαφορετικών σωματότυπων, χρωμάτων δέρματος και στυλ, και πάλι στην προσπάθεια να καθρεφτιστούν περισσότερα παιδιά στα πολλά πρόσωπά του.

Ακολουθώντας μια άλλη (διαχρονική) τάση, που θέλει τις σχέσεις μεταξύ διασήμων να μη μακροημερεύουν, η Mattel ανακοίνωσε το 2004 τον χωρισμό τους. Και επειδή ξέρει να παίζει το παιχνίδι των εντυπώσεων, τους επανασύνδεσε το 2011, ανήμερα του Αγίου Βαλεντίνου.

INFO

«Barbie®: The Exhibition»: The Design Museum, Λονδίνο, έως τις 23 Φεβρουαρίου 2025.

«Barbie®: A Cultural Icon»: Museum of Arts and Design, Νέα Υόρκη, έως τις 16 Μαρτίου 2025.